Gửi bình luận
Thành tích xuất sắc của các đội tuyển Olympic quốc tế là niềm tự hào của giáo dục Việt Nam.
Đằng sau những tấm huy chương ấy là hành trình bền bỉ của thầy trò và tâm huyết trong phát hiện, bồi dưỡng nhân tài; cũng đồng thời là những trăn trở về cơ chế để tài năng trẻ được phát huy tối đa, đóng góp cho đất nước.
Nói về thành tích ấn tượng của học sinh Việt Nam dự thi Olympic Hóa học quốc tế (IchO), PGS.TS Nguyễn Thị Thu Hà - Trưởng đoàn Olympic Hóa học Việt Nam tham dự IChO (2023-2025) nhắc đến 21 Huy chương Vàng (chiếm 87,5%) và 3 Huy chương Bạc (chiếm 12,5%) trong giai đoạn 2020-2025. Đặc biệt, năm 2019, học sinh Việt Nam lần đầu tiên đạt Huy chương Vàng với điểm thực hành cao nhất, khẳng định trình độ toàn diện, năng lực hội nhập quốc tế ngày càng vững chắc.
Từ những kết quả ấn tượng đó, PGS.TS Nguyễn Thị Thu Hà rút ra ba bài học kinh nghiệm then chốt góp phần quyết định thành công của đội tuyển Hóa học Việt Nam. Thứ nhất, chính sách đúng đắn - cơ chế linh hoạt - tổ chức hiệu quả là nền tảng của thành công. Sự quan tâm chỉ đạo sát sao của Bộ GD&ĐT, cùng cơ chế tổ chức thi, tuyển chọn, tập huấn phù hợp tạo nên một hệ thống vận hành khoa học, minh bạch, hiệu quả.
Thứ hai, tập huấn chuyên môn theo chuẩn quốc tế, kết hợp hài hòa giữa lý thuyết - thực hành - tâm lý thi đấu là yếu tố quyết định. Mô hình huấn luyện tích hợp giúp học sinh phát triển toàn diện năng lực chuyên môn và bản lĩnh thi đấu, đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của kỳ thi quốc tế.
Thứ ba, môi trường gắn kết, nhân văn là chìa khóa duy trì động lực, thành tích bền vững. Sự đồng hành giữa thầy và trò, tinh thần đoàn kết trong tập thể đội tuyển, cùng với môi trường học tập thân thiện, cởi mở góp phần hình thành văn hóa học thuật đặc trưng của đội tuyển Hóa học Việt Nam.
Hơn 20 năm công tác trong ngành Giáo dục, 16 năm trực tiếp huấn luyện học sinh giỏi môn Vật lí, thầy Nguyễn Văn Đóa - giáo viên Trường THPT chuyên Bắc Giang, tỉnh Bắc Ninh nhận định: Nhiều năm qua, đoàn học sinh Việt Nam luôn nằm trong top 10 quốc gia đạt thành tích cao nhất tại các kỳ thi Olympic khu vực và quốc tế (Toán, Vật lí, Hóa học, Tin học, Sinh học). Số lượng huy chương Vàng, Bạc, Đồng ngày càng tăng, đặc biệt có nhiều em đạt giải cao nhất hoặc giải đặc biệt về thí nghiệm - lý thuyết.
Thành tích đạt được, theo thầy Nguyễn Văn Đóa, là nhờ sự quan tâm, chỉ đạo, hỗ trợ từ nhiều cấp. Về định hướng vĩ mô, Đảng, Nhà nước luôn xác định giáo dục và đào tạo là quốc sách hàng đầu; trong đó bồi dưỡng nhân tài là nhiệm vụ trọng tâm, lâu dài.
Các nghị quyết quan trọng như Nghị quyết số 57-NQ/TW về phát triển khoa học - công nghệ và đổi mới sáng tạo, Nghị quyết số 71/NQ-CP về chương trình hành động thực hiện Nghị quyết số 57-NQ/TW đã mở ra hướng đầu tư mới cho giáo dục chất lượng cao, đào tạo nhân lực trình độ quốc tế.
