Quy hoạch mạng lưới cơ sở GD Đại học: Mong đợi nhận đầu tư thỏa đáng

Trao đổi với Báo Giáo dục & Thời đại, Thứ trưởng Bộ GD&ĐT Hoàng Minh Sơn nhấn mạnh đến mục tiêu, quan điểm và giải pháp triển khai khi quy hoạch được thông qua.

Nhiệm vụ trọng tâm

- Thứ trưởng có thể chia sẻ về mục tiêu, quan điểm phát triển khi xây dựng Quy hoạch mạng lưới cơ sở giáo dục đại học và sư phạm thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn tới năm 2050?

- Đầu tiên phải khẳng định việc xây dựng Quy hoạch mạng lưới cơ sở giáo dục đại học (GDĐH) và sư phạm đến năm 2030, tầm nhìn tới năm 2050 được xác định là nhiệm vụ trọng tâm của Bộ GD&ĐT. Bản dự thảo quy hoạch đã xác định 5 quan điểm phát triển, cùng với mục tiêu tổng quát và các mục tiêu cụ thể. Ở đây, tôi muốn nhấn mạnh một số nội dung.

Trước hết, quy hoạch này phải bảo đảm thực hiện đường lối, chủ trương của Đảng về phát triển GDĐH, đồng bộ với mục tiêu, định hướng, nội dung của Quy hoạch tổng thể quốc gia thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050 đã được Quốc hội thông qua và phù hợp, thống nhất với các chiến lược quy hoạch kinh tế - xã hội cùng thời kỳ.

Quy hoạch nhằm khắc phục những tồn tại của hệ thống hiện tại; củng cố và phát triển mạng lưới cơ sở GDĐH và sư phạm một cách đồng bộ, hiện đại và mạch lạc; đồng thời xây dựng một hệ thống GDĐH mở, thống nhất trong đa dạng, công bằng, bình đẳng, chất lượng và hiệu quả với quy mô và cơ cấu hợp lý.

Mặt khác, đáp ứng nhu cầu và gia tăng cơ hội tiếp cận đại học của người dân, về nguồn nhân lực trình độ cao, ứng dụng khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo phục vụ phát triển bền vững của cả nước và các địa phương; phấn đấu để GDĐH Việt Nam được xếp vào nhóm quốc gia có hệ thống GDĐH tiên tiến trong khu vực.

Quy hoạch cũng là căn cứ để huy động các nguồn lực mở rộng không gian phát triển, nâng cấp hạ tầng kỹ thuật, hiện đại hóa cơ sở vật chất để các cơ sở GDĐH đạt chuẩn; khuyến khích hình thành cơ sở GDĐH có quy mô lớn, đủ năng lực hợp tác và cạnh tranh quốc tế; tập trung đầu tư từ ngân sách Nhà nước để phát triển một số cơ sở GDĐH trọng điểm quốc gia ngang tầm khu vực và thế giới, làm nòng cốt thúc đẩy, dẫn dắt phát triển toàn hệ thống.

Cùng đó, thực hiện sáp nhập hoặc giải thể các trường đại học hoạt động kém hiệu quả, chất lượng cũng như khuyến khích mở rộng, nâng cao chất lượng của cơ sở GDĐH tư thục và thành lập phân hiệu các cơ sở GDĐH có uy tín của nước ngoài ở Việt Nam.

Thứ trưởng Bộ GD&ĐT Hoàng Minh Sơn

Nhiều điểm mới

- Việc xây dựng quy hoạch mạng lưới cơ sở giáo dục đại học, sư phạm thời kỳ 2021 - 2023, tầm nhìn đến năm 2050 có những điểm nhấn và mới gì, thưa Thứ trưởng?

- Dự thảo quy hoạch lần này có điểm khác với các quy hoạch trước ngay từ cách tiếp cận xây dựng. Đó là tiếp cận dựa trên chất lượng, hiệu quả và công bằng, lấy tự chủ đại học làm động lực thúc đẩy hợp tác và cạnh tranh, nâng cao hiệu quả hoạt động của từng cơ sở GDĐH, tối ưu hóa toàn hệ thống trong giai đoạn sắp tới.

