10 sự kiện thế giới nổi bật năm 2023

1– Các nước Đông Bắc Á xích lại gần nhau hơn

Tổng thống Hàn Quốc Yoon Suk-yeol (phải) tiếp Thủ tướng Nhật Bản Fumio Kishida tại Seoul, ngày 7/5. (Ảnh: Reuters)

Khu vực Đông Bắc Á đã có một năm ngoại giao 2023 nhiều biến động, trọng tâm là ba cường quốc kinh tế Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc với các trục quan hệ xoay quanh ba cường quốc này vẫn là yếu tố chính chi phối mọi chuyển động quan hệ ngoại giao của khu vực.

Việc hai nước láng giềng Nhật Bản và Hàn Quốc xích lại gần nhau nhanh chóng đã trở thành diễn biến chính trị - ngoại giao bất ngờ và nổi bật đầu năm 2023. Chuyến công du của Thủ tướng Nhật Bản Fumio Kishida đến Hàn Quốc đầu tháng 5 đánh dấu việc nối lại toàn diện ngoại giao chính thức giữa các nhà lãnh đạo hai nước, vốn bị đóng băng trong hơn một thập niên.

Năm 2023, quan hệ Nhật – Trung cũng trải qua nhiều thăng trầm liên quan tới những vấn đề lịch sử hay các biện pháp kiểm soát xuất khẩu giữa hai nước trong cuộc chiến chất bán dẫn... Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và Thủ tướng Kishida đã có cuộc gặp bên lề tại Hội nghị cấp cao Diễn đàn Hợp tác Kinh tế châu Á - Thái Bình Dương (APEC) vào tháng 11, trong đó tái khẳng định cam kết thúc đẩy "mối quan hệ chiến lược cùng có lợi”, nhấn mạnh vào lợi ích kinh tế chung và nhất trí duy trì liên lạc chặt chẽ tại mọi cấp độ, kể cả ở cấp lãnh đạo cao nhất.

Việc nối lại được cơ chế ba bên vào cuối năm 2023 đã tạo ra một triển vọng mới cho quan hệ ba nước trong năm 2024, mở đường những chuyển động ngoại giao tích cực của khu vực trong tương lai.

2 - Armenia và Azerbaijan hướng tới bình thường hóa quan hệ

Quân nhân Azerbaijan đứng gác tại trạm kiểm soát Lachin ở Nagorno-Karabakh. (Ảnh: AP)

Ngày 7/12, Azerbaijan và Armenia đã ra tuyên bố chung, nhất trí thực hiện các bước đi mới hướng tới bình thường hóa quan hệ và trao đổi tù nhân chiến tranh, như một phần của các cử chỉ thiện chí chung nhằm thúc đẩy hòa giải tranh chấp kéo dài hàng thập kỷ giữa hai láng giềng Nam Capcaz.

Tuyên bố nêu rõ hai bên đồng ý "thực hiện các bước hữu hình nhằm xây dựng lòng tin" và tái khẳng định "ý định bình thường hóa quan hệ và ký kết thỏa thuận hòa bình". Baku sẽ trả tự do cho 32 tù nhân chiến tranh Armenia, trong khi Yerevan sẽ trả tự do cho 2 quân nhân Azerbaijan, coi đây là một hành động mang tính nhân văn và thiện chí.

“Hai nước tái xác nhận ý định bình thường hóa quan hệ và đạt được hiệp ước hòa bình trên cơ sở tôn trọng các nguyên tắc chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ” - tuyên bố nhấn mạnh thêm.

Hai nước láng giềng khẳng định sẽ tiếp tục thảo luận về các biện pháp xây dựng lòng tin bổ sung sẽ được thực hiện trong tương lai gần nhất và kêu gọi cộng đồng quốc tế hỗ trợ những nỗ lực này. Tuyên bố chung cho biết: “Cộng hòa Armenia và Cộng hòa Azerbaijan chia sẻ quan điểm rằng về cơ hội lịch sử để đạt được nền hòa bình được chờ đợi từ lâu trong khu vực”.

