Kiến tạo cấu trúc nền kinh tế số quốc gia thay vì số hóa rời rạc

Động lực tăng trưởng mới quan trọng

Theo Bộ KH&CN, trong thời gian qua, chuyển đổi số, phát triển kinh tế số và xã hội số có sự chuyển biến rõ nét về cả nhận thức, tư duy và hành động, lan tỏa đến "mọi nhà, mọi người".

Một trong những điểm sáng nổi bật là công tác hoàn thiện thể chế, cơ chế, chính sách nhằm tháo gỡ các “điểm nghẽn”, khơi thông nguồn lực cho phát triển.

Giai đoạn 2021-2025, Chính phủ đã trình Quốc hội xem xét, thông qua 28 dự án luật và 1 nghị quyết mang tính đột phá, đồng thời ban hành 91 nghị định hướng dẫn thi hành các luật liên quan, tạo hành lang pháp lý quan trọng cho chuyển đổi số, phát triển kinh tế số và xã hội số.

Hạ tầng số tiếp tục có bước phát triển mạnh mẽ cả về năng lực, công nghệ và chất lượng. Việt Nam đã đẩy mạnh triển khai dịch vụ 5G với gần 24.000 trạm được lắp đặt, phủ sóng hầu hết các đô thị, đạt tỷ lệ khoảng 58,9% dân số cả nước. Tốc độ Internet di động tăng tới 50 bậc, đưa Việt Nam năm 2025 vào top 20 thế giới.

Dự án Trung tâm dữ liệu quốc gia số 1 đã chính thức đi vào vận hành, đồng thời đang nghiên cứu hình thành thêm các trung tâm dữ liệu khác.

Ba tuyến cáp quang biển và trên đất liền đã được đưa vào khai thác, nâng năng lực kết nối quốc tế lên hơn gấp đôi so với cuối năm 2020. Bên cạnh đó, dự án Internet vệ tinh Starlink cũng đang được tích cực triển khai,

Trên nền tảng hạ tầng số đó, kinh tế số Việt Nam đã có bước phát triển mạnh mẽ, ngày càng khẳng định vai trò là một động lực tăng trưởng mới quan trọng. Số lượng doanh nghiệp công nghệ số tăng nhanh từ 58.000 doanh nghiệp năm 2020 lên khoảng 80.000 doanh nghiệp vào năm 2025.

Kim ngạch xuất khẩu sản phẩm công nghệ số năm 2025 ước đạt 172 tỷ USD, tăng hơn 1,7 lần so với năm 2020. Thương mại điện tử tiếp tục bứt phá, đạt quy mô khoảng 36 tỷ USD năm 2025, tăng gấp 3 lần so với năm 2020, với tốc độ tăng trưởng 22–25%/năm, cao nhất khu vực.

Thanh toán không dùng tiền mặt đã trở nên phổ cập, lan tỏa đến mọi doanh nghiệp, mọi hộ gia đình và mọi người dân. Đến cuối năm 2025, giá trị thanh toán không dùng tiền mặt ước gấp 26 lần GDP, với hơn 20,2 tỷ giao dịch mỗi năm.

Công tác quản lý thuế, hóa đơn điện tử được triển khai quyết liệt, hiệu quả, góp phần quan trọng tăng thu ngân sách nhà nước. Chuyển đổi số cũng được thúc đẩy mạnh mẽ trong các lĩnh vực then chốt như điện, năng lượng, giao thông vận tải.

Cùng với kinh tế số, xã hội số tại Việt Nam đang phát triển rộng khắp trên tinh thần “không ai bị bỏ lại phía sau”. Người dân ngày càng được thụ hưởng nhiều dịch vụ, tiện ích số thiết thực.

Đơn cử như trong lĩnh vực y tế, 100% cơ sở y tế triển khai khám, chữa bệnh bảo hiểm y tế bằng căn cước công dân; gần 900 bệnh viện triển khai bệnh án điện tử, nhiều dữ liệu y tế được kết nối với Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư.

Về an sinh xã hội, việc chi trả trợ cấp qua tài khoản ngân hàng đã được thực hiện cho khoảng 3 triệu người với tổng số tiền trên 40 nghìn tỷ đồng; hơn 17 triệu tài khoản an sinh xã hội đã được tích hợp trên nền tảng VNeID....

Phát biểu tại Diễn đàn, Bộ trưởng Bộ KH&CN Nguyễn Mạnh Hùng nhấn mạnh, trong bối cảnh hiện nay, kinh tế số và xã hội số không còn là lựa chọn mà là con đường tất yếu, là động lực cốt lõi của tăng trưởng và đổi mới mô hình phát triển.

