Gửi bình luận
Khi xe điện bùng nổ trên toàn cầu, bài toán thu hồi và tái chế pin nổi lên như thách thức môi trường lớn nhất của ngành giao thông xanh.
Trước áp lực ngày càng tăng, mỗi quốc gia buộc phải lựa chọn một chiến lược riêng nhằm giảm thiểu ô nhiễm, bảo vệ môi trường và duy trì tính bền vững cho tương lai của kỷ nguyên xe điện.
Ngay từ khi xe điện được đưa ra thị trường, bài toán xử lý pin đã được đặt lên bàn cân. Các kỹ sư thống nhất rằng giải pháp không chỉ dừng lại ở “tái chế” sau khi pin hỏng, mà phải là một chuỗi giá trị tuần hoàn hoàn chỉnh. Chuỗi này bao gồm kéo dài tuổi thọ pin bằng bảo trì, tái sử dụng cho các mục đích phù hợp, trước khi đưa vào tái chế để thu hồi những vật liệu quý như lithium, niken hay coban.
Cách tiếp cận này giúp giảm nhu cầu khai thác khoáng sản mới, đồng thời cắt giảm đáng kể lượng khí thải từ quá trình sản xuất pin và ô tô điện. Nhiều phân tích kỹ thuật cũng cho thấy việc kết hợp tái sử dụng và tái chế có thể giảm mạnh nhu cầu nguyên liệu đầu vào cho những thế hệ pin mới, góp phần tạo nên một hệ sinh thái xe điện bền vững hơn.
Liên minh châu Âu (EU) đã ban hành một khuôn khổ pháp lý chặt chẽ, yêu cầu các nhà sản xuất và tổ chức có trách nhiệm mở rộng phải xây dựng hệ thống thu hồi cũng như đảm bảo nguồn tài chính cho quản lý pin sau sử dụng. Các nhà phân phối cũng có nghĩa vụ tiếp nhận pin thải.
Quy định này nhằm thiết lập cơ chế “người gây ô nhiễm phải trả tiền”, đồng thời thúc đẩy tỷ lệ thu gom và tái chế cao hơn. Tuy nhiên, giới chuyên gia cảnh báo năng lực tái chế công nghiệp của châu Âu vẫn chưa đủ mạnh để đáp ứng nhu cầu đang tăng nhanh trong tương lai gần.
Trung Quốc lại đi theo một hướng khác với mô hình “đổi pin” (battery swapping) phát triển mạnh mẽ. Thay vì chờ sạc, tài xế chỉ cần đưa xe đến trạm để đổi bộ pin đã xả lấy pin đầy, vận hành theo cơ chế dịch vụ thuê và bảo hành pin. Hệ thống quản lý tập trung này giúp kéo dài vòng đời pin, hỗ trợ việc thu hồi pin cũ để tái sử dụng hoặc xử lý, đồng thời giảm áp lực đầu tư vào mạng lưới sạc siêu nhanh cho mọi chủ xe.
Nhiều doanh nghiệp lớn trong chuỗi cung ứng pin của Trung Quốc đang tăng tốc mở rộng mô hình đổi pin, không chỉ phục vụ xe cá nhân, mà còn hướng tới các đội xe thương mại quy mô lớn.
Tại Mỹ, dù chưa có một đạo luật liên bang thống nhất bắt buộc tái chế pin xe điện, song các cơ quan liên bang và tiểu bang đang từng bước xây dựng hướng dẫn, tiêu chuẩn thu gom và khuyến khích các thực hành an toàn.
Cơ quan Bảo vệ Môi trường Hoa Kỳ (EPA) cùng nhiều chương trình cấp tiểu bang đang hoàn thiện quy trình thu gom, dán nhãn và “khoanh vùng” an toàn để vận chuyển pin lithium-ion tới các cơ sở xử lý chuyên dụng. Ở cấp tiểu bang, California đi đầu với các sáng kiến trách nhiệm ngành, buộc cả nhà cung ứng lẫn người dùng tham gia thu gom và tái chế.
Song song đó, nhiều hãng ô tô và nhà sản xuất pin đang đẩy mạnh các dự án “second-life” – tái sử dụng pin xe điện sau khi hiệu năng giảm nhưng dung lượng vẫn còn đủ cho những ứng dụng tĩnh. Các bộ pin này được chuyển sang lưu trữ năng lượng tại hộ gia đình, cộng đồng hoặc những hệ thống dự phòng, tạo ra giá trị kinh tế mới và giảm lượng pin phải đưa vào lò tái chế ngay lập tức.
Một số tập đoàn lớn thậm chí đã thương mại hóa các sản phẩm tái sử dụng dưới dạng nguồn điện dự phòng hoặc bộ sạc di động, mở rộng thêm vòng đời của pin và tăng hiệu quả khai thác tài nguyên.
Trên thực tế, việc tái sử dụng pin xe điện hiện chưa có “một khuôn mẫu chung” cho tất cả. Mỗi quốc gia đang tự tìm cho mình một hướng đi phù hợp. Những mô hình hiệu quả nhất thường là sự kết hợp của nhiều yếu tố: Khung pháp lý rõ ràng, sáng kiến công nghiệp như đổi pin hay tiêu chuẩn hóa, các chương trình khuyến khích tái sử dụng, cùng đầu tư mạnh vào năng lực tái chế công nghiệp để tạo nên một chuỗi cung ứng khép kín.
Ông JB Straubel - cựu Giám đốc Công nghệ Tesla và đồng sáng lập công ty thiết bị Redwood Materials (Mỹ), nhấn mạnh: “Tất cả những nguyên liệu chúng ta đưa vào pin xe điện không biến mất. Chúng không bị thoái hóa hay hỏng hẳn. Có tới 99% kim loại như lithium, niken, coban… có thể được tái sử dụng lặp đi lặp lại, hàng trăm, thậm chí hàng ngàn lần”.
- Báo cáo Xe điện Toàn cầu 2024 của Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA) cho biết công suất tái chế pin xe điện toàn cầu năm 2023 đạt khoảng 300 GWh/năm, trong đó hơn 80% tập trung tại Trung Quốc.
- IEA dự báo đến năm 2030, công suất tái chế có thể vượt 1,5 nghìn GWh, với Trung Quốc tiếp tục chiếm ưu thế khoảng 70% tổng công suất.
- Quy mô thị trường tái chế pin xe điện toàn cầu đạt 3,6 tỷ USD trong năm 2024 và được dự báo tăng lên 25 tỷ USD vào năm 2033.
- Tính đến cuối năm 2023, Trung Quốc dẫn đầu thế giới về công suất tái chế pin xe điện với hơn 500 nghìn tấn/năm, trong khi Mỹ và châu Âu đạt tổng cộng khoảng 200 nghìn tấn.
