'Gỡ vướng' cho hộ kinh doanh khi chuyển sang kê khai thuế

Tại tọa đàm “Tháo gỡ vướng mắc chuyển đổi thuế khoán sang kê khai với hộ kinh doanh” diễn ra ngày 10/12 tại Hà Nội, các chuyên gia thuế, đại diện cơ quan quản lý và doanh nghiệp đã cùng phân tích những khó khăn hiện hữu cũng như gợi ý hướng đi để quá trình chuyển đổi diễn ra suôn sẻ.

Áp lực khi bước ra khỏi "vùng an toàn" thuế khoán

Tại tọa đàm, GS.TS Nguyễn Đức Thuận, Chủ tịch Hội Các nhà quản trị doanh nghiệp Việt Nam (VACD) khẳng định hộ kinh doanh là lực lượng có đóng góp lớn cho nền kinh tế Việt Nam. Tuy nhiên, thuế khoán đã bộc lộ những hạn chế rõ rệt trong bối cảnh kinh tế số và yêu cầu quản lý minh bạch.

Việc chuyển sang phương pháp kê khai là xu thế tất yếu, “đây không chỉ là câu chuyện thu - nộp, mà sâu xa hơn là chuyển đổi mô hình kinh doanh, nâng cao năng lực quản trị, từng bước đưa hộ kinh doanh tiệm cận với chuẩn mực doanh nghiệp hiện đại”. Song đi kèm với đó là hàng loạt áp lực đối với nhóm đối tượng vốn quen với cách làm sổ sách giản đơn.

Đại diện Hội Tư vấn Thuế Việt Nam, bà Lê Thị Duyên Hải chỉ ra thực tế phổ biến: nhiều hộ kinh doanh hiện vẫn ghi chép thủ công, doanh thu và chi phí mang tính ước lệ, đến cuối kỳ rất khó xác định số liệu chính xác. Khi phải kê khai theo thực tế, yêu cầu về chứng từ, sổ sách và tính nhất quán trở thành thách thức lớn.

Mặt khác, tâm lý lo ngại về rủi ro pháp lý cũng là nỗi băn khoăn không nhỏ. Hộ kinh doanh đóng thuế khoán trước đây chỉ làm việc với cơ quan thuế khi cần xác định mức khoán; đa phần là kê khai thủ công, định tính. Dẫn đến những sai sót có nguy cơ bị truy thu, xử phạt.

Khung pháp lý còn phức tạp, sổ sách nhiều

Theo bà Hải, quy định hiện hành yêu cầu hộ kinh doanh kê khai phải lập tới 7 loại sổ theo Thông tư 88: Từ sổ doanh thu, sổ chi phí đến quản lý tiền mặt… Bộ Tài chính đang dự thảo rút xuống 4 sổ nhưng với đa số các hộ kinh doanh nhỏ lẻ vẫn còn phức tạp. Bà Hải đề xuất để chính sách thuế mới đi vào đời sống, thủ tục cần được đơn giản hóa hơn nữa.

Về nghĩa vụ thuế, các chuyên gia tại tọa đàm cũng nhấn mạnh phương pháp tính thuế giá trị gia tăng và thuế thu nhập cá nhân theo tỷ lệ % trên doanh thu sẽ tiếp tục được giữ ổn định trong năm 2026 và các năm tiếp theo. Điều này giúp hộ kinh doanh tránh xáo trộn trong cách tính thuế khi chuyển sang kê khai.

Hóa đơn điện tử cũng là vấn đề nóng được nhiều dư luận quan tâm. Theo Nghị định 123, hộ kinh doanh có doanh thu từ 1 tỷ đồng/năm trở lên đã phải sử dụng hóa đơn điện tử từ 2022; quy định này sẽ tiếp tục duy trì khi chuyển sang kê khai. Tuy nhiên, nhiều hộ có quy mô nhỏ vẫn lo lắng về việc lập hóa đơn, lưu trữ và quản trị số liệu.

Đặc biệt, trong bối cảnh kinh doanh trực tuyến phát triển mạnh, hộ bán hàng qua sàn thương mại điện tử được hưởng một số thủ tục đơn giản hơn; tuy nhiên, những hộ bán hàng trên mạng xã hội như Facebook, Zalo, TikTok vẫn phải tự kê khai đầy đủ, không có ngoại lệ. Điều này đòi hỏi chủ hộ phải nắm rõ quy định để tránh sai sót.

Đồng hành bằng hướng dẫn và công cụ dễ hiểu

Tại tọa đàm, theo các chuyên gia, câu chuyện “đồng hành” giữa nhà hoạch định chính sách và hộ kinh doanh cũng là yếu tố quan trọng. Hộ kinh doanh sẽ phải tiếp cận hàng loạt yêu cầu mới: Quản lý doanh thu, chi phí, sử dụng hóa đơn, lập sổ sách, nộp báo cáo đúng hạn. Nếu không có hướng dẫn cụ thể và công cụ hỗ trợ phù hợp, áp lực sẽ tiếp tục đè nặng.

Trong phần thảo luận, đại diện hộ kinh doanh - bà Nguyễn Thị Thành, chủ Nhà thuốc Thu Thảo – Tâm An bày tỏ mong muốn có hướng dẫn đơn giản, dễ hiểu để giảm bớt lúng túng ban đầu. Đồng tình với ý kiến, Luật sư Trương Thanh Đức (Giám đốc Công ty Luật ANVI) cũng cho rằng cần sớm ban hành bộ hướng dẫn gắn với tình huống thực tế thay vì các thuật ngữ chuyên môn khó tiếp cận. Cùng với đó là việc mở rộng tập huấn, đối thoại và hỗ trợ trực tiếp để hộ kinh doanh có thể tự tin thực hiện nghĩa vụ thuế.

Một vấn đề khác được đặt ra là vai trò của công nghệ. Giải pháp số - đặc biệt là các ứng dụng quản lý bán hàng, ghi chép doanh thu và chi phí, được đánh giá là chìa khóa giúp hộ kinh doanh giảm áp lực ghi chép thủ công và hạn chế sai sót khi kê khai. Các chuyên gia nhận định nếu tận dụng tốt công nghệ, hộ kinh doanh không chỉ đáp ứng yêu cầu pháp lý mà còn nâng cao năng lực quản trị, mở rộng quy mô kinh doanh trong tương lai.

Cũng trong sáng nay, Quốc hội biểu quyết thông qua Luật Thuế thu nhập cá nhân (sửa đổi) với hơn 92% đại biểu tán thành. Theo luật này, mức doanh thu chịu thuế với hộ kinh doanh là từ 500 triệu đồng một năm. Đây cũng là ngưỡng hộ kinh doanh được miễn thuế VAT, thu nhập cá nhân khi dừng thu thuế theo phương thức khoán và chuyển sang tự kê khai, nộp thuế từ 1/1/2026.