Bảo tồn loài bò biển quý hiếm

Loài cá ăn cỏ quý hiếm

“Đánh giá hiện trạng quần thể Dugong và hệ sinh thái cỏ biển tại Côn Đảo, đề xuất giải pháp quản lý và bảo tồn” là đề tài các nhà khoa học thuộc Viện Khoa học công nghệ Năng lượng và Môi trường (trước đây là Viện Tài nguyên và Môi trường biển) thực hiện.

PGS.TS Nguyễn Văn Quân, chủ nhiệm đề tài, chia sẻ, bò biển là một loài thú biển quý hiếm, được xếp vào mức sắp nguy cấp trong danh lục đỏ IUCN năm 2023, có kích thước trung bình, con trưởng thành có chiều dài khoảng 4m, cân nặng 400kg. Dugong là loài rất thích ăn cỏ biển.

Ở Việt Nam, Dugong xuất hiện ở vùng biển Côn Đảo và Phú Quốc. Trong đó, Côn Đảo được xem là nơi có nhiều điều kiện thuận lợi cho các loài cỏ biển phát triển, nơi sinh tồn của nhiều loài sinh vật biển quý hiếm như rùa biển và Dugong.

Qua nhiều tháng khảo sát thực địa, sử dụng thiết bị bay không người lái, máy quay dưới nước và phỏng vấn cộng đồng, nhóm nghiên cứu đã xây dựng bản đồ phân bố của Dugong tại Côn Đảo. Đồng thời, dữ liệu hành vi di chuyển và ăn cỏ biển của Dugong cũng cho thấy chúng vẫn còn sinh sản tự nhiên, song rất hạn chế.

“Nếu không có biện pháp can thiệp hiệu quả ngay từ bây giờ, quần thể Dugong ở Việt Nam có thể biến mất hoàn toàn trong vòng một vài thập kỷ tới”, PGS.TS Nguyễn Văn Quân cảnh báo.

Gắn bó mật thiết với sự tồn tại của Dugong là hệ sinh thái cỏ biển, vốn đang suy giảm đáng lo ngại tại khu vực Côn Đảo. Theo nghiên cứu, khu vực này hiện có diện tích thảm cỏ biển khoảng 200 ha, là nơi hội tụ 11/13 loài cỏ biển được ghi nhận tại Việt Nam.

Tuy nhiên, dữ liệu từ Seagrass-Watch – tổ chức theo dõi cỏ biển toàn cầu – cho thấy, diện tích cỏ biển tại Côn Đảo đã suy giảm từ 20–30% chỉ trong vòng hai thập kỷ qua. Nguyên nhân chính bao gồm: Bão và sóng lớn, điển hình là cơn bão Linda (1997), đã phá hủy nhiều bãi cỏ.

Hoạt động tàu thuyền, neo đậu trong khu vực du lịch, gây xáo trộn nền đáy. Ô nhiễm nước từ nước thải sinh hoạt, nhà hàng, và các khu nghỉ dưỡng ven bờ. Câu cá, lặn biển không kiểm soát, làm ảnh hưởng trực tiếp tới thảm cỏ và loài sinh sống trong đó.

Thảm cỏ biển không chỉ là nguồn thức ăn chính cho Dugong, mà còn đóng vai trò quan trọng trong cân bằng hệ sinh thái biển: hấp thụ CO₂, ổn định nền đáy, tạo nơi sinh sản cho hàng trăm loài sinh vật biển.

Bảo tồn với phát triển bền vững

Kết quả nghiên cứu của đề tài đã xác định được ở vùng biển Côn Đảo còn khoảng 12 cá thể Dugong thường xuyên xuất hiện và kiếm ăn tại các thảm cỏ biển do Vườn Quốc gia Côn Đảo quản lý. Dugong xuất hiện chủ yếu ở vịnh Côn Sơn, bãi Six Senses và hòn Bảy Cạnh. Một số khu vực khác như: Bãi Nhát, cảng Bến Đầm, Đầm Trầu, mũi Cá Mập có ghi nhận sự xuất hiện của Dugong nhưng tần suất thấp.

Trong quá trình triển khai đề tài, nhóm thực hiện đã làm việc chặt chẽ với Vườn Quốc gia Côn Đảo để triển khai hàng loạt các hoạt động tuyên truyền, nâng cao nhận thức cho người dân và du khách tới thăm đảo, đề xuất các giải pháp quản lý đồng bộ nhằm bảo tồn quần đàn Bò biển quý hiếm này.

Thành quả của quá trình nghiên cứu và nỗ lực tăng cường công tác quản lý của chính quyền địa phương và Vườn Quốc gia Côn Đảo là sự xuất hiện trở lại của đàn Bò biển trong phạm vi vùng biển Côn Đảo. Bò biển đã xuất hiện trở lại tại các khu vực Bến Đầm, vịnh Côn Sơn vào các tháng 2/2025 và tháng 5/2025. Có khu vực ở vịnh Côn Sơn chúng tập trung thành đàn lên tới 4 cá thể nổi trên mặt nước và rất thân thiện với con người.

Nhóm nghiên cứu đã đề xuất một loạt giải pháp để bảo vệ quần thể Dugong và phục hồi hệ sinh thái cỏ biển, trong đó nhấn mạnh tới việc kết hợp bảo tồn với phát triển bền vững. Vùng vịnh Côn Sơn, hòn Bảy Cạnh và khu vực quanh Six Senses nên được phân định thành khu bảo tồn đặc biệt, hạn chế tối đa tàu thuyền, cấm lặn biển tự do và câu cá trong mùa Dugong xuất hiện.

Thiết lập hệ thống neo thông minh để tránh làm hư hại nền đáy. Các khu nghỉ dưỡng ven biển cần có hệ thống xử lý nước thải đạt chuẩn. Đồng thời, cần có quy định rõ ràng với các tour lặn biển và dịch vụ du lịch tại khu vực có thảm cỏ biển.

Thí điểm kỹ thuật trồng lại cỏ biển bằng thân rễ giống từ khu vực khỏe mạnh. Huy động cộng đồng và tình nguyện viên tham gia phục hồi, giám sát diễn biến độ che phủ cỏ. Tổ chức các buổi chiếu phim, giới thiệu về Dugong và cỏ biển tại trường học, nhà văn hóa, và trung tâm du lịch. Lắp đặt bảng hướng dẫn tại các bãi biển có cỏ biển.