Gửi bình luận
Từ năm 1998 đến nay, nhờ những công trình nghiên cứu của GS.TS Vũ Đình Thống và đồng nghiệp, số lượng loài dơi đã tăng lên gấp đôi...
Dự kiến vẫn còn nhiều phát hiện mới sẽ được công bố trong thời gian tới.
GS.TS Vũ Đình Thống - Viện Sinh thái và Tài nguyên sinh vật, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam được coi là một trong những chuyên gia hàng đầu về dơi tại Việt Nam hiện nay.
Trước đây, do hạn chế trong nghiên cứu, số lượng loài dơi ghi nhận được ở Việt Nam khá ít. Theo kết quả tổng hợp đầu tiên về khu hệ thú của Việt Nam năm 1994 của GS.TSKH Đặng Huy Huỳnh và cộng sự, có 65 loài dơi được ghi nhận ở nước ta.
Tuy nhiên, từ năm 1998 đến nay, nhờ những công trình nghiên cứu của GS.TS Vũ Đình Thống và đồng nghiệp, số lượng loài dơi đã tăng lên gấp đôi và dự kiến vẫn còn nhiều phát hiện mới sẽ được công bố trong thời gian tới.
Ngay từ năm 2006, GS Vũ Đình Thống đã công bố kết quả nghiên cứu với những ghi nhận mới về các loài dơi ở Việt Nam và một số nước trong Khu vực Đông Nam Á trên tạp chí quốc tế uy tín - Acta Chiropterologica.
Đó chỉ là một trong những kết quả bước đầu cùng với những nghiên cứu trước và sau đó nhằm góp phần mở rộng hiểu biết về thành phần loài, đặc điểm phân bố, tập tính và nhiều lĩnh vực liên quan đến tính đa dạng và giá trị của Khu hệ Dơi của Việt Nam.
Nhiều loài, tổ hợp loài và nhóm loài trước đây bị định loại nhầm do thiếu thông tin hoặc dữ liệu đã được GS Vũ Đình Thống cùng với đồng nghiệp xác định lại vị trí phân loại dựa trên các kết quả nghiên cứu kết hợp về hình thái với di truyền phân tử và tiếng kêu siêu âm.
Trong đó, có thể kể đến loài Dơi nếp mũi Grip-phin được phát hiện mới; Dơi nếp mũi Hạ Long được xác định là đặc hữu của Việt Nam với 2 phân loài công bố trên những tạp chí quốc tế uy tín.
Trong những công bố này, GS Vũ Đình Thống đã chỉ ra những khác biệt quan trọng về hình thái và di truyền phục vụ kết quả phân loại được chính xác và thuyết phục. Sự phân loại chính xác không chỉ làm rõ thêm về đa dạng sinh học mà còn có ý nghĩa lớn trong công tác bảo tồn và quản lý động vật hoang dã tại Việt Nam.
Việt Nam có nhiều khu danh thắng với những hệ thống hang động đa dạng là nơi ở của những loài dơi như Khu Di sản Văn hóa và Thiên nhiên thế giới Tràng An, Vườn Quốc gia Cúc Phương và Vườn Quốc gia Cát Bà.
Kết quả nghiên cứu đã bước đầu ghi nhận các loài đặc hữu và quý hiếm tại những khu vực này; nhiều loài được ghi trong Danh lục Đỏ của Liên minh Quốc tế Bảo tồn Thiên nhiên và Tài nguyên Thiên nhiên (IUCN) ở mức độ cần quan tâm bảo tồn.
GS.TS Vũ Đình Thống đã hợp tác với nhiều đồng nghiệp trong nước và quốc tế để tìm hiểu về mối quan hệ sinh thái giữa loài dơi với những virus gây bệnh dịch động vật mới nổi; trong đó có Coronavirus, mở ra khả năng nghiên cứu sâu hơn với tính chất liên ngành giữa nghiên cứu và bảo tồn đa dạng sinh học với dịch tễ học cũng như những lĩnh vực khác.
Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cũng như nhiều nhà khoa học trên thế giới nhận định: SARS-CoV-2 có thể bắt nguồn từ các loài dơi hoặc một số loài động vật hoang dã khác.
