Giải thưởng Chính VinFuture 2025 vinh danh công trình vaccine HPV cứu sống hàng triệu người

Tối 5/12, Lễ trao Giải thưởng Khoa học Công nghệ thường niên toàn cầu VinFuture lần thứ 5 diễn ra tại Nhà hát Hồ Gươm (Hà Nội).

Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn, Bí thư Thành ủy Hà Nội Nguyễn Duy Ngọc, Phó Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Chí Dũng cùng lãnh đạo các ban, bộ, ngành, địa phương, đại diện các đại sứ quán, tổ chức quốc tế và các nhà khoa học kiệt xuất đến từ khắp nơi trên thế giới đã dự Lễ trao giải.

Tại buổi lễ, Quỹ VinFuture chính thức công bố các chủ nhân Giải thưởng VinFuture 2025. Trong đó, Giải thưởng Chính VinFuture 2025 trị giá 3 triệu USD được trao cho TS. Douglas R. Lowy, TS. John T. Schiller, TS. Aimée R. Kreimer và GS. Maura L. Gillison (Hoa Kỳ) vì những khám phá và phát triển vaccine HPV nhằm phòng ngừa các khối u do virus papilloma ở người (HPV) gây ra.

Các nghiên cứu nền tảng về protein capsid của virus papilloma ở người do TS. Lowy và TS. Schiller thực hiện đã dẫn đến sự phát triển của các loại vaccine HPV hiệu quả cao, ngăn ngừa hàng triệu ca ung thư cổ tử cung, đặc biệt tại các quốc gia đang phát triển. Tiếp đó, phác đồ tiêm chủng liều đơn của TS. Kreimer-được Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khuyến nghị áp dụng-đã mở rộng đáng kể khả năng tiếp cận vaccine tới người dân.

Song song với đó, các nghiên cứu trong phòng thí nghiệm dịch tễ học của GS. Gillison và TS. Kreimer cũng xác định mối liên hệ giữa HPV và ung thư vùng đầu-cổ, một mối đe dọa ung thư đáng chú ý có thể giảm thiểu nhờ tiêm vaccine HPV. Thành tựu của họ đã, đang và sẽ tiếp tục cứu sống hàng triệu người trong nhiều thập kỷ tới.

Bên cạnh Giải thưởng Chính, VinFuture 2025 cũng trao 3 giải đặc biệt, mỗi giải trị giá 500.000 USD dành cho nhà khoa học nghiên cứu các lĩnh vực mới, nhà khoa học nữ và nhà khoa học đến từ các nước đang phát triển.

Giải Đặc biệt VinFuture 2025 dành cho Nhà khoa học đến từ các nước đang phát triển đã vinh danh GS. María Esperanza Martínez-Romero (Mexico) vì những tiến bộ trong nghiên cứu sinh thái vi sinh vật và cơ chế cố định nitơ cộng sinh tại các hệ sinh thái nhiệt đới.

GS. Martínez-Romero đã phát hiện và mô tả nhiều loài Rhizobium mới, góp phần mở rộng hiểu biết về phân loại vi sinh vật và tương tác cây-vi sinh trong nông nghiệp, mở ra hướng nghiên cứu mới về cộng sinh vi khuẩn-cây trồng, có tác động sâu rộng đến nông nghiệp bền vững trong bối cảnh nguồn lực hạn chế.

Giải Đặc biệt VinFuture 2025 dành cho Nhà khoa học nữ được trao cho GS. Mary-Claire King (Hoa Kỳ) vì sự phát hiện gen BRCA1 liên quan đến nguy cơ ung thư vú và buồng trứng, đặt nền móng cho các xét nghiệm di truyền, chương trình tầm soát và điều trị theo hướng cá thể hóa.

Việc xác định vị trí gene BRCA1 trên nhiễm sắc thể 17q21 vào năm 1990-trước khi bộ gene người được giải mã-được xem là cột mốc lịch sử, khẳng định bản chất di truyền của nguy cơ ung thư và thay đổi cách tiếp cận phòng ngừa-điều trị trên toàn thế giới.

