Gửi bình luận
Bằng giọng văn nhẹ nhàng, trầm lắng, cất dấu trong từng kỉ niệm của Định có tình cảm thiết tha của một người đi xa dành cho đất quê. Hồn cốt dân tộc được neo đậu, được níu giữ trong từng khoảnh khắc êm đềm ấy. Đất quê, với Định và với tất cả chúng ta chính là cái gốc, là miền không gian yên bình để con người tìm về giữa dòng đời xuôi ngược, đổi thay. Đó cũng chính là thông điệp mà tác giả gửi gắm sau những dòng cảm xúc của nhân vật người kể chuyện.
 |
| Ảnh minh họa ITN. |
Sau khi giải tỏa được các chợ lẻ, “trên mảnh đất bom đạn và chiến tranh đã nhào nặn đến biến dạng”, chợ Tết được nhóm họp đúng địa điểm mà nó từng đóng trước đây sáu, bảy năm. Theo lời của lão Đất “lều quán đã dựng xong, đàng hoàng, to đẹp”, nhưng trên đó, người ta mới thấy “một cái sạp sách của cửa hàng quốc doanh”, “tận góc khuất một ngôi lều khác là một lão thầy bói mặc áo Tôn Trung Sơn màu xám, mắt kính đen ôm nửa mặt, hai bàn tay rờ rờ trên mặt chiếc tráp bằng hòm đạn”. Thêm vào đó, lác đác vài hàng xén, vài hàng cá, một tay có vẻ dân “cà lơ” và một lão thợ rèn vừa đến đặt lò bệ bên cạnh lão thầy bói.
Nhưng đến quãng quá trưa thì khu chợ đã đông nghịt người, “không khí của nó đã ra dáng một phiên chợ Tết”. Ngôi lều đầu chợ,“mặt hàng chủ yếu được bày là những bức tranh cá chép, tranh mâm ngũ quả cùng mấy bộ liễn”. Những gì quen thuộc với trẻ thơ cũng đã được bày ra: “những con lợn đất sơn đỏ, những chiếc kèn cũng bằng đất vắt hình con gà trống, những nhánh hoa thờ với những bông hoa bằng giấy kim tuyến lỗ chỗ vết kim châm”.
Chen lấn giữa đám con nít đang bâu quanh một chiếc bàn, “một anh chàng đội mũ phớt tàng, mặt rỗ hoa đang vắt con giống”. Dãy bán miếng chín quen thuộc, với bánh mướt, bánh xèo… cũng được bày bán. Các dãy hàng cá, hàng gạo, hàng vôi, hàng nồi đất “ai ngồi đâu lại ngồi đấy, tự sắp xếp như sáu, bảy năm về trước, y như tự nó cuộc sống đã có một thứ kí ức đầy chuẩn xác”.
Phiên chợ Ba mươi Tết trong trang văn của Nguyễn Minh Châu đã làm hiện lên một cách sinh động hồn quê bao đời của người Việt. Tết đến trước hết bằng không khí tấp nập, rộn ràng. Tết đến bằng niềm náo nức của con trẻ với các trò chơi truyền thống. Tết đến bằng sự hiện diện của những vật phẩm thuộc tín ngưỡng thờ cúng, trong mỗi gia đình. Phần hồn cốt ấy có thể ví như bảo tàng tinh thần, lưu giữ nét đẹp văn hóa dân tộc qua bao thăng trầm của thời cuộc.
 |
| Ảnh minh họa ITN. |
Ở truyện ngắn “Chợ Tết”, Nguyễn Minh Châu đã bắt được cái nhộn nhịp của khu chợ mới sống lại sau sáu, bảy năm vào phiên chiều Ba mươi Tết. Phiên chợ Tết, đối với Định là sự quen thuộc, một nếp sống quen thuộc đã có từ lâu đời, làm anh “say mê và rưng rưng cảm động”, nhưng chính trong phiên chợ anh lại “buồn rầu” nhận ra: “Mặc dầu mặt đất bị xáo trộn nhưng cuộc sống con người lại ngưng đọng, như một sự lặp lại”. Nó làm Định đến phải phát mệt, “Định tưởng mình cùng với cả một đám đông đang sục sôi đến chóng mặt trong một cái guồng quay đầy luẩn quẩn”.
Dạo quanh một vòng phiên chợ, Định về lại cửa hàng ngay trước cửa ra vào. Đó là cửa hàng bán tranh của Kim - con gái của Tề. Trước những lời mời mọc nhiệt tình của cô gái, Định“cầm lên một bức cá gáy vượt Vũ Môn, ngó qua” rồi hỏi thăm về mẹ của Kim. Định rời phiên chợ Tết với “một đôi câu đối”, “một ít bánh” rồi lên đò sang sông.
