'Ngựa chiến' an ninh mạng của Bách khoa TP HCM

Lê Hồng Minh, thủ khoa chuyên ngành Kỹ thuật và Khoa học máy tính (định hướng Nhật Bản) tại Đại học Bách khoa TP HCM, là một trong 50 sinh viên tiêu biểu được trường trao Huy chương Vàng tốt nghiệp năm nay.

Chỉ hai tuần trước ngày nhận bằng, Minh cùng đồng đội đã kịp giành giải nhì bảng sinh viên tại ASEAN Cyber Shield 2025 – cuộc thi an ninh mạng khu vực Đông Nam Á, nhận phần thưởng 10.000 USD.

Dù đã tham dự nhiều lễ trao giải, khi nhận tấm Huy chương vàng của trường trao, Minh vẫn thấy lâng lâng.

"Cảm giác này rất mới mẻ với mình, vì đây là ngày đặc biệt - ngày tốt nghiệp", Minh nói.

Vốn là dân chuyên Toán trường THPT chuyên Lê Quý Đôn (Bà Rịa - Vũng Tàu cũ), bước ngoặt đến với Minh vào cuối năm lớp 11 khi tình cờ tham gia một cuộc thi an toàn thông tin trên Facebook.

"Lúc đó mình chỉ thấy vui nên rủ bạn bè chơi thử", Minh nhớ lại. Cuộc thi không có giải thưởng, nhưng lại mở ra cho Minh thế giới bên trong chiếc máy tính - những nguyên lý vận hành, từ phần mềm, phần cứng đến cách các hệ thống tương tác bên trong.

Minh sau đó còn đọc được một bài viết về mật mã học trên tạp chí Toán Pi. Những thuật toán bảo mật được diễn giải bằng logic toán học hoàn toàn chinh phục nam sinh, khiến cậu quyết định theo đuổi lĩnh vực Khoa học máy tính và mật mã học.

Năm 2021, Minh đỗ vào Bách khoa TP HCM, theo ngành Kỹ thuật và Khoa học máy tính, chương trình định hướng Nhật Bản vì yêu thích văn hóa Nhật. Nam sinh vừa phải học một lượng lớn kiến thức đại cương, vừa học tiếng Nhật từ đầu.

Sau một học kỳ, Minh tìm ra cách: hoàn thành mọi bài tập tiếng ngay trong buổi học để thời gian còn lại trong ngày dành cho chuyên ngành.

Mật mã học là lĩnh vực Minh tự mày mò. Năm thứ hai, cậu gia nhập Câu lạc bộ An toàn thông tin BKISC của trường, và được thầy Nguyễn An Khương, cố vấn, "chọn mặt gửi vàng" cho vị trí Chủ tịch. Nam sinh được thầy cô ví như "ngựa chiến" bởi sự bền bỉ, tốc độ và khả năng thực chiến khi dẫn dắt đội tuyển trường thi đấu khắp trong và ngoài nước.

Để cân bằng giữa bài trên lớp và đam mê, Minh đặt ra lịch trình chặt chẽ. Trong tuần, Minh xếp thời gian cố định để học vào buổi tối, xử lý toàn bộ bài vở trên trường trước ngày thứ sáu. Nhờ vậy, Minh có thể dành trọn cuối tuần cho câu lạc bộ và các cuộc thi Capture the Flag (CTF) trực tuyến. Chương trình mô phỏng những ứng dụng hoặc hệ thống có lỗ hổng bảo mật để người chơi khai thác và tìm kiếm "flag", hiểu nôm na là "cướp cờ".

"Nhiều kỳ thi rất cuốn, nên mình sẵn sàng thức khuya, thậm chí thức trắng để giải bài", Minh nói.

Kỳ thi chính thức đầu tiên của Minh là Sinh viên với An toàn Thông tin 2023. Minh phụ trách phần mật mã (cryptography), trong khi ba bạn còn lại trong đội đảm nhiệm khai thác lỗ hổng web (web exploitation), khai thác lỗ hổng nhị phân (binary exploitation) và dịch ngược (reverse engineering). Lần thi ấy, vì non kinh nghiệm, đội của Minh không vượt qua vòng sơ khảo.