Giải Đặc biệt VinFuture 2025 dành cho Nhà khoa học nghiên cứu các lĩnh vực mới đã vinh danh 5 nhà khoa học: GS. Venkatesan Sundaresan (Hoa Kỳ), GS. Raphaël Mercier (Đức), TS. Emmanuel Guiderdoni (Pháp), TS. Imtiyaz Khanday (Hoa Kỳ) và TS. Delphine Mieulet (Pháp) vì những đổi mới trong phát triển các loại cây trồng lai có khả năng tự nhân giống.

Cây lai có năng suất vượt trội so với cây bố mẹ nhưng việc sản xuất hạt giống lai cho cây lúa-nguồn lương thực chính của hơn một nửa dân số thế giới-lại phức tạp và tốn kém, khiến phần lớn nông dân khó có cơ hội tiếp cận.

Nhóm nghiên cứu đã tạo ra hạt giống lúa mang các đặc tính ưu việt giống hệt cây mẹ thông qua tự thụ phấn, dựa trên những hiểu biết mới về sinh học phát triển và di truyền, giúp cải thiện năng suất, giảm chi phí hạt giống và thúc đẩy an ninh lương thực bền vững.

Việt Nam sẽ tiếp tục là điểm đến tin cậy, hấp dẫn của các nhà khoa học

Phát biểu tại lễ trao giải thưởng, Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn đánh giá chủ đề của Giải thưởng VinFuture năm nay là "Cùng vươn mình-Cùng thịnh vượng", như một lời kêu gọi mạnh mẽ mang tính toàn cầu về sự phát triển, trên tinh thần đoàn kết, tiến bộ, sẻ chia, tạo cơ hội cho mọi người dân, mọi quốc gia. Đó cũng là tinh thần vượt qua giới hạn tri thức, thúc đẩy hợp tác toàn cầu và mang lại lợi ích thiết thực cho nhân loại.

Nhìn lại hành trình 5 năm qua, có thể khẳng định giải thưởng này không chỉ vinh danh các công trình khoa học xuất sắc mà còn tạo ra những cuộc đối thoại, diễn đàn quý báu giữa các nhà khoa học, các doanh nghiệp và nhà hoạch định chính sách; từ đó, những tư tưởng mới, cách tiếp cận mới, mô hình hợp tác mới được khơi mở và lan tỏa rộng rãi.

Sau 5 mùa giải, đã có hơn 6.000 đề cử gửi về từ gần 110 quốc gia và vùng lãnh thổ trên cả 5 châu lục. 48 nhà khoa học kiệt xuất đã được tôn vinh, những người dẫn dắt xu hướng lĩnh vực khoa học quan trọng nhất như: Trí tuệ nhân tạo, năng lượng sạch, công nghệ sinh học, vật liệu mới, y học chính xác, an ninh lương thực.

Chủ tịch Quốc hội ghi nhận và đánh giá cao nỗ lực bền bỉ của những người sáng lập Quỹ VinFuture đã dành tâm huyết, nguồn lực lớn để phát triển giải thưởng, góp phần lan tỏa giá trị nhân văn của khoa học và giới thiệu tới thế giới hình ảnh đất nước, con người Việt Nam giàu lòng nhân ái và khát vọng phát triển. Chủ tịch Quốc hội cũng gửi lời cảm ơn Hội đồng giải thưởng vì tinh thần trách nhiệm, góp phần tạo nên uy tín và thành công của VinFuture.

Năm nay, Giải thưởng tiếp tục ghi nhận số lượng đề cử với 1.705 hồ sơ, gấp gần 3 lần so với mùa giải đầu tiên. Các công trình khoa học đều thể hiện tư duy đổi mới mạnh mẽ, sáng tạo tiên phong. Những công trình nghiên cứu này sẽ tiếp tục lan tỏa cảm hứng, củng cố niềm tin của xã hội vào sức mạnh của khoa học công nghệ trong việc giải quyết những vấn đề cấp bách của toàn cầu.

