Gửi bình luận
Khi chúa Trịnh Doanh qua đời, nhân dịp chúa mới Trịnh Sâm lên nắm quyền đang cần lo lấy việc ân đức để ổn định vị trí của chúa, ông Nguyễn Bá Lân đã dâng tờ khải khuyên chúa mới lên nắm quyền nên chuộng khoan hậu, rộng ra ơn về chuộc tội, cứu vớt dân xiêu tán, để bớt đau khổ cho dân. Đặc biệt trong tờ khải lần này, ông đã xin chúa Trịnh Sâm bổ dụng ông Lê Quý Đôn và ông Lê Cầu để nâng đỡ những người bị oan ức.
Nhờ tờ khai của ông mà chính sự buổi đầu, chúa Trịnh Sâm ra lệnh cho các viên ở các phủ, phải tâu bày tình trạng nghèo đói, phiêu tán và đau khổ của dân trong hạt (huyện, xã, thôn). Viên quan hiến sát xứ đi khám xét ruộng bỏ hoang, không cày cấy ở dân và dò hỏi sự tệ hại, uất ức của dân sở tại rồi tâu bày về triều ….cũng nhờ đó mà hơn 1 vạn 4 ngàn quan tiền, 3.000 sạt thóc thuế bị đọng của dân được tha.
Đặc biệt nhờ sự tiểu dẫn của ông Nguyễn Bá Lân mà ông Lê Quý Đôn được khởi phục giữ chức Thị thư (hàm Chánh lục phẩm). Về sau, ông Lê Quý Đôn được chúa Trịnh Sâm trọng dụng và đóng góp rất lớn về học thuật cho nước nhà. Năm Quý Mão (1783), ông Lê Quý Đôn nhận chức Thượng thư bộ Công, sau giữ chức Tham tụng (ngang với hàng Tể tướng).
Phúc thần làng Tòng Thái
Thân phụ ông Nguyễn Bá Lân là cụ Nguyễn Công Hoàn rất giỏi về khoa địa lý và phong thuỷ. Niên hiệu Vĩnh Thịnh thứ 9, năm Quý Tỵ (1713), ông Bá Lân khi ấy mới 13 tuổi đi học theo cụ Hoàn dạy học ở Khê Thượng. Nhân lúc rảnh rỗi, cụ Công Hoàn đi xem khắp đường đất. Thấy thế đất giáp làng Tòng Lệnh, làng Thái Bạt có xóm Cỏ Già (tổng Khê Thượng, huyện Bất Bạt, trấn Sơn Tây) có thể phát phúc, phát nhân đinh rất ưng ý.
Cụ Hoàn có dặn lại ông Nguyễn Bá Lân rằng: “Đất này sinh phúc lâu dài lại thêm phát vượng về nhân đinh. Sau này, nếu may ta đỗ đại khoa thì ta sẽ dời về đây mà ở. Nếu ta không làm được việc đó, trong số các con đứa nào thành danh được thì nên mua ruộng đất ở đây mà làm nhà ở. Con hãy nhớ kỹ đừng quên”.
Sau này học hành đỗ đạt, ông Nguyễn Bá Lân nhớ lại lời dặn của cha về thế đất ở xóm Cỏ Già. Để hoàn thành ý nguyện đó, niên hiệu Cảnh Hưng thứ 5, năm Giáp Tý (1744), chúa Trịnh Doanh sai ông nhận chức Lưu thủ Hưng Hóa đóng trụ sở ở Thái Bạt. Bấy giờ, chúa cho 3 chức Phó - Sứ - Sở được thu tiền nuôi quân.
 |
Đền thờ Phúc Thần Nguyễn Bá Lân tại làng Tòng Thái. |
Nhân thấy địa phương Bất Bạt nhiều người bán ruộng tư, ông Bá Lân mua được 60 mẫu, chiêu binh quân cùng gia đinh họ nội, họ ngoại, dân bản xứ lập Dinh ở xóm này. Sau đó, ông đổi tên là xóm Dinh và giao cho phu nhân và người cháu đang đảm nhận chức quan Hiệp trấn Sơn Tây (chức quan đứng thứ 2 của một trấn, sau quan Trấn thủ, trước quan Tham hiệp) kiêm quản binh xóm Dinh.
Ông sai người làm ruộng tích lúa nuôi quân sĩ. Đây là nơi luyện quân sĩ để đi đánh giặc bảo vệ triều chính, yên dân. Những gia đình quân binh được ông cấp ruộng đất để sinh sống lâu dài. Về sau nhân dân ở đây sinh sống quần tụ phát triển nhân đinh. Sau này nguyện vọng của nhân dân lấy 2 chữ đầu của làng Tòng Lệnh, làng Thái Bạt và ghép lại thành làng Tòng Thái đồng thời đề nghị huyện Bất Bạt chấp thuận thành lập làng Tòng Thái (nay là thôn Tòng Thái, xã Tòng Bạt, huyện Ba Vì).
Á phu nhân (vợ thứ) của ông Nguyễn Bá Lân là bà Khương Thị Thanh cho rằng dinh cơ ở Tòng Thái là nơi lạc thú của ông Nguyễn Bá Lân xưa nên lập một bài vị của ông ở Trùng Cẩm Đường (nhà thờ ở Tòng Thái, nơi bà Khương Thị Thanh ở hàng năm tế tự). Bà Khương Thị Thanh họp con cháu và những người giúp việc kết thành nhóm “Trung Hiếu”đem tiền vốn mua ruộng tốt sản xuất lấy thóc lúa bán lấy tiền mua lễ cúng ông vào ngày sinh nhật. Đợi làm lễ ở Cổ Đô 3 ngày xong lại làm lễ ông mỗi năm 1 lần vào ngày 30 tháng giêng.
 |
| Bến Dinh - nơi còn lưu giữ những dấu ấn đậm nét của Lục bộ Thượng thư Nguyễn Bá Lân. |
Đến năm Ất Hợi (1815), con trai thứ 3 là ông Nguyễn Bá Lân là Nguyễn Trọng Tân (khi ấy đang chức Hồng lô tự thừa, đời Gia Long, tri huyện Lập Thạch) cho rằng, ngày xưa trại ấy chưa có lễ sinh thời, cho nên nhóm Trung Hiếu làm lễ tế một mình. Gần đây Bản Tổng truy niệm ra tới nguồn gốc ông Nguyễn Bá Lân, muốn báo đáp nên cũng có lễ sinh nhật ông. Về sau, 2 nhóm hợp lại, mua mấy sào ruộng, mấy quan tiền góp lại để mua lễ vật làm lễ tế ông vào ngày sinh nhật mãi mãi sau này thờ phụng ông.
Sau khi ông Nguyễn Bá Lân qua đời, nhân dân làng Tòng Thái tưởng nhớ công đức của ông nên đã ngưỡng mộ suy tôn ông là “Phúc Thần” đồng thời xây dựng đền thờ ông.