Quy hoạch dựa trên bộ chuẩn cơ sở GDĐH với những yêu cầu tối thiểu về điều kiện bảo đảm chất lượng, chỉ tiêu hoạt động của cơ sở GDĐH và sư phạm hiện tại; trong đó có yêu cầu về diện tích đất, sàn xây dựng, năng lực đội ngũ giảng viên… làm căn cứ bố trí quỹ đất và các nguồn lực đầu tư cho phát triển cơ sở GDĐH; đồng thời làm căn cứ tiến hành củng cố, sáp nhập hoặc giải thể các trường đại học hoạt động kém hiệu quả, chất lượng.

Bên cạnh các đại học quốc gia, vùng hiện tại, dự thảo quy hoạch cũng đặt mục tiêu phát triển thêm một số cơ sở GDĐH và sư phạm trọng điểm quốc gia. Qua đó tập trung đầu tư đạt trình độ khu vực và quốc tế trong các lĩnh vực khoa học, kỹ thuật, công nghệ, y tế, sư phạm và một số lĩnh vực then chốt khác.

Dự thảo quy hoạch lần này cũng đưa ra định hướng phát triển mạng lưới liên kết các cơ sở GDĐH và sư phạm theo vùng, cũng như theo lĩnh vực đào tạo, gắn với định hướng phát triển vùng, định hướng phát triển ngành. Mỗi cơ sở GDĐH được quy hoạch như một tổ chức khoa học và công nghệ, gắn kết đào tạo nguồn nhân lực chất lượng, trình độ cao với phát triển khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo, nhất là trong lĩnh vực STEM.

Bên cạnh đó, một điểm nhấn quan trọng khác của quy hoạch lần này là định hướng phát triển GDĐH trên không gian số trên cơ sở chuyển đổi số; ứng dụng công nghệ hoạt động quản trị và đào tạo của từng cơ sở và cả hệ thống GDĐH nhằm liên kết các cơ sở GDĐH cùng chia sẻ, sử dụng hiệu quả tài nguyên và dịch vụ GDĐH trên không gian số; tạo đột phá thực hiện mục tiêu tăng quy mô, nâng cao chất lượng, hiệu quả đào tạo.

- Dự thảo đề xuất, xây dựng 11 cơ sở giáo dục đại học chủ chốt đào tạo giáo viên, thêm 4 đại học vùng; đồng thời phát triển thêm một số đại học quốc gia, trọng điểm ngành quốc gia, trường đại học quốc tế xuất sắc… Vậy, từ đâu mà xây dựng định hướng phát triển này và đề xuất này liệu có khả thi, thưa Thứ trưởng?

- GDĐH có sứ mạng phát triển con người thế hệ mới, cung cấp nguồn nhân lực trình độ, chất lượng cao gắn với phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, nâng cao năng suất lao động, năng lực cạnh tranh quốc gia, đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước. Đầu tư cho GDĐH là đầu tư cho phát triển, mang lại hiệu quả trực tiếp và lợi ích lâu dài cho người học và gia đình cũng như nền kinh tế và toàn xã hội; đầu tư càng nhiều thì mang lại lợi ích càng cao.

Việc tập trung đầu tư phát triển một số cơ sở GDĐH trọng điểm quốc gia làm nòng cốt và đầu tầu dẫn dắt, thúc đẩy và nâng tầm cho cả hệ thống, nhất là trong một số lĩnh vực then chốt - đây là giải pháp chiến lược.

Chủ trương phát triển các trường đại học lớn, đại học trọng điểm quốc gia, trường đại học quốc tế xuất sắc theo hướng trọng tâm, trọng điểm đạt trình độ tiên tiến, thuộc nhóm hàng đầu khu vực và quốc tế đã được xác định trong nhiều nghị quyết của Đảng và Chính phủ, ghi rõ trong Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Giáo dục đại học. Đây cũng là kinh nghiệm thành công của nhiều quốc gia trong khu vực đi trước chúng ta rất xa, trong đó có Hàn Quốc, Singapore, Malaysia và Trung Quốc.

Dự thảo đề xuất nhóm cơ sở GDĐH trọng điểm quốc gia bao gồm: Đại học Quốc gia, đại học vùng và các cơ sở GDĐH trọng điểm ngành quốc gia, với sứ mạng và mục tiêu làm nòng cốt và đầu tầu cho mạng lưới trong toàn quốc, từng vùng và lĩnh vực.