Đồng thời, Bộ GD&ĐT đã xây dựng quy trình tuyển chọn, huấn luyện đội tuyển, tổ chức các trại hè Olympic và mở rộng hợp tác quốc tế, tạo điều kiện cho học sinh giao lưu học thuật với các nước tiên tiến. Về chính sách địa phương, tỉnh Bắc Ninh là một điển hình với chính sách đầu tư trọng điểm cho trường THPT chuyên, khen thưởng xứng đáng, hỗ trợ kinh phí bồi dưỡng và liên kết với các trường đại học, viện nghiên cứu.
Chia sẻ kinh nghiệm bồi dưỡng học sinh giỏi, thầy Nguyễn Văn Đóa cho rằng, thành công khởi đầu từ việc phát hiện sớm và đúng học sinh có tố chất đặc biệt. Cùng với đó là xây dựng kế hoạch đào tạo bài bản, chương trình bồi dưỡng cần được thiết kế theo hướng tích hợp giữa kiến thức phổ thông nâng cao, bám sát chuẩn Olympic quốc tế (IPhO).
Đổi mới phương pháp giảng dạy từ truyền đạt sang huấn luyện tinh hoa, phải lấy học sinh làm trung tâm, hướng tới mục tiêu các em có thể tư duy như một nhà khoa học thực thụ. Cuối cùng là vai trò đồng hành, nuôi dưỡng đam mê của người thầy. Bồi dưỡng học sinh giỏi quốc tế là quá trình dài hơi, nhiều áp lực. Giáo viên cần đồng hành như một người “huấn luyện viên” nghiêm khắc nhưng thấu hiểu.
“Sau mỗi kỳ thi quốc tế, niềm tự hào luôn đi kèm với nỗi trăn trở: Các em đạt giải xuất sắc, nhưng con đường tiếp theo phần lớn vẫn do gia đình tự tìm kiếm, tự lo học bổng, tự lo tài chính để theo đuổi đam mê. Nhiều em có tiềm năng trở thành nhà khoa học hàng đầu nhưng chưa có cơ chế hỗ trợ đủ mạnh để phát triển dài hạn trong nước. Việc đầu tư cho học sinh đạt giải Olympic không chỉ là phần thưởng cho nỗ lực cá nhân, mà còn là đầu tư cho tương lai trí tuệ của quốc gia”, thầy Nguyễn Văn Đóa bày tỏ.
Để chuyển từ học sinh giỏi thành nhà khoa học lớn, một số giải pháp chiến lược được thầy Nguyễn Văn Đóa đề xuất. Theo đó, Nhà nước cần có quỹ học bổng quốc gia cho học sinh đạt giải quốc tế, ưu tiên gửi đi học ở những ngành mũi nhọn (khoa học cơ bản, AI, công nghệ sinh học…) và các trường đại học hàng đầu thế giới.
Học bổng cần đi kèm với chính sách ràng buộc và khuyến khích hồi hương, cam kết trở về làm việc tại các viện nghiên cứu, trường đại học hoặc các tập đoàn công nghệ trọng điểm của Nhà nước trong một khoảng thời gian nhất định.
Cơ chế trọng dụng và đãi ngộ xứng tầm quốc tế là giải pháp không thể thiếu. Theo đó, cần xây dựng chính sách tạo điều kiện việc làm, nghiên cứu, đãi ngộ xứng đáng để các em trở về phục vụ quê hương, đất nước. Điều này bao gồm việc cấp kinh phí khởi điểm cho các nhóm nghiên cứu do chính các tài năng trẻ đứng đầu.
Đồng thời xây dựng hệ sinh thái tài năng với việc hình thành chương trình “Tài năng Việt Nam”, đồng bộ từ phát hiện, bồi dưỡng, gửi đi đào tạo đến thu hút trở về. Mở rộng hợp tác với các trường đại học, viện nghiên cứu, quỹ khoa học toàn cầu. Xây dựng mạng lưới cựu học sinh đạt giải quốc gia, quốc tế để hình thành cộng đồng cố vấn, hỗ trợ truyền kinh nghiệm, chuyên môn và truyền cảm hứng cho thế hệ trẻ.