Bên kia đò, “một dải chi chít những mái tranh nằm kề những nại muối vào mùa Đông vắng tanh và giát những trại bãi đất phẳng lì mênh mông, không một bóng cây”, ở đó có nhà Tề. Định đã bắt gặp Tề vào sáng nay, ở bến đò trong bộ dạng xộc xệch “mớ váy yếm cũ rách”, “cái nón mê đã bật vành”, cô gái đã “cắm đầu chạy”. Giờ đây, Định muốn sang gặp Tề nhưng lại “sợ Tề càng xấu hổ vì nhà cửa”.
Tần ngần bên bến đò, “mấy lần ông kéo đò khoát tay giục nhưng Định vẫn đứng đó”. Rồi Định gặp lại Kim khi bắt gặp “bóng thiếu nữ vừa chớm nhớn vận chiếc áo cánh trắng duyên dáng chạy vụt xuống bến đò như một làn ánh sáng khiến Định lầm tưởng cô em họ ba mươi năm về trước”. Định đã không lên đò, anh chỉ kịp “trao vào tay Kim gói quà, lại cả câu đối Tết”. Năm mới đã cận kề, nhưng cuộc sống của con người vẫn bị bủa vây bởi đói nghèo, bởi “cái guồng quay số phận” quẩn quanh, nặng nề trong không gian tù đọng của một vùng quê.
Nhưng phiên chợ Tết vẫn chưa được khép lại, khi còn đó dư âm của tiếng trống trong chiều Ba mươi. Thực hiện ý kiến của ông anh trưởng ở ngoài Hà Nội - một nhà khoa học trong quân đội đã đi ra nước ngoài nhiều, khi về hưu đóng đến cấp đại tá, “kì này mấy anh em sẽ cúng vào nhà thờ họ một chiếc trống”, “phải là một cái trống cái” để “đánh lên trong ngày Tết nghe oai linh biết bao, mấy anh em Định không có mặt mà cũng như có mặt”.
Định cùng lão Đất sang hàng trống. Họ “đứng dưới mái lều nghe tiếng trống các loại cứ rộn lên ở đâu đó ngoài khu chợ”. Với lão Đất, “từ đời tổ tông để lại, trong đáy lòng lão, cùng với tiếng trống là giặc giã, là giặc lụt, là sự hiện về của ông bà, thần linh”. Lão không giám ra roi với đám hàng trống. Khi đặt chân đến hàng trống, thái độ của lão cũng “hòa nhã hẳn”. Cuối cùng, lão Đất và Định cũng đặt được một cái trống cho nhà thờ họ. Theo yêu cầu của lão Đất, gã bán trống hẹn “ra Giêng cha con tui vào trong cầu Bùng mua khiêng ra”.
Tiếng trống trong phiên chợ chiều Ba mươi, tiếng trống trong miền kí ức của lão Đất, tiếng trống báo hiệu hiện diện của con cháu nơi xa, ở nhà thờ họ… đó là âm thanh của Tết - âm thanh đồng vọng của hiện thực cuộc sống và thế giới tâm linh con người. Tiếng trống trong truyện ngắn “Chợ Tết” thực sự là thanh âm mang hồn quê.
Sự xuất hiện của tiếng trống ở phần cuối của tác phẩm như là khúc vĩ thanh vang lên trong lòng mỗi người, phá tan sự “ngưng đọng” nơi miền quê nghèo. Tiếng trống thúc dục con người kiếm tìm sự thay đổi. Trong âm thanh tiếng trống dường như có cả tiếng lòng mong muốn của nhà văn. Văn Nguyễn Minh Châu luôn hấp dẫn người đọc bằng chất tự sự - triết lí sâu lắng, giàu chất suy tư cũng bởi vậy.
Nguyễn Minh Châu “thuộc trong số những người mở đường tinh anh và tài năng” (Nguyên Ngọc), là cây bút tiên phong của văn học Việt Nam thời kì đổi mới. Nằm trong xu hướng vận động của văn học Việt Nam sau 1975, tác phẩm của Nguyễn Minh Châu có sự đổi mới cách nhìn nhận, cách tiếp cận hiện thực cuộc sống, có hướng khám phá con người trong những mối quan hệ đa dạng và phức tạp, mang đến những phát hiện bất ngờ cho người đọc.
