Gửi bình luận
Trong nhịp sống đô thị hiện đại, những món đồ chơi dân gian gắn liền với ký ức tuổi thơ dần bị thay thế bởi sản phẩm công nghiệp.
Dự án “Trăng Ta” đưa công chúng trở về không khí Tết Trung thu truyền thống qua việc tái hiện đầu sư tử Bắc Bộ, đồng thời mở ra đối thoại về ứng dụng di sản trong đời sống đương đại, giữ gìn hồn cốt văn hóa.
Trong nhịp sống đô thị hiện đại, những món đồ chơi dân gian gắn liền với ký ức tuổi thơ dần bị thay thế bởi sản phẩm công nghiệp. Giữa bối cảnh đó, dự án “Trăng Ta” do nhà nghiên cứu mỹ thuật Kevin Vương khởi xướng với khát vọng khôi phục tinh hoa của Tết Trung thu truyền thống Bắc Bộ, thông qua việc phục dựng đầu sư tử cổ và tổ chức nhiều hoạt động sáng tạo để đưa di sản trở lại với đời sống đương đại.
Một trong những điểm nhấn quan trọng của dự án là quá trình nghiên cứu, phục dựng chiếc đầu sư tử Bắc Bộ - món đồ chơi gắn liền với Tết Trung thu của nhiều thế hệ. Theo tư liệu được nhóm thực hiện sưu tầm tại Việt Nam và Pháp, đầu sư tử không chỉ là một đạo cụ cho múa lân rộn ràng đêm rằm, mà còn mang ý nghĩa văn hóa khi tượng trưng cho sự may mắn, trừ tà ma, đem lại thịnh vượng và phúc lành.
Đặc điểm của đầu sư tử Bắc Bộ được thể hiện rõ qua những chi tiết độc đáo: Đôi lông mày tạo hình cá chép, phần đuôi uốn cong, màu sắc mạnh mẽ nhưng hài hòa. Nghệ nhân xưa thường sử dụng chất liệu tre, giấy bồi, vải và sơn ta để tạo nên một tác phẩm vừa bền chắc, vừa sống động. Những kỹ thuật thủ công tinh tế này đang đứng trước nguy cơ thất truyền bởi sức ép đồ chơi công nghiệp giá rẻ chiếm lĩnh thị trường.
Trong buổi tọa đàm giới thiệu dự án tại đình Kim Ngân (Hà Nội), nhà nghiên cứu Kevin Vương bày tỏ sự xúc động khi tận mắt tiếp cận một chiếc đầu sư tử có tuổi đời gần trăm năm. Năm 2021, trong thời gian làm việc tại Pháp, anh đã tìm đến một bảo tàng lớn để nghiên cứu chiếc đầu sư tử cổ của Việt Nam - hiện vật được đưa sang Pháp từ năm 1931 cùng nhiều đồ chơi Trung thu khác do nhân viên Viện Viễn Đông Bác Cổ thu mua, rồi lưu giữ trong kho cho đến nay.
Với anh, hiện vật này không chỉ là một món đồ chơi, mà còn là chứng tích văn hóa, phản ánh trí tuệ, óc sáng tạo và tâm hồn của nghệ nhân dân gian. Hành trình phục dựng đầu sư tử cổ không hề dễ dàng, Kevin Vương và cộng sự phải rong ruổi khắp nơi để tìm kiếm dấu tích của nghề, từ làng nghề truyền thống cho tới các kho lưu trữ, bảo tàng trong và ngoài nước.
Anh chia sẻ rằng, đã có lúc tưởng như không thể tìm được nghệ nhân nào còn nắm giữ kỹ thuật làm đầu sư tử. Thế nhưng bằng sự kiên trì, nhóm đã gặp được những người thợ tâm huyết sẵn sàng truyền dạy và đồng hành.