Bộ GD&ĐT và đơn vị lập quy hoạch đã trao đổi và cân nhắc kỹ khi đề xuất số lượng và tiêu chí lựa chọn cơ sở GDĐH trọng điểm như trong dự thảo để bảo đảm tính khả thi, tất nhiên kèm theo giải pháp tăng tỷ trọng chi ngân sách Nhà nước cho GDĐH.

Với sứ mạng và mục tiêu nêu trên, tiêu chí quan trọng nhất để lựa chọn các cơ sở GDĐH trọng điểm đó là: Năng lực đội ngũ giảng viên (số lượng và tỷ lệ giáo sư, phó giáo sư, tiến sĩ), tiềm lực cơ sở vật chất, thành tích đào tạo sau đại học và nghiên cứu khoa học, chuyển giao công nghệ, uy tín và tầm ảnh hưởng trong mạng lưới, sự đóng góp cho phát triển kinh tế - xã hội của đất nước, vị trí xếp hạng quốc tế hoặc tiềm năng đạt được các vị trí cao trong các bảng xếp hạng quốc tế.

Phân tích các số liệu nhiều năm về năng lực và hiệu quả hoạt động của các đại học quốc gia, đại học vùng, đại học và một số trường đại học lớn khác cho thấy, những cơ sở đào tạo này có thế mạnh vượt trội trong mạng lưới về những tiêu chí này. Phần lớn cơ sở GDĐH được đề xuất đang là trọng điểm quốc gia, được ưu tiên đầu tư hoặc đã có chủ trương đầu tư, nâng cấp trở thành cơ sở GDĐH hàng đầu, có uy tín trong khu vực.

Bên cạnh các cơ sở GDĐH trọng điểm quốc gia, dự thảo quy hoạch cũng đề xuất định hướng phát triển trường đại học quốc tế xuất sắc, dựa trên 3 trường đại học có hợp tác liên chính phủ đã và được đầu tư với cơ chế đặc biệt. Quy hoạch lần này cũng có nhiệm vụ quy hoạch sâu, cụ thể hơn cho mạng lưới cơ sở đào tạo giáo viên.

Vì vậy phải đưa ra danh sách các trường đại học chủ chốt đào tạo giáo viên; trong đó có 7 trường đã tham gia Chương trình Phát triển các trường sư phạm để nâng cao năng lực đội ngũ giáo viên và cán bộ quản lý cơ sở giáo dục phổ thông (Chương trình ETEP) trong giai đoạn trước.

Có thể nói, đề xuất trong dự thảo quy hoạch tập trung đầu tư cho các cơ sở GDĐH có tiềm lực tốt, vừa có tính cấp thiết và triển vọng đạt hiệu quả cao, gắn với thực hiện mục tiêu phát triển hệ thống GDĐH ngang tầm khu vực như Quy hoạch tổng thể quốc gia đã xác định.

Giờ học của sinh viên Trường ĐH Việt Đức Ảnh: NTCC

Đầu tư GD Đại học là đầu tư cho phát triển

- Sẽ có nhiều nội dung, việc phải làm nếu dự thảo quy hoạch được thông qua. Từ đây, vấn đề đặt ra là giải pháp thực hiện như thế nào để đạt hiệu quả, tránh “đầu voi đuôi chuột”, thưa Thứ trưởng?

- Rút kinh nghiệm từ việc triển khai các quy hoạch trước đây, Bộ GD&ĐT đã chỉ đạo đơn vị lập quy hoạch đồng thời tư vấn đề xuất hệ thống các giải pháp và nguồn lực để thực hiện quy hoạch, theo đúng quy định của Luật Quy hoạch.

Đó là những giải pháp về cơ chế, chính sách; phát triển nguồn nhân lực; môi trường, khoa học và công nghệ; liên kết, hợp tác phát triển; giáo dục, tuyên truyền; hợp tác quốc tế; huy động và phân bổ đầu tư; mô hình quản lý, phương thức hoạt động; tổ chức thực hiện và giám sát thực hiện quy hoạch. Trong số này, giải pháp về cơ chế, chính sách, huy động và phân bổ đầu tư, tổ chức thực hiện và giám sát quy hoạch là những giải pháp căn cốt, yếu tố hàng đầu để bảo đảm triển khai quy hoạch hiệu quả.