Ngay lập tức, Chủ tịch Hội đồng châu Âu Charles Michel ca ngợi thỏa thuận này là một bước đột phá lớn. Ông cũng đặc biệt hoan nghênh việc Armenia và Azerbaijan đạt thỏa thuận trả tự do cho những người bị giam giữ và tạo ra “sự mở đầu chưa từng có tiền lệ trong đối thoại chính trị”.

3 – Kinh tế thế giới vượt qua vòng xoáy suy thoái mới

Xe ôtô chạy bằng năng lượng mới chờ xuất khẩu tại cảng Thái Thương, tỉnh Giang Tô, Trung Quốc. (Ảnh: THX/TTXVN)

Năm 2023 tiếp tục là một năm nhiều sóng gió và khó khăn của kinh tế thế giới khi phải đối mặt với một loạt thách thức. Từ xung đột Nga-Ukraine leo thang, sự gián đoạn của thị trường năng lượng và lương thực do chiến sự gây ra và mới đây nhất là cuộc khủng hoảng toàn diện tại Dải Gaza… đã khiến kinh tế toàn cầu trong năm 2023 luôn ở tình trạng mong manh, dễ bị tổn thương trước những rủi ro kinh tế hay địa chính trị.

Tuy nhiên, vẫn có không ít điểm sáng trong bức tranh chủ đạo của kinh tế thế giới 2023. Theo báo cáo Triển vọng Kinh tế thế giới của IMF, lạm phát cơ bản đang trên đà giảm từ mức 9,2% năm 2022 xuống còn 5,9% năm nay và xu thế này sẽ tiếp tục xuống còn khoảng 4,8% năm 2024. Theo Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB), kinh tế khu vực châu Á đã cho thấy nhiều tín hiệu tích cực hơn và tăng trưởng của khu vực năm nay dự kiến đạt mức 4,9% (tăng nhẹ so mức dự báo 4,7% hồi tháng 9), chủ yếu nhờ sự phục hồi của nền kinh tế Trung Quốc.

Về tổng thể, kinh tế thế giới đã trải qua một năm 2023 đầy biến động và thách thức. Dù vậy, kinh tế toàn cầu đã tránh được một vòng xoáy suy thoái mới. Cùng với đó là những tín hiệu khởi sắc như chi tiêu tiêu dùng tăng, sản xuất phục hồi, tỷ lệ thất nghiệp tiếp tục đi xuống và lạm phát đang trên đà hạ nhiệt… Đó là cơ sở để tin tưởng và hy vọng kinh tế toàn cầu tươi sáng hơn trong năm 2024.

4 – Cuộc đua lên mặt trăng ngày càng nóng

Bức ảnh chụp ngày 23/8 tại thành phố Ahmedabad (Ấn Độ) cho thấy mọi người xem buổi phát trực tiếp cảnh tàu đổ bộ Ấn Độ đáp xuống bề mặt Mặt trăng. (Ảnh: Reuters)

Cuộc đổ bộ thành công của Ấn Độ lên Mặt trăng cho thấy sự quan tâm của các nước đến việc khám phá Mặt trăng ngày càng lớn, được thúc đẩy bởi cả niềm tự hào dân tộc và các cân nhắc chiến lược. Hôm 23/8, Ấn Độ trở thành quốc gia đầu tiên đổ bộ xuống phần cực nam của Mặt trăng với sứ mệnh Chandrayaan-3, đạt được kỳ tích lịch sử sau khi Nga xác nhận sứ mệnh thăm dò của tàu vũ trụ Luna-25 thất bại.

Hơn nửa thế kỷ sau khi phi hành gia người Mỹ Neil Armstrong trở thành người đầu tiên đặt chân lên mặt trăng, một cuộc đua mới tới vệ tinh tự nhiên duy nhất của Trái đất đang diễn ra. Hiện nay, NASA đang chi khoảng 93 tỉ USD cho chương trình Artemis đến năm 2025. Các công ty trên khắp thế giới cũng đang đổ xô vào lĩnh vực này. Trong khi đó, các công ty Mỹ như Intuitive Machines và Astrobotic đang cạnh tranh để vận hành các chuyến đổ bộ thương mại lên Mặt trăng đầu tiên trong năm nay sau khi cuộc đổ bộ của Công ty ispace (Nhật Bản) thất bại hồi tháng 4.