Chính nhờ sự kết nối đó, “Trăng Ta” đã phục dựng thành công mẫu đầu sư tử truyền thống với đầy đủ chi tiết, giữ trọn vẹn tinh thần của nguyên bản. Đây không chỉ là sự tái hiện về mặt hình thức, mà còn là cách khơi dậy một ký ức văn hóa đang dần bị lãng quên.
Điểm đặc biệt của dự án là sự kết hợp giữa nghiên cứu học thuật và ứng dụng thực tiễn. Từ những trang tư liệu cũ đến các hiện vật được lưu giữ tại Pháp, nhóm đã đối chiếu, phân tích, rồi cùng nghệ nhân thực hành thủ công để hồi sinh sản phẩm. Quá trình ấy vừa mang tính khoa học, vừa chứa đựng yếu tố sáng tạo, tạo nên giá trị bền vững cho di sản.
Dự án “Trăng Ta” không dừng lại ở việc phục dựng hiện vật, mà còn mở rộng thành một không gian sáng tạo cho cộng đồng. Trong khuôn khổ chương trình “Tết Trung thu truyền thống năm 2025” tại phố cổ Hà Nội, hàng loạt workshop được tổ chức, mang đến cơ hội cho trẻ em và du khách trải nghiệm trực tiếp quá trình làm đồ chơi dân gian.
Các em nhỏ được tự tay làm đèn ông sao, đèn kéo quân, con giống bột, chuồn chuồn tre, và đặc biệt là thử sức chế tác các chi tiết của đầu sư tử cổ. Những hoạt động này không chỉ nuôi dưỡng trí tưởng tượng và kỹ năng thủ công, mà còn giúp thế hệ trẻ hiểu rằng những món đồ chơi giản dị của cha ông chứa đựng cả một kho tàng văn hóa.
Điểm mới mẻ của dự án là gắn kết di sản với môi trường hiện đại thông qua việc làm đồ chơi từ vật liệu tái chế. Cách làm này vừa tạo ý thức bảo vệ môi trường, vừa giúp trẻ nhận ra giá trị của sự sáng tạo dựa trên những nguyên tắc truyền thống.
Giới nghiên cứu văn hóa nhận định, trong bối cảnh hội nhập việc bảo tồn và phát huy di sản văn hóa càng trở nên cấp thiết. Nếu không có những dự án khơi gợi truyền thống, rất có thể trong tương lai gần, các yếu tố cổ truyền sẽ bị hòa tan, truyền thống khi ấy chỉ còn là hình ảnh trong sách vở. Bởi vậy, việc tái hiện di sản trong không gian sống đương đại giúp cộng đồng nhận diện bản sắc của mình, đồng thời tạo sức hút văn hóa đối với du khách quốc tế.
Với nhà nghiên cứu Kevin Vương, đây còn là hành trình cá nhân của một người con xa xứ tìm về cội nguồn. Anh từng sống, học tập ở nước ngoài, đạt nhiều giải thưởng và học bổng danh giá. Nhưng cuối cùng, điều thôi thúc anh quay trở lại chính là mong muốn cống hiến cho văn hóa dân tộc, làm cầu nối giữa truyền thống và hiện đại.
Sau thành công ban đầu, nhóm “Trăng Ta” kỳ vọng sẽ tiếp tục nghiên cứu, phục dựng thêm nhiều loại hình đồ chơi Trung thu cổ khác. Mỗi sản phẩm không chỉ được tái tạo để trưng bày, mà còn được đưa vào không gian trải nghiệm, nơi trẻ em có thể chơi, học và sáng tạo.
Dự án hướng tới việc xây dựng một “bảo tàng sống” về đồ chơi Trung thu dân gian, nơi các nghệ nhân, nhà nghiên cứu và công chúng cùng tham gia bảo tồn. Đồng thời, mở ra triển vọng hợp tác quốc tế, thông qua việc trưng bày, giới thiệu di sản tại các triển lãm nghệ thuật và bảo tàng nước ngoài. Ở đó, di sản không còn là thứ bị “đóng khung” trong tủ kính, mà trở thành một phần của đời sống, gắn bó với trẻ em, gia đình và cộng đồng.