Nhận định về nguồn gốc của SARS-CoV-2 được dựa trên kết quả nghiên cứu so sánh trình tự gen của chủng virus này với SARS-CoV-1, cho thấy chúng tương đồng hơn 96%. SARS-CoV-1, chủng virus gây đại dịch SARS năm 2002-2003, được tìm thấy ở một số loài dơi thuộc giống Dơi lá mũi (Rhinolophus) và một số loài động vật hoang dã khác.
Mỗi năm, có từ hàng nghìn đến hàng triệu lượt khách trong nước và quốc tế tới tham quan những hang động có dơi sinh sống. Trường hợp khách tham quan hoặc những loài dơi sinh sống ở hang động du lịch mang SARS-CoV-2 hoặc những Coronavirus khác có thể dẫn đến nguy cơ lây nhiễm bệnh dịch ảnh hưởng đến sức khoẻ của du khách, cộng đồng hoặc liên quan đến tình trạng bảo tồn dơi nói riêng và đa dạng sinh học nói chung.
Các nhà khoa học đã xác định thành phần loài dơi sinh sống trong một số hang động ở Khu Di sản Văn hóa và Thiên nhiên thế giới Tràng An, Vườn Quốc gia Cúc Phương và Vườn Quốc gia Cát Bà.
Trong đó, có loài Dơi nếp mũi hạ long đặc hữu của Việt Nam và 8 loài khác được ghi nhận ở cả ba khu vực nghiên cứu; 4 loài được ghi trong Danh lục Đỏ của IUCN ở mức cần quan tâm bảo tồn gồm 3 loài ở mức “Sẽ nguy cấp - VU” và một loài ở mức “Gần bị đe doạ - NT” (Ia io).
GS Vũ Đình Thống chia sẻ, nhóm nghiên cứu tiến hành xét nghiệm nhiều mẫu sinh phẩm thu từ những cá thể dơi được tìm thấy, trong đó, bước đầu xác định được 22 mẫu thuộc loài Dơi lá đuôi (Rhinolophus affinis) dương tính với Coronavirus. Tuy nhiên, cần tiếp tục nghiên cứu, xét nghiệm và phân tích kỹ trong thời gian tới để khẳng định kết quả.
Thực tế, còn nhiều loài và dạng loài dơi sinh sống ở những hang động và hệ sinh thái khác nhau đang được các nhà khoa học tiếp tục phân tích, định loại và dự kiến sẽ công bố trong thời gian tới, làm cơ sở khoa học cho công tác đánh giá hiện trạng đa dạng các loài dơi, cung cấp cơ sở khoa học phục vụ phát triển du lịch bền vững và an toàn, góp phần phòng tránh dịch bệnh động vật và các lĩnh vực khác.
Theo GS.TS Vũ Đình Thống, hiện nay, tiềm năng nghiên cứu dơi ở Việt Nam còn rất lớn, mỗi bước tiến trong nghiên cứu đều mở ra nhiều phát hiện mới lạ, từ phân loại học đến sinh thái học và âm sinh học.
Ngoài ra, nghiên cứu về sự tiến hóa của các loài dơi cũng mang lại nhiều tiềm năng, nhất là trong bối cảnh đại dịch Covid-19 bùng phát, khi cộng đồng khoa học quốc tế dần nhận ra nhiều loài dơi có thể là nguồn gốc hoặc vật trung chuyển virus gây ra các bệnh dịch động vật.
Theo GS Vũ Đình Thống, Việt Nam hiện có 2 loài dơi ăn quả và gần 120 loài dơi khác sử dụng tiếng kêu siêu âm để định hướng khi bay lượn và tìm kiếm thức ăn. Ông đang hướng tới xây dựng cơ sở dữ liệu đồng bộ về tiếng kêu siêu âm của các loài dơi ở Việt Nam nhằm nhận diện loài dơi qua tiếng kêu siêu âm, từ đó nâng cao hiệu quả điều tra và hỗ trợ công tác giám sát và bảo tồn.