5 - Ấn Độ trở thành nước đông dân nhất thế giới

Cảnh đông đúc trong giờ cao điểm tại một nhà ga ở Chennai, Ấn Độ. (Ảnh: TTXVN)

MarketWatch phân tích số liệu của Liên hợp quốc cho thấy Ấn Độ đã vượt Trung Quốc để trở thành quốc gia đông dân nhất thế giới với dân số 1.425.782.975 người tính đến ngày 14/4, trong khi quy mô dân số của Trung Quốc sẽ giảm xuống 1.425.748.032 người. Trung Quốc giữ vị trí quốc gia đông dân nhất thế giới kể từ năm 1950 khi Liên hợp quốc bắt đầu công bố dữ liệu dân số.

Mặc dù nhân khẩu học không phải là yếu tố quyết định nhưng vừa được coi là cơ hội vừa là thách thức đối với mỗi quốc gia. Các quốc gia có dân số trẻ hơn, ngày càng tăng có xu hướng có lực lượng lao động năng động hơn, tiêu dùng nhiều hơn và kết quả là có tốc độ tăng trưởng kinh tế cao hơn.

Các nhà nhân khẩu học dự đoán rằng dân số Trung Quốc sẽ giảm 100 triệu người vào giữa thế kỷ này, hoặc nhiều hơn dân số của tất cả trừ 15 quốc gia trên thế giới hiện nay. Trong cùng khoảng thời gian đó, độ tuổi trung bình của Trung Quốc sẽ tăng từ 39 tuổi lên 51 tuổi. Trong khi đó, dân số Ấn Độ sẽ đạt gần 1,7 tỷ người vào giữa thế kỷ này với độ tuổi trung bình là 39.

6 – AI là từ khóa của năm 2023

Ảnh minh họa: The Philippine Star

Ngay từ những ngày đầu năm 2023, cả thế giới lên cơn sốt với ChatGPT do công ty nghiên cứu AI là OpenAI phát hành vào tháng 11/2022. ChatGPT là một chatbot (máy hội thoại) có khả năng đưa ra giải pháp cho các vấn đề phức tạp một cách trực tiếp.

Công nghệ này có thể viết bài luận, lập trình và soạn thảo cả các đề xuất kinh doanh. Theo đó, chỉ trong vài giây sau khi nhập từ khóa, ChatGPT sẽ cung cấp cho người dùng cả văn bản, hình ảnh, âm thanh và các phương tiện giải trí khác với chất lượng nội dung khá hoàn hảo.

Với những tiện ích mà nó mang lại, ChatGPT đã mở màn cho một trào lưu mới bùng nổ trong năm 2023 và hấp dẫn hàng tỷ USD đầu tư, bất chấp đà suy thoái của kinh tế thế giới.

Chỉ vài tuần sau khi ra mắt, “siêu AI” này đã đạt hơn 10 triệu người dùng và đang tăng trưởng nhanh chóng. Thành công này giúp OpenAI đàm phán để hoàn tất một thỏa thuận đầu tư có giá trị 30 tỷ USD, cao gấp đôi mức định giá trong năm 2021.

Sau khi đầu tư 1 tỷ USD vào ChatGPT năm 2019, mới đây, Microsoft lên kế hoạch đầu tư thêm 10 tỷ USD để đổi lấy 49% cổ phần trong OpenAI. “Ông lớn” này thậm chí lên phương án tích hợp ChatGPT vào Word, Powerpoint, Outlook và công cụ tìm kiếm Bing để cạnh tranh thị phần với Google Search.

7 - Thiên tai thảm khốc tại nhiều nước trên thế giới

Một người đàn ông sưởi ấm bên đống lửa trước tòa nhà bị hư hại nặng nề sau trận động đất ở Kahramanmaras, Thổ Nhĩ Kỳ. Ảnh: Aljazeera.