- Vấn đề nguồn lực, tài chính vẫn là bài toán khó đối với GDĐH. Vậy theo Thứ trưởng, quy hoạch tính đến yếu tố này như thế nào?

- Giáo dục, đào tạo nói chung đã nhận được sự quan tâm đầu tư ngân sách. Tuy nhiên, nguồn tài chính công dành cho GDĐH chưa tương xứng mục tiêu phát triển quốc gia trở thành nước có thu nhập trung bình cao vào năm 2030. Trong giai đoạn 2018 - 2020, dự toán ngân sách Nhà nước chi cho GDĐH đạt 0,25% đến 0,27% GDP (4,3% đến 4,7% tổng chi cho giáo dục, đào tạo).

Tuy nhiên, con số chi thực tế năm 2020 chỉ đạt 0,18% GDP, thấp hơn nhiều lần với các nước trong khu vực và thế giới. Một quốc gia có nền kinh tế phát triển dựa trên khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, không thể thiếu một hệ thống GDĐH hiện đại ngang tầm khu vực và thế giới. Muốn phát triển hệ thống GDĐH ngang tầm khu vực và thế giới không thể chỉ dựa vào cơ chế tự chủ tài chính và chính sách xã hội hóa, mà phải có sự đầu tư tương xứng từ ngân sách Nhà nước.

Vì vậy, để đạt được mục tiêu phát triển đất nước tới 2030 và 2045 như Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng đã xác định, đạt mục tiêu đưa Việt Nam trở thành 1 trong 10 quốc gia có hệ thống GDĐH tốt nhất châu Á như Quy hoạch tổng thể quốc gia đã đề ra, Nhà nước nhất định phải tăng nguồn lực đầu tư công cho GDĐH, ít nhất phải đạt tỷ trọng trên GDP bằng mức trung bình của các nước tiên tiến trong khu vực.

Đó là giải pháp quan trọng được đề xuất trong dự thảo quy hoạch. Bên cạnh đó, dự thảo quy hoạch cũng đề xuất giải pháp về cơ chế, chính sách để khuyến khích khu vực tư nhân tham gia xây dựng, phát triển mạng lưới cơ sở GDĐH.

- Thứ trưởng kỳ vọng gì vào việc lập quy hoạch mạng lưới cơ sở giáo dục đại học, sư phạm lần này?

- Nếu quy hoạch lần này được phê duyệt và triển khai sẽ là bước ngoặt lớn đối với sự phát triển của GDĐH Việt Nam trong bối cảnh tiếp tục thực hiện Nghị quyết 29-NQ/TW về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.

Quy hoạch nhằm cụ thể hóa chủ trương, đường lối, chính sách của Đảng, Nhà nước về định hướng phát triển lĩnh vực GDĐH; kết nối quy hoạch các ngành, vùng có liên quan theo quy hoạch tổng thể quốc gia. Quy hoạch giúp khắc phục những hạn chế, tồn tại, từng bước nâng cao chất lượng và hiệu quả hoạt động của hệ thống cơ sở GDĐH và đào tạo giáo viên, mở rộng cơ hội tiếp cận GDĐH cho người dân.

Điều mà Bộ GD&ĐT mong đợi nhất trong việc lập quy hoạch lần này là hệ thống GDĐH sẽ nhận được sự quan tâm đầu tư thỏa đáng từ Nhà nước và xã hội để có thể thực hiện tốt sứ mạng cung cấp nguồn nhân lực chất lượng, trình độ cao, gắn với phát triển ứng dụng khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế – xã hội và giữ vững an ninh - quốc phòng đất nước.

- Xin trân trọng cảm ơn Thứ trưởng!

Bộ GD&ĐT đang phối hợp chặt chẽ với bộ, ngành, địa phương hoàn thiện các quy hoạch vùng, địa phương, bảo đảm phù hợp với quy hoạch ngành. Trong quá trình thực hiện quy hoạch, cần tăng cường phối hợp và chia sẻ thông tin liên ngành, liên cấp giữa bộ, ngành và địa phương, cơ sở GDĐH và sư phạm, Thứ trưởng Hoàng Minh Sơn nhấn mạnh.