Với tư cách như một nhà nghiên cứu và từ quan sát, trải nghiệm trong lĩnh vực giáo dục; TS Hoàng Trung Học - Trưởng khoa Tâm lý - Giáo dục (Học viện Quản lý giáo dục) có những nhìn nhận về tình trạng giáo viên nghỉ việc trong thời gian qua.

Có thể gây mất cân đối về nhân lực

- Theo TS, khoảng 16.000 giáo viên xin nghỉ việc trong 2 năm (2021, 2022) nói lên điều gì?

- Đây là một xu hướng cần được nghiên cứu và suy nghĩ nghiêm túc vì nó phản ánh nhiều vấn đề về công việc của nhà giáo và ngành Giáo dục. Cụ thể: Công việc sư phạm đang trở nên kém hấp dẫn người lao động. Giá trị nghề nghiệp của nhà giáo bị sụt giảm. Vị thế của người thầy không được coi trọng trong xã hội như xưa.

Lòng yêu nghề, yêu trẻ và lý tưởng nghề nghiệp ở một bộ phận không nhỏ nhà giáo bị phai nhạt. Nghề sư phạm ngày càng trở thành một công việc mưu sinh hơn là một lý tưởng để cống hiến. Giáo viên đang bị nhiều sức ép trong công việc.

Trong thực tế, việc có nhiều lựa chọn về công việc đã thúc đẩy một bộ phận nhà giáo quyết đoán hơn trong việc thay đổi sự nghiệp của bản thân. Xu hướng dịch chuyển lao động, chảy máu chất xám từ lĩnh vực sư phạm sang các ngành nghề khác.

TS Hoàng Trung Học.

- Việc giáo viên xin nghỉ việc có quan ngại?

Xu hướng tự vệ nghề nghiệp theo kiểu chịu đựng, làm cho xong, thiếu trách nhiệm trong công việc, luôn nghĩ cách bảo đảm an toàn cho mình dẫn đến thiếu sáng tạo. Một số nhà giáo khác làm việc trong tâm trạng khó chịu, mệt mỏi. Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến kết quả của lao động sư phạm và có thể gây ra một số “tai nạn nghề nghiệp” - TS Hoàng Trung Học.

- Như trên đã nói, con số khoảng 16.000 giáo chức xin nghỉ việc là dấu hiệu đáng lo ngại. Điều này có thể thúc đẩy một loạt các vấn đề trong ngành Giáo dục.

Thứ nhất, có thể gây mất cân đối về nhân lực trong một lĩnh vực có số lượng viên chức đông nhất (hơn 1,4 triệu người). Hiện tại, ngành Giáo dục đang thiếu khoảng 100.000 giáo viên, đấy là chưa kể đến hiện tượng thừa, thiếu mang tính cục bộ tồn tại trong ngành suốt thời gian qua.

Khi đội ngũ nhà giáo vừa thiếu, lại bị hao hụt thêm hàng năm sẽ gây rất nhiều khó khăn cho các nhà trường trong việc tổ chức hoạt động giáo dục. Điều này sẽ tiếp tục gây sức ép lên các nhà giáo đang làm việc.

Thứ hai, xu hướng xin nghỉ việc, chuyển việc ở đội ngũ nhà giáo có thể sẽ không dừng lại và trở nên trầm trọng hơn. Xu hướng này có thể gây ra một phản ứng dây chuyền, có ảnh hưởng tiêu cực đến đội ngũ nhà giáo đang cống hiến, đặc biệt là những nhà giáo có kinh nghiệm và chuyên môn tốt.

Thứ ba, khi vị thế nghề nghiệp của các nhà giáo chưa được coi trọng đúng mức, khi lý tưởng nghề nghiệp bị phai nhạt và khi những sức ép nghề nghiệp trong nghề sư phạm quá ngưỡng chịu đựng có thể dẫn đến xu hướng thích ứng tiêu cực.

Mức lương hiện tại của nhà giáo chưa bảo đảm cho mức sống tối thiểu. Ảnh minh họa/internet.

