Đánh giá xứng tầm văn hoá Sa Huỳnh

Đến nay, giới khảo cổ đã tìm thấy khá nhiều di cốt người thuộc nền văn hoá Sa Huỳnh. PGS.TS Nguyễn Lân Cường cho rằng, di cốt người ở các địa điểm Xóm Ốc, Bình Yên, Bầu Hòe và Bình Ba đều là cư dân Mongoloid có xen đôi nét của đại chủng Australoid.

Riêng người cổ Hòa Diêm, là bộ phận của người Indonésien từ Tây Nguyên tràn xuống vùng đất miền Trung từ hậu kỳ đá mới, hoặc đi lên từ phía Nam. Theo tài liệu của cố GS. Hà Văn Tấn, vẫn còn quá sớm để nêu lên đặc điểm chủng tộc của người Sa Huỳnh, vì có khả năng trong quần thể Sa Huỳnh có những loại hình nhân chủng khác nhau.

GS. Nguyễn Khắc Sử - Ủy viên Ban chấp hành Hội Khảo cổ học Việt Nam, cho rằng: Với 26 di tích được khai quật, hơn 80 địa điểm phát hiện hiện vật và nghiên cứu, Quảng Ngãi là địa phương có mật độ phân bố dày đặc của nền văn hóa Sa Huỳnh. Nơi đây không chỉ là cái nôi mà còn có nền văn hóa tiền Sa Huỳnh tồn tại xuyên suốt thời gian hơn 1000 năm trước khi văn hóa Sa Huỳnh phát triển rực rỡ.

Với các giá trị mang tính lịch sử và khoa học rất lớn, từ năm 2011 Quảng Ngãi đã xây dựng Khu bảo tồn di tích lịch sử - văn hóa Sa Huỳnh. Đây là điểm nhấn du lịch kết nối với chuỗi “Con đường di sản miền Trung”.

Khu bảo tồn được xây dựng trên diện tích 20ha ở gò Ma Vương, thôn Long Thạnh 2 (Phổ Thạnh - Đức Phổ) - trên chính vị trí mà nhà khảo cổ người Pháp M.Vinet lần đầu tiên phát hiện 200 mộ chum trong đầm nước ngọt năm 1909.

Năm 2017, khu bảo tồn đi vào hoạt động nhưng chưa phát huy được giá trị. Được xem là nơi bổ sung cứ liệu, giới thiệu về lịch sử, nhưng Nhà trưng bày bị đánh giá là sơ sài, chỉ với khoảng hơn 250 hiện vật, ảnh, tài liệu theo chủ đề lịch sử phát hiện, nghiên cứu văn hóa Sa Huỳnh; sự giao thoa văn hóa Sa Huỳnh với các nền văn hóa khu vực Đông Nam Á.

Lọ gốm Sa Huỳnh - cách nay khoảng 2500 - 2000 năm.

Cách nhà trưng bày 300m là di tích khảo cổ học Long Thạnh trên gò Ma Vương. Tại đây, hai hố khai quật có diện tích 223m2 và nhà bao che rộng 320m2 xây dựng ngay vị trí phát hiện kho chum Sa Huỳnh từ những năm 1909. Hố khai quật phía nam gò Ma Vương phục dựng 16 ngôi mộ táng của cư dân Sa Huỳnh. Hố khai quật phía bắc phục dựng tầng văn hóa Sa Huỳnh 3000 năm trước.

Khu bảo tồn di tích lịch sử - văn hóa Sa Huỳnh có tổng vốn đầu tư gần 32 tỉ đồng. Tuy nhiên, từ khi đi vào hoạt động đến nay trung bình mỗi tháng khu di tích này chỉ có khoảng 50 - 100 lượt khách. Khách tham quan chủ yếu là giới nghiên cứu, học sinh, sinh viên.

Có nhiều nguyên nhân khiến ý nghĩa và giá trị của nền văn hoá Sa Huỳnh bị hạn chế. Tuy nhiên, giới nghiên cứu cho rằng sau hơn 100 năm kể từ khi được phát hiện đến nay – chúng ta vẫn chưa “đại chúng hóa” nền văn hóa Sa Huỳnh. Đồng thời chưa có chiến lược để quảng bá, phát huy rộng rãi nền văn hoá cổ xưa này.

Theo GS. Nguyễn Khắc Sử, phải có những hội thảo khoa học quốc tế đánh giá xứng tầm văn hoá Sa Huỳnh. Chúng ta đang bỏ qua một giá trị vô giá, không chỉ thu hút giới nghiên cứu trong và ngoài nước, mà còn bỏ qua thời cơ thu hút khách quốc tế đến Việt Nam để thấy một nền văn hoá cổ xưa rực rỡ và đầy giá trị lịch sử.