*Rạng sáng 6/2, một trận động đất 7,8 độ richter đã tấn công và san phẳng toàn bộ thành phố ở phía Đông Nam Thổ Nhĩ Kỳ giáp biên giới Syria, khiến ít nhất 56.000 người thiệt mạng và gần 6.000 người khác bị thương. Sự rung lắc của trận động đất lớn nhất khu vực kể từ năm 1939 được cảm nhận tận các nước Ai Cập, Lebanon và quần đảo Cyprus. Ý cũng cảnh báo sóng thần ngắn hạn dọc bờ biển nước này.

Nhiều quốc gia đã nhanh chóng gửi lời chia buồn và tính phương án hỗ trợ những nước gặp thiệt hại do động đất. Trong đó, phía Azerbaijan sẽ gửi một đội tìm kiếm cứu nạn gồm 370 nhân viên và hàng viện trợ tới Thổ Nhĩ Kỳ "trong thời gian ngắn". Lời chia buồn và cam kết hỗ trợ cũng đến từ Đức, Hà Lan, Mỹ, Israel, Ấn Độ, Pakistan, Ukraine…

*Bảy tháng sau, thế giới tiếp tục bàng hoàng trước thông tin một trận động đất kinh hoàng nhất trong lịch sử tấn công Maroc ngày 8/9 khiến gần 3.000 thiệt mạng.

8 - Nhiệt độ toàn cầu liên tiếp phá vỡ kỷ lục

Trong bối cảnh nóng lên toàn cầu, El Nino góp phần khiến nhiệt độ toàn cầu đạt các kỷ lục mới. (Ảnh minh họa: Shutterstock)

2023 được coi là năm nóng nhất trong lịch sử khi nhiệt độ trái đất ghi nhận mức cao kỷ lục trong 125.000 năm qua và có nguy cơ vượt quá ngưỡng tăng 2 độ C theo như Thỏa thuận Paris 2015 đã đề ra.

Hậu quả là một loạt các hiện tượng thời tiết cực đoan xảy ra trên quy mô toàn thế giới, từ cháy rừng lịch sử, hạn hán khắc nghiệt cho đến các trận lũ lụt tàn khốc. Hạn hán trở nên tồi tệ hơn do biến đổi khí hậu được cho là đã tiếp thêm sức mạnh hủy diệt do vụ cháy rừng kinh hoàng nhất ở Mỹ trong một thế kỷ khiến ít nhất 115 người thiệt mạng trên đảo Maui của Hawaii vào tháng 8. Trong khi Canada là nước đứng đầu thế giới về diện tích rừng bị cháy vào năm 2023, với hơn 18 triệu ha rừng bị biến thành tro bụi.

Trước tình hình thực tế cấp bách, sau 2 tuần đàm phán căng thẳng ở Dubai, ngày 13/12, các nước tham dự Hội nghị lần thứ 28 các bên tham gia Công ước khung của Liên hợp quốc (LHQ) về biến đổi khí hậu (COP28) tại Dubai, Các Tiểu vương quốc Arab thống nhất (UAE), đã bế mạc và thông qua thỏa thuận nhằm gửi một tín hiệu mạnh mẽ tới các nhà đầu tư và các nhà hoạch định chính sách về mong muốn của toàn thế giới về việc từ bỏ nhiên liệu hóa thạch. Đây cũng là điều mà các nhà khoa học cho là hy vọng tốt nhất và cuối cùng để thoát khỏi thảm họa khí hậu. Tuy nhiên, thành công cuối cùng của thỏa thuận vẫn phụ thuộc vào hành động của mỗi cá nhân chúng ta.