“Bắt mạch” nguyên nhân

- Theo TS, nguyên nhân của xu hướng xin nghỉ việc ở giáo viên là gì?

Nhiều giáo viên thừa nhận, họ chưa có các công cụ nghề nghiệp cần thiết để thực hiện điều này. Việc phải dạy học sinh như thế nào theo triết lý mới? Phải kiểm tra, đánh giá học sinh như thế nào cho tốt nhất? Phải sử dụng những công cụ giáo dục nào để thực sự giáo dục bằng tình yêu thương; đặc biệt với những học sinh chống đối, chưa ngoan... - TS Hoàng Trung Học.

- Xu hướng này bắt nguồn từ một hệ nguyên nhân phức tạp. Trước hết, tác động mạnh đến đội ngũ nhà giáo là thu nhập. Mức lương hiện tại của nhà giáo chưa bảo đảm cho mức sống tối thiểu, đặc biệt là ở những giáo viên mới vào nghề ở bậc học mầm non, tiểu học.

Xã hội đã thay đổi, mức sống đã nâng lên, con người cũng có nhu cầu vật chất cao hơn. Họ sẽ có xu hướng tiêu dùng cao hơn và không bằng lòng với mức thu nhập dưới mức tối thiểu. Đấy là điều bình thường.

Đặc biệt, khi đối sánh với những lĩnh vực lao động khác với mức lương cao hơn, cơ hội kiếm việc lại dễ dàng hơn, sức ép ít hơn sẽ tác động trực tiếp đến sự gắn bó với nghề của nhà giáo. Nói cách khác, thầy/cô cũng là con người, cần phải bảo đảm những nhu cầu tối thiểu trong đời sống thì họ mới thực sự an tâm, cống hiến với nghề được.

Kế tiếp, theo nghiên cứu và quan sát của chúng tôi, áp lực nghề nghiệp hiện tại của các nhà giáo rất nặng nề. Đặc biệt là ở giáo viên mầm non và tiểu học. Áp lực đầu tiên đến từ chính đặc trưng công việc.

Giáo viên mầm non, tiểu học có khi phải làm việc đến 12 tiếng/ngày. Giáo viên THCS và THPT lại gặp những áp lực đến từ chính học sinh và chuyên môn. Học sinh bây giờ thái độ và tinh thần hợp tác, tiếp nhận các tác động giáo dục cũng khác ngày xưa nhiều lắm!

Không chỉ vậy, giáo viên đang phải chịu quá nhiều sức ép từ các loại giấy tờ, sổ sách, họp hành, tập huấn. Sức ép thành tích và các hoạt động mang tính hình thức khác. Nhiều cuộc thi hiện tại mang nặng tính “trình diễn” cũng góp phần gia tăng áp lực cho thầy/cô.

Chúng tôi vẫn nói, nếu như thầy cô dạy tiết nào cũng như những tiết trong hội giảng thì chất lượng giáo dục đã khác xa rồi! Thực tế thì mỗi giáo viên dạy được bao nhiêu tiết “tròn trịa” như trong hội giảng? Những cuộc thi như thế không thực sự giúp củng cố hoạt động giáo dục thường xuyên nhưng lại khiến giáo viên cảm thấy mệt mỏi và áp lực.

Đối với nhóm giáo viên trẻ, mới vào nghề, họ có thể không gặp vấn đề về khả năng thích ứng với công nghệ thông tin, thời đại công nghiệp 4.0 như một số thầy cô lớn tuổi nhưng lại gặp áp lực về chuyện “cơm áo gạo tiền”. Đặc biệt với những người trẻ tuổi, khi các nhu cầu vật chất có xu hướng gia tăng, họ thấy phải làm một loạt công việc áp lực với mức lương không bảo đảm thì họ có thể sẽ lựa chọn bỏ nghề.

Giáo viên chưa được hỗ trợ những công cụ hữu hiệu để hoàn thành nhiệm vụ giảng dạy và giáo dục cũng là nguyên nhân gây ra áp lực. Hiện nay, chương trình, triết lý giáo dục mới hướng đến giáo dục học sinh bằng tình yêu thương, lấy học sinh làm trung tâm, cấm bạo lực... hướng tới phát triển năng lực, phẩm chất cho người học.

