Gửi bình luận
Việc đẩy mạnh tài trợ cho nghiên cứu cơ bản là yêu cầu cấp thiết để khoa học xã hội và nhân văn giữ vững vai trò định hướng phát triển trong thời đại số.
Chiều 12/12 tại Hà Nội, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh phối hợp với Bộ Khoa học và Công nghệ và Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam tổ chức Hội thảo khoa học“Vai trò, vị thế của nghiên cứu cơ bản trong lĩnh vực khoa học xã hội và nhân văn khi bước vào kỷ nguyên mới của dân tộc”.
Phát biểu khai mạc và đề dẫn hội thảo, PGS.TSĐoàn Minh Huấn, Phó Giám đốc Thường trực Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh nhấn mạnh nhân loại đang đứng trước những biến đổi sâu sắc chưa từng có khi công nghệ số, trí tuệ nhân tạo (AI) và dữ liệu lớn phát triển với tốc độ vượt bậc, chi phối mạnh mẽ đời sống kinh tế, chính trị, văn hóa.
Song song với đó là những vấn đề toàn cầu ngày càng phức tạp như bất bình đẳng xã hội, biến đổi khí hậu hay xung đột lợi ích.
Trong bối cảnh ấy, theo PGS.TS Đoàn Minh Huấn, khoa học xã hội và nhân văn giữ vai trò đặc biệt quan trọng khi giúp con người hiểu chính mình, hiểu xã hội và những quy luật vận động của đời sống.
Ông khẳng định: “Càng trong thời đại chuyển đổi mạnh mẽ, chúng ta càng cần những nền tảng lý luận sâu sắc để định hướng sự phát triển, hoạch định chính sách và đảm bảo sự phát triển hài hòa, bền vững và mang tính nhân văn.”
PGS.TS Đoàn Minh Huấn cho rằng, công nghệ có thể thúc đẩy tốc độ phát triển, nhưng “minh triết nhân văn giúp chúng ta đi xa hơn”. Những phát minh khoa học và công nghệ vốn trung tính chỉ thực sự trở thành lực lượng thúc đẩy tiến bộ khi được đặt trong lăng kính quản trị và hệ giá trị do khoa học xã hội và nhân văn kiến tạo.
Ông nêu các nhiệm vụ cốt lõi của nghiên cứu cơ bản trong giai đoạn mới, đó là: Làm sáng tỏ các quy luật vận động mới của đời sống xã hội; xây dựng hệ giá trị và bản sắc trong bối cảnh toàn cầu hóa; cung cấp nền tảng lý luận cho chiến lược phát triển quốc gia; góp phần nhân văn hóa công nghệ, bảo đảm công nghệ phục vụ con người, thúc đẩy sự phát triển hài hòa giữa xã hội và tiến bộ kỹ thuật.
“Đầu tư cho nghiên cứu cơ bản chính là đầu tư cho phát triển, cho bản sắc, cho trí tuệ, cho năng lực tự cường dân tộc”,PGS.TS Đoàn Minh Huấn nhấn mạnh.
Thảo luận tại hội thảo, PGS.TS Đào Ngọc Chiến, Giám đốc Cơ quan điều hành Quỹ Phát triển Khoa học và Công nghệ Quốc gia (Nafosted), nêu rõ những thách thức nổi bật của lĩnh vực khoa học xã hội và nhân văn hiện nay. Số lượng nhà khoa học còn hạn chế, chất lượng nghiên cứu và công bố quốc tế chưa cao, mức độ gắn kết với thực tiễn quản lý nhà nước còn yếu.
Đáng chú ý, PGS.TS Đào Ngọc Chiến lưu ý lĩnh vực này đang gặp khó khăn trong việc sử dụng hệ thống tạp chí khoa học quốc tế, khi nhiều vấn đề đặc thù của Việt Nam ít được các tạp chí quốc tế quan tâm công bố.
Trước thực trạng đó, Quỹ Nafosted sẽ ưu tiên tài trợ nghiên cứu cơ bản theo hướng liên ngành, gắn với các xu hướng công nghệ mới và các công nghệ chiến lược.
Ông cho biết Quỹ đang triển khai nhiều nhóm giải pháp nhằm thúc đẩy số lượng và chất lượng đề tài nghiên cứu, hỗ trợ phát triển năng lực quốc gia thông qua 12 nhóm nhiệm vụ, trong đó tập trung vào các nhóm nghiên cứu trẻ, nhóm mạnh và các tập thể xuất sắc.
PGS.TS Đào Ngọc Chiến khẳng định: “Chúng tôi sẽ tìm mọi cách để đẩy mạnh các tài trợ cho nghiên cứu cơ bản trong khoa học xã hội và nhân văn, khuyến khích nghiên cứu liên ngành và đổi mới sáng tạo nhằm đáp ứng yêu cầu mới".
Ở góc nhìn triết học, PGS.TS Nguyễn Tài Đông, Viện trưởng Viện Triết học (Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam) chỉ rõ những thách thức của khoa học xã hội và nhân văn trong bối cảnh chuyển đổi số. Nguy cơ lệ thuộc vào công cụ, suy giảm tư duy phê phán là những thách thức hiện hữu, nhất là khi nhiều nhà nghiên cứu có xu hướng giao phó các khâu trí tuệ cho công cụ AI.
Ông phân tích việc chạy theo mô hình định lượng, đặc biệt dưới vỏ bọc của dữ liệu lớn (Big Data), dễ khiến nghiên cứu chỉ dừng lại ở việc trả lời “cái gì xảy ra”, trong khi bỏ qua câu hỏi cốt lõi “vì sao” – tức cơ chế, bản chất và ý nghĩa của các hiện tượng xã hội.
Tuy nhiên, PGS.TS Nguyễn Tài Đông cũng cho rằng chuyển đổi số không chỉ tạo thách thức mà còn mở ra cơ hội cách mạng phương pháp luận, với sự hình thành của khoa học xã hội tính toán và nhân văn số – những lĩnh vực kết hợp sức mạnh dữ liệu với tư duy nhân văn truyền thống.
Nếu khoa học tự nhiên và công nghệ tạo ra “phần cứng” của xã hội số, thì khoa học xã hội và nhân văn chính là ngành công nghiệp sản xuất “phần mềm xã hội”: từ thể chế, đạo đức, luật pháp đến mô hình quản trị và hệ giá trị. Công nghệ cho con người khả năng làm nhiều điều, nhưng chỉ có tri thức nhân văn mới trả lời được câu hỏi nên làm điều gì và tại sao.
Theo PGS.TS Nguyễn Tài Đông, đây chính là thời điểm để khoa học xã hội và nhân văn tái khẳng định vị thế chiến lược, trở thành ngành đầu tư hạ tầng mềm mang giá trị không thể đo đếm được.
Các đại biểu cũng cho rằng việc nghiên cứu cơ bản trong khoa học xã hội và nhân văn là nền tảng vững chắc giúp xây dựng hệ giá trị quốc gia, định hướng phát triển bền vững và củng cố năng lực tự cường trước những biến động của thời đại công nghệ. Từ nhận thức đến hành động, từ lý luận đến chính sách, việc đầu tư cho khoa học xã hội và nhân văn được xem là quyết định chiến lược nhằm làm chủ tương lai của dân tộc trong kỷ nguyên số.
