Kỳ bí giếng cổ ở Lý Sơn

Đã tồn tại trên 500 năm

Tương truyền là vậy nhưng theo các nhà nghiên cứu, giếng Xó La có nguồn gốc cách đây hơn 500 năm và do người Chăm xây dựng khi vương quốc Chăm tồn tại trên vùng đất nay là huyện đảo Lý Sơn của tỉnh Quảng Ngãi, tức là khoảng thế kỷ XV về trước. Khi người Việt đến, các giếng nước của người Chăm, trong đó có giếng Xó La, vẫn được tiếp tục sử dụng và duy trì đến ngày nay.

Bằng chứng là giếng Xó La có nhiều nét tương đồng về kết cấu, vật liệu, hình dáng, vị trí với các giếng Chăm đang còn sử dụng hoặc mới phát hiện ở miền Trung. Các nhà nghiên cứu hầu hết thống nhất ý kiến rằng đây là loại giếng cổ, do người Chăm đào để lấy nước sinh hoạt; một số giếng ở ven biển, hải đảo (cù lao Chàm, cù lao Ré) còn kết hợp bán nước ngọt cho các thương thuyền.

Để lý giải vì sao giếng Xó La chưa bao giờ cạn, các nhà khoa học khi nghiên cứu về hệ thống nước ngầm trên đảo Lý Sơn phát hiện hầu hết các giếng trên đảo đều có 2 dòng nước ngầm - một dòng thấm ra từ lòng đảo và một dòng thấm từ biển vào nên đều bị nhiễm mặn. Nhưng giếng Xó La chỉ có một mạch nước ngầm thấm từ trong lòng đảo nên được cung cấp nguồn nước ngọt quanh năm và không bị nhiễm mặn. Hơn nữa, giếng Xó La nằm ở dải đất thấp trải dài dưới chân núi Hòn Vung nên có thể mạch nước giếng có nguồn gốc từ nước mưa thẩm thấu từ trên núi xuống.

Theo nhà nghiên cứu văn hóa Lê Hồng Khánh, giếng Xó La có tên gọi khác là giếng Vua hay giếng Gia Long cũng là cách người dân thể hiện sự tôn kính đối với người đứng đầu sơn hà xã tắc. Bởi qua sử sách, trước và sau khi lên ngôi, Nguyễn Ánh (vua Gia Long) chưa hề đến Lý Sơn. Chủ đích ẩn sau những câu chuyện truyền miệng trong dân gian là nhằm thể hiện một thái độ, một cách đánh giá hoặc một niềm tin. Gọi là giếng Vua vì cho rằng giếng ấy đứng đầu trong các giếng nước ngọt ở quê đảo.