9 - Chiến sự ở Gaza

Dải Gaza liên tục hứng chịu giao tranh khốc liệt giữa Israel và Hamas. Ảnh: Reuters

Tháng 9/2023, tình hình Trung Đông đón nhận luồng thông tin tích cực sau khi các bên thông qua hiệp ước Abraham – một nền tảng thúc đẩy quan hệ giữa Israel và các nước Ả Rập. Bên cạnh đó, một lệnh ngừng bắn ở Yemen cũng được duy trì. Những xu hướng này đã củng cố nhận định về một khu vực Trung Đông yên tĩnh hơn so với hai thập kỷ trước.

Tuy nhiên, cục diện đã đảo chiều vào ngày 7/10, khi phong trào Hamas kiểm soát Dải Gaza tấn công Israel và gây ra ngày đẫm máu nhất trong lịch sử Israel. Với quyết tâm xóa sổ Hamas, Israel tiến hành các cuộc không kích mạnh mẽ nhằm vào Gaza. Sau tiến trình đàm phán khó khăn, một thỏa thuận ngừng bắn đã được đưa ra vào tháng 11/2023, tạo tiền đề để hàng trăm con tin được trao trả tự do. Sau vài ngày tạm lắng, giao tranh nhanh chóng nối lại khi quân đội Israel đẩy mạnh chiến dịch tấn công trên bộ tiến vào miền Nam Gaza.

Xung đột kéo dài đã khiến Gaza phản hứng chịu thảm họa nhân đạo tàn khốc, với hàng chục nghìn người thương vong và hàng triệu người phải rời bỏ nhà cửa, hàng loạt cơ sở hạ tầng bị phá hủy nghiêm trọng. Khép lại năm 2023, người dân Gaza bước sang năm mới đầy bất trắc. Cuộc khủng hoảng Gaza đang có nguy cơ lan rộng ở phạm vi khu vực và tương lai xung đột vẫn là một câu hỏi bỏ ngỏ.

10 – Dai dẳng chiến sự Nga - Ukraine

Lính Ukraine khai hỏa pháo ở Bakhmut (Ảnh: Reuters).

Ukraine từng kỳ vọng sẽ kết thúc chiến sự trong năm 2023 bằng chiến dịch phản công quy mô lớn, nhưng điều này đã không xảy ra, khi họ không thể xuyên thủng phòng tuyến được Nga củng cố trong nhiều tháng. Sau khi cuộc phản công mùa hè của Ukraine không đạt được kỳ vọng như mong đợi, Kiev vẫn đang tính toán về chiến lược trong giai đoạn tiếp theo của cuộc xung đột và quyết tâm chiến đấu để giành lại lãnh thổ hiện do Nga kiểm soát.

Khi xung đột chuẩn bị bước sang năm thứ hai, hàng nghìn dân thường Ukraine đã thiệt mạng, nhiều thành phố và làng mạc bị phá hủy, gần 1/4 dân số nước này vẫn chưa thể trở về nhà. Nga được cho là cũng phải chịu thiệt hại không nhỏ về nhân mạng và đã chi hàng chục tỷ USD cho trang thiết bị quốc phòng phục vụ cuộc chiến.

Bất chấp những tổn thất lớn, Nga chưa có dấu hiệu muốn chấm dứt chiến dịch tại Ukraine. Tổng thống Nga V.Putin tuyên bố hòa bình ở Ukraine chỉ đến khi Nga đạt được mục tiêu của mình là "phi phát xít hóa, phi quân sự hóa và đảm bảo tình trạng trung lập của Ukraine", điều Kiev kiên quyết bác bỏ.

Việc các bên không thể tìm được tiếng nói chung đã khiến sáng kiến Ngũ cốc Biển Đen, do Liên hợp quốc và Thổ Nhĩ Kỳ làm trung gian, là một ví dụ hiếm hoi về các cuộc đàm phán hiệu quả giữa Nga và Ukraine đã bị đổ vỡ vào tháng 7/2023. Diễn biến này không chỉ gây ra những tác động nặng nề đối với nguồn cung lương thực và nỗ lực ngăn chặn nạn đói ở nhiều nơi mà còn cho thấy những căng thẳng trong quan hệ Nga - Ukraine sẽ còn tiếp diễn dai dẳng trong năm 2024./.