Thất bại ấy không làm Minh nản. Nam sinh và các bạn thi thử liên tục với các kỳ CTF. Chỉ gần một năm sau, Minh vượt qua hàng trăm thí sinh để lọt vào Top 15 châu Á ở vòng loại International Cybersecurity Challenge, rồi dự thi ở Mỹ, cũng giành giải ba đồng đội.

Đây cũng là cuộc thi để lại nhiều dấu ấn nhất với Minh, vì là lần đầu tiếp xúc thể thức attack & defense (tấn công và phòng thủ). Khác với jeopardy – dạng câu hỏi giải bài, mỗi đội phải vừa phòng thủ hệ thống của mình, vừa tấn công hệ thống đối thủ.

"Mình hoàn toàn không biết gì về thể thức này, nên hoang mang. Nhưng khi hoàn thành thì thấy nó cực kỳ thú vị, giống một cuộc tấn công mạng thật ngoài đời", Minh kể.

Năm cuối đại học, Minh được giao làm huấn luyện viên đội tuyển Đông Nam Á, trong cuộc thi International Cybersecurity Challenge 2025 tại Tokyo.

Minh chia sẻ, bên cạnh những trải nghiệm thú vị và kiến thức mới, là vô số khoảnh khắc áp lực, đòi hỏi tập trung và quyết đoán. Như trong kỳ thi ASEAN Cyber Shield kéo dài liên tục 15 tiếng, Minh mất 7-8 tiếng để giải bài toán về điều tra số (forensics). Hay như một lần cả đội đang loay hoay với một bài cực khó, khi thời gian gần hết, Minh quyết định bỏ bài, chuyển cả đội sang các bài dễ hơn để tối ưu điểm.

Những lúc thi đấu bế tắc, Minh thường tạm ngừng, đứng dậy đi rửa mặt cho tỉnh táo, rồi quay lại và nhìn vấn đề theo hướng mới.

Tiến sĩ Nguyễn An Khương, giảng viên hướng dẫn đồ án tốt nghiệp và cố vấn BKISC, đánh giá Minh là "một trong số rất ít sinh viên toàn diện" mà thầy gặp trong 25 năm giảng dạy. Minh sở hữu kiến thức vững, có tư duy chiến lược, thành tích thi đấu nổi bật, thành thạo cả tiếng Anh và tiếng Nhật.

"Với tôi, Minh là hình mẫu của thế hệ kỹ sư trẻ: giỏi chuyên môn, vững ngoại ngữ, có trách nhiệm và khát vọng vươn ra quốc tế. Tôi tin em sẽ còn tiến rất xa", thầy Khương nói.

Những tháng cuối cùng của năm thứ tư, dù lịch thi đấu dày đặc, phải dự hai cuộc thi quốc tế ở Đài Loan và Arab Saudi, Minh vẫn hoàn thành đồ án tốt nghiệp với chủ đề "Nghiên cứu và phát triển hệ thống xác thực blockchain tích hợp OAuth 2.0 sử dụng Zero-Knowledge Proofs", đạt 9.6/10 điểm. Trước đó, để cân bằng khối lượng công việc lớn, Minh chia đồ án thành nhiều giai đoạn nhỏ với mục tiêu theo tuần.

"Nhờ chuẩn bị sớm, mình làm trước những phần quan trọng nên khi bước vào các cuộc thi đầu óc không bị phân tán", Minh cho biết.

Sau khi tốt nghiệp, chàng trai 22 tuổi dự kiến học thạc sĩ tại châu Âu. Hai xu hướng lớn mà Minh quan tâm là: trí tuệ nhân tạo và tính toán lượng tử trong an toàn thông tin. Theo Minh, AI có thể giúp phát hiện lỗ hổng nhanh, nhưng đồng thời tạo thêm nguy cơ hacker lợi dụng để tấn công trước khi hệ thống kịp vá. Còn tính toán lượng tử có thể phá vỡ nhiều thuật toán mật mã hiện dùng.

Về lý do chọn châu Âu, Minh nhìn nhận đây là nơi chú trọng khoa học cơ bản.

"Mình cũng có ấn tượng tốt đẹp mà phong cách làm việc cởi mở của những người bạn châu Âu ở các kỳ thi đấu", Minh nói.