Người truyền lửa đam mê lịch sử nơi miền biên viễn

Hạt mầm đam mê từ giờ học năm xưa

Tôi lần đầu tiên trao đổi với cô giáo Trần Thị Thoan, giáo viên Lịch sử Trường THPT Chuyên Cao Bằng, vào một buổi chiều tháng 7/2025 khi tìm hiểu về lớp học chị chủ nhiệm.

Lớp học đó có học sinh đứng đầu và cũng có em đạt liền hai điểm 10 trong kỳ thi tốt nghiệp THPT của tỉnh. Giọng nói nhẹ, nụ cười hiền và những câu chuyện quan tâm sâu sắc đến học trò khiến tôi cảm nhận ngay đó là một cô giáo giàu tâm huyết.

Tháng 11/2025, khi biết chị là 1 trong 60 nhà giáo tiêu biểu đại diện cho 1,6 triệu nhà giáo cả nước được Bộ Giáo dục và Đào tạo tôn vinh, gặp mặt Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính nhân dịp kỷ niệm Ngày Nhà giáo Việt Nam 20/11 và được tham dự Đại hội Thi đua yêu nước ngành Giáo dục lần thứ VIII (2020- 2025), tôi gọi điện chúc mừng và ngỏ ý viết bài. Đầu máy bên kia, tôi nghe tiếng chị ngại ngùng: “Nhiều thầy cô ở Cao Bằng xứng đáng hơn mà…”. Phải động viên mãi, chị mới nhận lời chia sẻ.

Câu chuyện của cô giáo Thoan bắt đầu từ những năm tháng học trò. Sinh năm 1983 ở vùng quê của tỉnh Thái Bình cũ nay là xã Long Hưng, tỉnh Hưng Yên, nhưng từ nhỏ cô bé Thoan đã theo gia đình lên Cao Bằng và học tập, sinh sống tại đây. Trên vùng đất núi cao biên viễn, cô bé Thoan luôn chăm chỉ học hành và đỗ vào khối chuyên của Trường Phổ thông dân tộc nội trú tỉnh Cao Bằng khi ấy.

Cô học trò Thoan trúng tuyển khóa 3 chuyên Văn niên khóa 1999-2002. Đến tháng 12/2001, Trường THPT Chuyên tỉnh Cao Bằng chính thức được thành lập trên cơ sở các lớp chuyên và cô học trò Thoan trở thành một trong những học sinh đầu tiên của Trường.

Dù đã 25 năm nhưng những ký ức thời cấp 3 chuyên Văn vẫn vẹn nguyên trong chị Thoan. Ngày đó, cô giáo Lương Thị Hoa dạy môn Lịch sử đã truyền cảm hứng cho chị.

Chị bảo: Những tiết học của cô Hoa cuốn hút đến mức tôi không còn nghĩ lịch sử là môn học phải ghi nhớ máy móc nữa. Tôi thấy trong từng trang sử có bài học, có con người, có lòng tự hào dân tộc.

Từ ngọn lửa được khơi lên ấy, cô học trò Trần Thị Thoan xuất sắc đạt giải Ba quốc gia Sử năm lớp 11 và Nhì quốc gia sử năm lớp 12, rồi được tuyển thẳng vào Trường Đại học Sư phạm Hà Nội.

Năm 2006, chị trở về Cao Bằng, về lại ngôi trường cũ nhưng với vị trí một người thầy. Và từ khoảnh khắc đứng trên bục giảng đầu tiên, chị đã xác định điều quan trọng nhất của dạy, học lịch sử không phải kiến thức, mà là “đánh thức cảm xúc”.

Người gieo chuyện sử, chạm đến trái tim học trò

Cô giáo Thoan kể, muốn học trò yêu lịch sử thì chính giáo viên phải truyền được ngọn lửa ấy. Suốt nhiều năm dạy học, chị luôn bắt đầu từ câu chuyện thời sự, từ những điều đang diễn ra quanh các em, rồi nhẹ nhàng dẫn vào bài học lịch sử. “Khi các em nhận ra lịch sử liên quan đến đời sống, các em sẽ học với tâm thế khác hẳn”. - Chị chia sẻ.