Tuy nhiên thách thức đặt ra hiện nay là làm thế nào để kinh tế số và xã hội số thực sự trở thành không gian phát triển mới, chứ không chỉ dừng lại ở việc số hóa mô hình cũ.

Mặc dù tỉ trọng kinh tế số trong GDP tăng nhanh, nhưng giá trị gia tăng nội địa còn thấp, phụ thuộc nhiều vào các nền tảng xuyên biên giới; nhiều doanh nghiệp nhỏ và vừa chưa tham gia sâu vào chuỗi giá trị số. Vì vậy, theo Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng, giai đoạn tới cần những đổi mới mang tính đột phá, không chỉ “làm nhiều hơn” mà phải “làm khác đi, làm sâu hơn, làm bền vững hơn”.

Bộ trưởng cho rằng, cần kiến tạo một cấu trúc nền kinh tế số quốc gia thay vì số hóa rời rạc từng lĩnh vực, chuyển từ tiếp cận mỗi ngành một đề án chuyển đổi số sang thiết kế lại cấu trúc nền kinh tế dựa trên các lớp hạ tầng số dùng chung như viễn thông, internet, điện toán, dữ liệu số, AI, nền tảng số và dịch vụ số. Nhà nước phải đóng vai kiến trúc sư trưởng của nền kinh tế số và xã hội số quốc gia, định hình cấu trúc để thị trường vận hành.

Cùng với đó, cần coi dữ liệu, AI và năng lực tính toán là năng lực sản xuất nền tảng của nền kinh tế số, tương tự như điện, nước, viễn thông. Các nhà mạng thế hệ mới không chỉ cung cấp kết nối mà cung cấp các năng lực số cốt lõi để doanh nghiệp xây dựng sản phẩm dịch vụ và vận hành nền kinh tế. Nhà mạng phải trở thành xương sống của không gian số quốc gia, không chỉ là mạng viễn thông, đó còn là trung tâm dữ liệu, điện toán đám mây, điện toán biên, nền tảng, an toàn an ninh mạng.

Một hướng đi quan trọng khác là chuyển từ chính phủ điện tử sang nhà nước điều hành dựa trên dữ liệu và mô hình dự báo, qua đó nâng cao chất lượng hoạch định và thực thi chính sách. Đồng thời, phát triển thị trường số quốc gia lấy doanh nghiệp làm trung tâm, tạo cầu và tạo niềm tin cho doanh nghiệp số Việt Nam lớn mạnh từ thị trường nội địa, tiến tới vươn ra toàn cầu.

Con người làm trung tâm và niềm tin số làm nền tảng

Đặc biệt, theo Bộ trưởng, xây dựng xã hội số phải lấy con người làm trung tâm và niềm tin số làm nền tảng. Cần phổ cập kỹ năng số, tư duy số, đạo đức số cho toàn xã hội, xây dựng văn hóa số Việt Nam nhân văn, an toàn, sáng tạo và có trách nhiệm. Xã hội số không chỉ là phổ cập công nghệ mà là trao quyền số cho người dân, gắn với niềm tin, đạo đức và văn hóa số.

Xã hội số không phải là xã hội mà mọi thứ đều được đưa lên môi trường mạng, mà là xã hội trong đó mỗi người dân được trao quyền nhiều hơn nhờ có công nghệ số: Quyền tiếp cận thông tin, quyền tiếp cận dịch vụ công, quyền học tập suốt đời, quyền tham gia quản lý xã hội.

Trong xã hội số, công dân số không chỉ là người thụ hưởng mà là chủ thể tham gia kiến tạo chính sách; chính quyền không chỉ là cơ quan quản lý mà là nhà cung cấp dịch vụ công dựa trên dữ liệu; cộng đồng số trở thành một không gian xã hội mới song song và gắn kết với không gian vật lý.

Theo Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng, kinh tế số và xã hội số không chỉ là câu chuyện của công nghệ mà là câu chuyện của tái cấu trúc phát triển, tái thiết niềm tin và tái định vị vai trò nhà nước, doanh nghiệp và người dân trong kỷ nguyên số.

"Với dữ liệu làm nền tảng, nền tảng số làm động lực, thể chế làm dẫn dắt và con người làm trung tâm, chúng ta có đủ điều kiện để chuyển đổi thành công mô hình tăng trưởng, nâng cao năng suất, chất lượng cuộc sống, xã hội", Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng nói.

Bộ KH&CN cam kết tiếp tục đóng vai trò kiến trúc sư về khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số, chính phủ số, kinh tế số, xã hội số; đồng hành cùng các bộ, ngành, địa phương và cộng đồng doanh nghiệp để hiện thực hóa khát vọng phát triển nhanh, bền vững, bao trùm trong kỷ nguyên số.