Theo Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn, thế giới đang đối mặt với nhiều biến động phức tạp. Biến đổi khí hậu, dịch bệnh, an ninh năng lượng, an ninh lương thực, biến động kinh tế và cả những rủi ro chưa từng biết tới từ khoa học kỹ thuật, công nghệ mới, đòi hỏi mỗi quốc gia phải tìm ra con đường phát triển phù hợp. Khoa học chỉ thực sự phát huy mạnh mẽ khi có sự hợp tác quốc tế sâu rộng, bình đẳng và bền bỉ.

Trong thời gian qua, Đảng, Nhà nước Việt Nam đã ban hành nhiều chủ trương quan trọng có ý nghĩa lịch sử, đánh dấu mốc phát triển mới như: Đổi mới tư duy trong xây dựng và thi hành pháp luật, xác định xây dựng pháp luật là "đột phá của đột phá"-phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia-hội nhập quốc tế trong tình hình mới-phát triển kinh tế tư nhân, giáo dục đào tạo, y tế...

Đặc biệt, Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị xác định khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số là động lực trọng yếu của giai đoạn phát triển mới. Quốc hội đã thông qua Nghị quyết 193, mở đường cho những cơ chế thử nghiệm đặc thù, nhằm tạo không gian sáng tạo rộng mở hơn cho đội ngũ trí thức, điều kiện thuận lợi hơn để các nhà khoa học và doanh nghiệp triển khai các ý tưởng, sáng chế, phục vụ yêu cầu của thực tiễn.

Chúc mừng các chủ nhân Giải thưởng, Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn cho biết, Việt Nam mong muốn cùng cộng đồng các nhà khoa học thế giới đẩy mạnh hợp tác trong nghiên cứu các vấn đề chung của nhân loại, thúc đẩy trao đổi học thuật, đào tạo nhân lực chất lượng cao, hợp tác chuyển giao công nghệ và triển khai các mô hình phát triển xanh, phát triển bao trùm.

"Chúng tôi sẵn sàng đồng hành với các quốc gia, tổ chức, viện nghiên cứu trên tinh thần cởi mở, trách nhiệm và tôn trọng lẫn nhau. Việt Nam sẽ tiếp tục là điểm đến tin cậy, hấp dẫn của các nhà khoa học để các giá trị sáng tạo được sẻ chia và lan tỏa mạnh mẽ đến cộng đồng quốc tế", Chủ tịch Quốc hội nói.

Chủ tịch Quốc hội khẳng định, Việt Nam cam kết xây dựng môi trường pháp lý minh bạch, tạo điều kiện thuận lợi để các mô hình đổi mới sáng tạo được triển khai hiệu quả và an toàn, góp phần tích cực trong sự phát triển của khu vực và thế giới.

Chia sẻ về các công trình được vinh danh năm nay, GS. Richard Friend, Chủ tịch Hội đồng Giải thưởng VinFuture, cho biết, các Chủ nhân Giải thưởng VinFuture 2025 đã kiến tạo những tiến bộ khoa học mang tính bước ngoặt, đem lại lợi ích thiết thực cho sức khỏe con người và an ninh lương thực toàn cầu. Từ vaccine, hiểu biết về bệnh có căn nguyên di truyền, đến các phương pháp lai tạo giống cây trồng và quy trình canh tác bảo đảm sinh trưởng tối ưu-những thành tựu này cho thấy sức mạnh của khoa học khi được dẫn dắt bởi lòng nhân ái và tinh thần hợp tác xuyên biên giới. Khi tri thức phụng sự con người, chúng không chỉ mở rộng hiểu biết của chúng ta về thế giới, mà còn góp phần bảo vệ và nuôi dưỡng sự sống”.