Phương pháp ấy đã làm thay đổi rất nhiều học sinh, trong đó có Đàm Thị Thanh Hằng, đỗ đầu tốt nghiệp THPT Cao Bằng năm 2025, học chuyên Toán nhưng đạt giải Ba học sinh giỏi quốc gia môn Lịch sử.

Em Hằng kể: Cô Thoan không ép chúng em phải nhớ ngày tháng hay học thuộc lòng. Cô kể chuyện, phân tích, để chúng em hiểu lịch sử là hành trình của con người. Học một thời gian, em thấy yêu lúc nào không biết… và quyết định dự thi quốc gia.

Tình yêu đó lan tỏa qua bao thế hệ học trò. Nhiều em từng bước vào lớp với suy nghĩ “môn sử khô lắm”, nhưng sau vài tháng lại say mê, xin học sâu hơn, rồi tham gia đội tuyển học sinh giỏi.

Cũng bằng tinh thần ấy, năm 2017, lần đầu tiên chị chịu trách nhiệm “đứng mũi chịu sào”, dẫn dắt đội tuyển quốc gia sử của tỉnh. “Áp lực lớn lắm, nhưng trò cố, cô cũng phải cố”. - chị cười nhớ lại. Năm đó, môn Lịch sử mang về giải Ba quốc gia, một kỷ niệm chị Thoan không bao giờ quên.

Trong những năm gần đây, thành tích càng rõ hơn. Chỉ trong giai đoạn 2020-2025, học sinh do cô giáo Trần Thị Thoan giảng dạy, hướng dẫn đạt 68 giải cấp tỉnh, 14 giải cấp quốc gia, trong đó nhiều giải Nhì và Ba. Đằng sau những con số ấy là nỗ lực âm thầm của cô Thoan trong từng bài giảng, từng buổi ôn luyện, từng trang tài liệu chị tự soạn, nghiên cứu.

Ngoài giảng dạy, chị còn tham gia hội đồng thẩm định tài liệu giáo dục địa phương THCS-THPT, biên soạn sách “Địa lý - Lịch sử tỉnh Cao Bằng”, là thành viên Đề tài “Nghiên cứu, bảo tồn những giá trị di sản ở Cao Bằng liên quan đến Thục Phán - An Dương Vương”, thực hiện các đề tài nghiên cứu khoa học cấp tỉnh và liên tục đổi mới phương pháp giảng dạy. Nhiều năm liền, chị được công nhận giáo viên dạy giỏi cấp tỉnh, chiến sĩ thi đua, nhận bằng khen của Bộ Giáo dục và Đào tạo, UBND tỉnh.

Hiện nay, cô giáo Trần Thị Thoan đang đảm nhiệm vai trò Bí thư Chi bộ 3, Tổ trưởng chuyên môn tổ Sử - Địa. Ông Hà Tiến Sỹ, Hiệu trưởng Trường THPT Chuyên Cao Bằng, nói về cô Thoan bằng sự trân trọng: Cô Thoan là một trong những giáo viên có chuyên môn vững, trách nhiệm rất cao. Điều quý nhất ở cô là sự tận tâm với học sinh. Cô không chỉ dạy kiến thức mà còn dạy các em lẽ sống.

Gần 20 năm đứng lớp, cô giáo Trần Thị Thoan đã lại dấu ấn sâu sắc với biết bao thế hệ học trò, đồng nghiệp. Và đến hôm nay, khi tên chị được xướng lên trong lễ tôn vinh nhà giáo tiêu biểu toàn quốc, đó là phần thưởng xứng đáng cho một người sống trọn vẹn với nghề, với lớp học nhỏ nơi miền biên viễn để ươm những hạt mầm đam mê sử lớn lên từng ngày.