Ngày nay, áp lực cho giáo viên còn đến từ chính phụ huynh và xã hội. Nhận thức của phụ huynh về vai trò, vị thế của người thầy rất khác xưa. Đôi khi phụ huynh, dư luận không dành cho giáo viên sự trân trọng ở mức cần thiết.

Khi sàng lọc bằng trắc nghiệm, chúng tôi thấy, gần 60% giáo viên có biểu hiện stress trong công việc, 35 - 40% có những dấu hiệu rối loạn lo âu liên quan đến công việc, và một tỷ lệ nhỏ hơn giáo viên có biểu hiện ban đầu của trầm cảm.

Tỷ lệ này đặc biệt cao ở giáo viên mầm non, sau đó lần lượt đến giáo viên bậc tiểu học, THCS và cuối cùng là THPT. Như vậy, dưới góc độ khoa học có thể thấy được áp lực bên ngoài đã chuyển hóa thành những dấu hiệu căng thẳng tâm lý bên trong ở giáo viên.

Lao động của nhà giáo có tính đặc thù. Ảnh minh họa/internet.

Tháo gỡ từ đâu?

- Chúng ta nên bắt đầu tháo gỡ từ đâu – thưa TS?

- Để giải quyết áp lực cho giáo viên và “giữ chân” những giáo viên giỏi cần những giải pháp tổng thể và phải thực hiện trong thời gian dài. Tôi vẫn cho rằng, gốc rễ phải giải quyết cho giáo viên là vấn đề thu nhập. Họ phải bảo đảm được đời sống tối thiểu mới an tâm làm nghề.

Nếu không, giáo viên buộc phải bỏ nghề hoặc làm thêm. Một số giáo viên bán hàng online, làm nghề phụ để kiếm thêm thu nhập chẳng có gì xấu, trong quá khứ cũng đã xảy ra, nhưng sẽ có ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng giáo dục.

Chúng ta đừng nghĩ mức lương trung bình 5 - 7 triệu đồng/tháng với giáo viên là cao bởi công nhân lao động phổ thông hiện nay cũng đã có thu nhập từ 7 - 9 triệu đồng/tháng rồi. So sánh như vậy để thấy thu nhập của giáo viên thấp đến mức nào.

Đồng thời, các nhà quản lý giáo dục cấp trường, phòng, sở, bộ phải ngồi lại với nhau để rà soát công tác quản lý giáo viên và hãy luôn suy nghĩ để cắt giảm hơn nữa những cuộc thi không cần thiết, những sổ sách hành chính, những nhiệm vụ kiêm nhiệm không thật cần thiết đang chi phối giáo viên. Hãy rũ bỏ tất cả những thủ tục hành chính làm giáo viên thêm mệt mỏi, để các thầy cô được thực sự “tự do” và dành thời gian cho công tác giảng dạy, giáo dục.

Bên cạnh đó, cần xây dựng một cách rất cụ thể các hướng dẫn, công cụ để giúp giáo viên thực sự nắm rõ và thực hiện tốt chương trình mới. Toàn bộ xã hội, truyền thông cần nhìn nhận, đánh giá và dành cho thầy cô sự tôn trọng nghề nghiệp ở mức độ cần thiết. Ghi nhận, dành cho thầy cô sự trân quý, cũng là cách để họ có động lực cống hiến.

- Xin cảm ơn TS!

"Bản thân mỗi nhà giáo và nhà trường cũng phải làm công tác tư tưởng để sốc lại tinh thần, thay đổi tư duy làm giáo dục cho giáo viên trong giai đoạn mới, ứng phó với những thách thức và khó khăn mới. Có nhận thức đúng những thách thức nghề nghiệp, có kỹ năng ứng phó, nhà giáo mới làm tốt công tác giáo dục trong bối cảnh hiện nay".

TS Hoàng Trung Học