Gửi bình luận
Để tiếp tục đẩy mạnh đổi mới căn bản, toàn diện GD-ĐT, cần làm rõ một số vấn đề có tính triết lý trong chính sách giáo dục.
GS.TS Nguyễn Thị Mỹ Lộc - Phó Chủ tịch Hội đồng Giáo sư ngành Khoa học Giáo dục, Ủy viên Hội đồng Quốc gia Giáo dục và Phát triển nhân lực cho rằng, cần tư duy lại về giáo dục; khẳng định lại cách tiếp cận mới về giáo dục theo hướng nhân văn, phát triển con người bền vững.
Yếu tố quyết định hàng đầu để con người phát triển bền vững là con người cần được quy chiếu về một hệ giá trị khác, làm tăng sự giàu có phi vật chất, đồng thời giáo dục con người có trách nhiệm nhiều hơn với xã hội, với cộng đồng và môi trường. Con người phát triển bền vững là con người có chất lượng sống cao hơn nhờ có những tri thức tốt hơn.
GS.TS Nguyễn Thị Mỹ Lộc dẫn quan điểm của Aleksandra Kornhauser - người đưa ra khái niệm “phát triển con người bền vững”: để con người có chất lượng hơn, cần hoàn thiện lại hệ thống giá trị, khi tri thức gắn kết chặt chẽ với giá trị, con người sẽ trở nên thông thái.
Tầm quan trọng bậc nhất của giáo dục là hướng đến mục tiêu “học để làm người”, sự tôn trọng lẫn nhau trong đời sống xã hội, trong quan hệ con người với thế giới tự nhiên, trong sự đối đầu với những khác biệt thể hiện mục tiêu giáo dục hướng vào sự gắn kết, chống lại sự loại trừ nhau.
UNESCO khuyến cáo rằng, tôn trọng đa văn hóa là xu hướng cần thiết, chúng ta vẫn quen coi “khoan dung” như một giá trị, nhưng trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay, có thể “khoan dung” thôi chưa đủ mà phải là “sự tôn trọng”.
Để chung sống trong một xã hội toàn cầu hóa phải có giáo dục vì một xã hội toàn cầu. Giáo dục phải có hệ chính sách toàn cầu, Nhà nước có những chính sách mở ra cơ hội để người học, người làm có được sự di chuyển linh hoạt xuyên quốc gia, xuyên khu vực.
Cùng với đó, theo GS.TS Nguyễn Thị Mỹ Lộc, giáo dục thực hiện sứ mạng chuẩn bị cho trẻ em và trang bị cho người lớn thành “những công dân kỹ thuật số” trong thế giới mạng của thế kỷ 21 để hướng tới những chân trời kiến thức mới, kết hợp các hệ kiến thức khác nhau thuộc văn hóa trên mọi châu lục, mọi quốc gia.
Thực hiện phong trào “Bình dân học vụ số” là chủ trương đúng đắn, kịp thời góp phần đạt được sứ mạng này hiện nay, song rất cần ban hành kịp thời các chính sách tương ứng phù hợp.
Hệ thống giáo dục kém liên thông là một trong những cản trở để thực hiện quyền học tập của mỗi công dân. Đã đến lúc quan niệm lại về quyền công dân trong giáo dục, bảo đảm học tập suốt đời.
Mô hình giáo dục, mô hình học tập truyền thống đang trở nên lỗi thời, những không gian mới của giáo dục đã và đang mở ra. Phương thức giáo dục/học tập dựa trên sự đo lường về thời gian để tính thành tích học tập đã bộc lộ những phi lý.
Trong bối cảnh hiện đại, tri thức nhân loại ngày càng đa dạng và phong phú; dòng chảy thông tin không ngừng nghỉ đã tạo nên một kho tàng kiến thức gần như vô hạn. Tuy nhiên, hệ thống giáo dục vẫn giới hạn việc tiếp thu tri thức trong những khuôn khổ cố định: 12 năm học phổ thông gắn liền với bộ sách giáo khoa được quy định sẵn cho từng năm học; ở bậc đại học, mỗi môn học lại được định lượng thông qua số tín chỉ, trong đó một tín chỉ thường được quy đổi thành 15 tiết lý thuyết hoặc 30 tiết thực hành.
