Gửi bình luận
AI đang thay đổi cách dạy và học, nhưng theo PGS.TS Trần Thành Nam, điều quan trọng không phải là để AI làm thay, mà là giúp con người học sâu hơn, sáng tạo hơn và nhân văn hơn.
AI và sự phát triển toàn diện của người học
Trí tuệ nhân tạo (AI) đang thay đổi sâu sắc cách con người học và dạy. Từ việc hỗ trợ tạo bài giảng, chấm điểm, phân tích dữ liệu học tập cho đến dự báo tiến độ của từng học sinh, AI đã trở thành một "đối tác tri thức" trong hệ sinh thái giáo dục hiện đại. Tuy nhiên, theo PGS.TS Trần Thành Nam – Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Giáo dục (ĐHQGHN), việc đưa AI vào trường học không thể chỉ dừng ở "ứng dụng công nghệ", mà phải dựa trên nền tảng khoa học về sự học – tức là hiểu cách con người thực sự tiếp nhận, ghi nhớ, phản tư và sáng tạo tri thức như thế nào.
Cũng theo PGS Trần Thành Nam, nếu không có nền tảng này, giáo dục có thể rơi vào "ảo tưởng hiểu biết" học sinh có câu trả lời đúng nhưng không tư duy, sinh viên hoàn thành bài luận trôi chảy mà chưa từng học cách phân tích, diễn đạt hay đặt câu hỏi. AI có thể làm thay chúng ta rất nhiều, nhưng nếu để AI học hộ, con người sẽ mất khả năng học thật.
Con người không chỉ có trí thông minh ngôn ngữ hay logic – những thứ AI dễ mô phỏng, mà còn có trí thông minh cảm xúc, xã hội, vận động, thẩm mỹ và tự nhận thức. Những năng lực này chỉ hình thành qua trải nghiệm và tương tác thật giữa người với người.
PGS Trần Thành Nam cho rằng AI có thể giúp học sinh học nhanh hơn, viết hay hơn, nhưng không thể thay thế cảm xúc và khả năng tự điều chỉnh hành vi. Vì vậy, việc đưa AI vào giáo dục phải đi cùng với việc phát triển phẩm chất nhân văn và trí tuệ cảm xúc. "AI có thể mở rộng khả năng tiếp cận tri thức, song nhà giáo dục vẫn cần định hướng để phát triển toàn diện con người – nơi tri thức, cảm xúc và giá trị đạo đức được rèn luyện đồng thời," ông nói.
AI phải được tích hợp dựa trên khoa học về sự học
Khi được sử dụng đúng cách, AI giúp cá nhân hóa học tập, phát hiện sớm học sinh gặp khó khăn, tự động hóa quản lý hay mô phỏng lớp học ảo. Nhờ đó, quá trình học trở nên linh hoạt và thích ứng hơn.
Tuy nhiên, PGS Trần Thành Nam cảnh báo, lạm dụng AI sẽ dẫn tới nhiều nguy cơ: ảo tưởng năng lực, thoái triển kỹ năng viết và tư duy phản biện, giảm động lực tự học, lệ thuộc vào tiện lợi của máy. Cùng với đó là rủi ro đạo đức, sai lệch thông tin và giảm tương tác xã hội khiến người học cô đơn hơn. "Khi việc học trở nên quá dễ dàng cùng AI, người học đánh mất cơ hội tư duy sâu và trưởng thành", PGS Trần Thành Nam nhận định.
Vì vậy, mục tiêu của giáo dục không phải là làm cho việc học dễ hơn, mà là giúp con người học sâu hơn, biết đặt câu hỏi, phản tư và kiên trì vượt qua "những khó khăn cần thiết" của sự học.
Theo PGS Trần Thành Nam, giáo dục trong kỷ nguyên AI cần tiếp cận theo hướng khoa học về sự học. Ứng dụng AI phải phục vụ quá trình tư duy chứ không thay thế tư duy; giúp giảm tải nhận thức, duy trì động lực học tập và khuyến khích hợp tác xã hội. AI nên hỗ trợ diễn đạt, gợi mở tư duy chứ không tạo ra sự sao chép máy móc.