PGS.TS Nguyễn Thị Thu Hà thì kiến nghị duy trì, mở rộng các kỳ thi khu vực có uy tín về chuyên môn (như Mendeleev, Uzbekistan,…), do các tổ chức giáo dục, Bộ Giáo dục các nước phối hợp tổ chức, nhằm tăng cơ hội cọ xát quốc tế và thúc đẩy phong trào học sinh giỏi trong các trường phổ thông. Thực tế cho thấy, nhiều học sinh Việt Nam đạt giải cao tại các kỳ thi khu vực trước khi tham dự IChO, tạo bước đệm vững chắc cho thành công sau này.
PGS.TS Nguyễn Thị Thu Hà cũng bày tỏ mong muốn đầu tư chiều sâu cho cơ sở vật chất thí nghiệm, hướng tới xây dựng các phòng thí nghiệm chuẩn quốc tế phục vụ công tác đào tạo học sinh giỏi, bảo đảm điều kiện học tập, thực hành và nghiên cứu hiện đại, an toàn, chuẩn hóa. Đồng thời, quan tâm phát triển đội ngũ kế cận, chú trọng bồi dưỡng thế hệ giảng viên, chuyên gia trẻ, nhằm bảo đảm tính kế thừa và liên tục trong công tác huấn luyện, đồng thời mở rộng hợp tác quốc tế trong đào tạo, nghiên cứu.
Là sinh viên Đại học Phenikaa, Trần Lê Thiện Nhân từng giành Huy chương Bạc Vật lí châu Á, Huy chương Bạc Olympic Vật lí quốc tế năm 2025 và giải thưởng “STEM for All” tại Olympic Vật lí quốc tế năm 2025. Theo chia sẻ của Thiện Nhân, việc tham dự các kỳ Olympic quốc tế không chỉ giúp bản thân trưởng thành về chuyên môn, mà còn rèn luyện tinh thần làm việc chuyên nghiệp, tư duy phản biện, khả năng hợp tác, thích nghi trong môi trường đa văn hoá.
Nêu nguyện vọng, Trần Lê Thiện Nhân cho biết, với những bạn mong muốn du học, đặc biệt là trường hợp gặp khó khăn về tài chính, mong muốn lớn nhất là nhận được sự hỗ trợ từ Nhà nước cùng với những cam kết phù hợp. Còn đối với các học sinh lựa chọn học tập trong nước, điều kỳ vọng là được trao thêm nhiều cơ hội học tập và phát triển nhanh hơn.
Thiện Nhân chia sẻ, việc được tham gia các hội thảo, seminar liên ngành hay những buổi chia sẻ kinh nghiệm từ thầy cô giúp học sinh có cơ hội kết nối với nhiều chuyên gia đầu ngành, đồng thời tìm hiểu về các hướng nghiên cứu mới, không chỉ trong phạm vi ngành học hay trường đại học của mình. Từ đó, các bạn có thể sớm xác định chuyên ngành đam mê, thậm chí tham gia vào các nhóm nghiên cứu mạnh để rèn luyện kỹ năng nghiên cứu khoa học ngay từ những năm đầu đại học.
“Nhiều cựu học sinh đội tuyển Olympic quốc tế đang học tập, làm việc ở nước ngoài bày tỏ mong muốn được hợp tác với các viện, trường, nhóm nghiên cứu trong nước, cùng triển khai các đề tài ứng dụng, chuyển giao công nghệ, hoặc tham gia cố vấn cho các dự án nghiên cứu của sinh viên, học sinh.
Tuy nhiên, nhiều anh chị cũng chia sẻ, nếu trở về làm việc, điều họ cần nhất là cơ chế, chính sách hỗ trợ cụ thể: Từ môi trường nghiên cứu thuận lợi, đầu tư cho các dự án công nghệ lõi, đến cơ hội tiếp cận nguồn quỹ khoa học, để có thể triển khai công nghệ tiên tiến học được, ứng dụng, phát huy tốt chuyên môn trên quê hương mình”, Trần Lê Thiện Nhân cho hay.