Tư duy đo học vấn bằng thời gian khiến cho tất cả mọi người đều phải trải qua một thời lượng như nhau trong khi nhu cầu, khả năng, hứng thú của mỗi người khác nhau.
Nghị quyết số 29-NQ/TW nhấn mạnh chủ trương dạy học dựa trên năng lực, phát triển năng lực người học là từng bước thay đổi quan niệm lỗi thời. Có nghĩa là, người học được đánh giá bằng mức độ thành thạo, có năng lực thực hiện thông qua đánh giá chứ không chỉ vì đã đủ giờ học trên lớp như quy định.
Trong cuốn sách “The World Schoolhouse”, Salman viết: Cái cần cố định là mức độ hiểu biết cao của sự hiểu biết và cái nên được biến đổi là lượng thời gian học sinh cần để hiểu một khái niệm. Từ một triết lý giáo dục, cần có những chính sách phù hợp kịp thời để biến ý tưởng thành hiện thực.
GS.TS Nguyễn Thị Mỹ Lộc cũng nhắc đến việc nhà trường truyền thống đang biến dạng, không còn là mô hình duy nhất, nơi tổ chức học tập.
Trong thời đại kỹ thuật số, nhiều người cho rằng, nhà trường truyền thống sẽ không tồn tại nữa, nó sẽ được thay thế bằng các cơ hội học tập qua E-learning, học tập di động và nhiều kỹ thuật số khác.
Việc dạy và học được diễn ra liên tục trong từng thời điểm của cuộc sống hàng ngày, trong việc học tập và công việc thường ngày. Trường học nằm trong cơ thể của mỗi con người được kết nối mạng toàn cầu, chuyển đổi trường học thành một cấu trúc sáng tạo thay thế cho lớp học bằng cách liên tục phát triển.
Giáo viên của giáo dục 4.0 được định nghĩa là tất cả mọi người, ở mọi nơi và được coi là nguồn gốc tạo ra sự đổi mới. Giáo dục 4.0 là mô hình diễn giải lại khái niệm học tập, giáo viên, nhà trường theo nhu cầu của Cách mạng công nghiệp 4.0. Mô hình lớp hoc đảo ngược là một ví dụ về đổi mới phương thức dạy và học của giáo dục 4.0.
Vì vậy, lớp học đảo ngược khiến học sinh tự chịu trách nhiệm về việc học của mình, mang đến cho học sinh cơ hội giáo dục, học tập cá nhân hóa, học tập mọi lúc, mọi nơi
Theo GS.TS Nguyễn Thị Mỹ Lộc, sự chuyển đổi môi trường học tập hiện nay cho thấy ngoài môi trường học tập chính quy còn có những môi trường học tập không chính quy, phi chính quy, do phía thứ ba cung ứng. Không gian học tập đang giãn nở trong bối cảnh học tập trực tuyến dưới nhiều hình thức giáo dục đa dạng như trên. Những không gian mới của giáo dục và học tập đang thách thức các trường học truyền thống.
Như vậy, kỷ nguyên số không chỉ khiến tri thức trở nên dễ tiếp cận hơn, mà còn đòi hỏi con người phải sống và hành xử trong một không gian mới – nơi ranh giới giữa thật và ảo, đúng và sai, thiện chí và cám dỗ ngày càng mong manh.
Trong bối cảnh đó, triết lý giáo dục không thể chỉ dừng ở việc “dạy chữ” hay “dạy nghề”, mà cần vươn xa hơn: dạy làm người có trách nhiệm, có đạo đức và có căn tính văn hóa rõ ràng trong một thế giới toàn cầu hóa.
Internet và AI có thể cung cấp mọi câu trả lời, nhưng chỉ có giáo dục mới giúp người học biết chọn câu trả lời đúng với lương tâm, nhận thức và trách nhiệm xã hội. Trẻ em ngày nay lớn lên trong một thế giới nơi “mạng xã hội là xã hội thật”, nơi những cú nhấn nút tưởng như vô hại có thể gây tổn thương thật sự. Vì thế, giáo dục cần đi trước, xây dựng năng lực “miễn nhiễm” trước thông tin sai lệch, sự độc hại và bạo lực số.
Điều này đòi hỏi một hệ giá trị mới được hình thành: tôn trọng sự thật, biết lắng nghe khác biệt, có ý thức về quyền riêng tư và hành xử có trách nhiệm dù trong không gian mạng hay ngoài đời thực.