Ông đưa ra ví dụ: ở bậc tiểu học, không nên dạy AI như một công cụ, mà cần dạy trẻ hiểu biết xã hội, đạo đức và tư duy logic liên quan đến AI – hình thành văn hóa "hiểu AI" như một ngôn ngữ thứ hai.
Với học sinh lớn hơn, có thể cho các em học về AI thông qua trải nghiệm. Chẳng hạn, khi làm bánh cùng AI, học sinh có thể chọn nguyên liệu theo gợi ý của máy rồi tự nếm thử để quyết định mẻ nào ngon hơn? Từ đó, các em hiểu AI có thể đề xuất, nhưng con người mới là người ra quyết định. Hoặc khi học qua vẽ tranh, giáo viên có thể cho học sinh so sánh tranh vẽ tay với tranh do AI tạo. Tranh AI có thể đẹp hơn, nhưng không có cảm xúc. Bằng cách đó, học sinh hiểu AI học từ con người, nhưng sáng tạo cảm xúc là điều máy không thay thế được.
Theo PGS Nam, thay vì coi AI là "người thay thế", giáo dục nên xem AI là "đối tác đồng trí tuệ". AI đảm nhiệm phần "nhanh và rộng" – xử lý dữ liệu, gợi ý ý tưởng; còn con người đảm nhiệm phần "sâu và nhân văn" – tư duy, cảm xúc, phản biện, ra quyết định có đạo đức. Khi hai năng lực này kết hợp, quá trình học trở nên hiệu quả và nhân văn hơn.
Những lưu ý để ứng dụng AI hiệu quả trong giáo dục
Theo PGS.Trần Thành Nam, để ứng dụng AI vào giáo dục phổ thông có hiệu quả cần tập trung vào một số nội dung sau:
- Xây dựng khung năng lực AI cho giáo viên và học sinh, gồm hiểu biết, giới hạn và sử dụng có trách nhiệm.
- Đưa nội dung "Giáo dục về AI" vào chương trình phổ thông, giúp học sinh hiểu AI vận hành và ảnh hưởng ra sao, thay vì chỉ học lập trình.
- Tăng cường năng lực số cho giáo viên, coi thiết kế học liệu và ứng dụng AI là nhiệm vụ chính thức được ghi nhận.
- Đổi mới kiểm tra – đánh giá, chuyển từ thi kiến thức sang đánh giá năng lực tư duy và sáng tạo.
- Xây dựng quy định đạo đức khi dùng AI, đảm bảo minh bạch, trích dẫn đúng và chống gian lận học thuật.
- Phát triển hệ sinh thái học tập số, nơi AI được tích hợp vào quản lý và gợi ý tài nguyên học tập phù hợp.
- Tạo "sandbox" thí điểm AI trong giáo dục – cho phép thử nghiệm các mô hình trợ giảng ảo hay lớp học mô phỏng có giám sát sư phạm.
Phó Hiệu trưởng trường ĐH Giáo dục cho rằng, những giải pháp này không chỉ giúp giáo dục Việt Nam bắt kịp xu hướng quốc tế, mà còn đảm bảo việc ứng dụng AI phù hợp với đặc thù văn hóa, tâm lý và triết lý giáo dục nhân văn Việt Nam.
AI trong giáo dục: Đừng để máy học thay con người
AI mở ra một không gian học mới – nơi học sinh có thể học ở mọi nơi, mọi lúc, theo nhịp độ riêng. Nhưng nếu thiếu nền tảng khoa học về sự học, giáo dục có thể đánh mất điều cốt lõi: khả năng con người tự suy nghĩ và trưởng thành.
PGS.TS Trần Thành Nam nhấn mạnh, “AI chỉ thực sự có ý nghĩa khi nó phục vụ sự phát triển con người toàn diện – giúp học sinh thông minh hơn, sáng tạo hơn, nhưng cũng phải nhân văn và có trách nhiệm. Tích hợp AI không thể chỉ dựa vào công nghệ, mà phải dựa trên khoa học giáo dục, để công nghệ phục vụ con người, chứ không thay thế con người”.
