Những điểm mạnh của Việt Nam trong chỉ số đổi mới sáng tạo toàn cầu

Theo báo cáo GII 2024, Việt Nam đã tăng 2 bậc so với năm 2023, từ vị trí 46 lên vị trí 44 trên 133 quốc gia, nền kinh tế. Trong các quốc gia có thu nhập trung bình thấp, chỉ số đổi mới sáng tạo của nước ta tiếp tục duy trì vị trí thứ hai.

Phân tích báo cáo GII 2024, Bộ trưởng Bộ KH&CN Huỳnh Thành Đạt cho biết, một số điểm cải thiện tích cực có thể kể đến như năm 2024, Việt Nam có 3 chỉ số dẫn đầu gồm: Nhập khẩu công nghệ cao; Xuất khẩu công nghệ cao; Xuất khẩu hàng hóa sáng tạo. Đây là lần đầu tiên, chỉ số Xuất khẩu hàng hóa sáng tạo của nước ta đạt được vị trí dẫn đầu thế giới. Đáng chú ý, các chỉ số về đầu tư mạo hiểm của nước ta đang có xu hướng phát triển tốt.

Đi sâu vào các chỉ số của Báo cáo GII 2024 cho thấy, Việt Nam có 3 chỉ số thuộc nhóm 10 quốc gia dẫn đầu thế giới cũng được WIPO đánh giá là điểm mạnh của Việt Nam gồm: Tốc độ tăng năng suất lao động (xếp hạng 3); Số lượng ứng dụng điện thoại thông minh được tạo ra (xếp hạng 7) và Phần chi nghiên cứu và phát triển do doanh nghiệp trang trải/tổng chi nghiên cứu và phát triển (xếp hạng 9).

Về cơ sở hạ tầng năm 2024, Việt Nam xếp hạng 56, tăng 14 bậc từ vị trí 70 năm 2023. Kết quả này đạt được do WIPO thay đổi phương pháp. Theo đó đã bỏ chỉ số Chất lượng môi trường (theo đánh giá của Đại học Yale) mà Việt Nam luôn có thứ hạng thấp trong nhiều năm qua (năm 2023 xếp hạng 130), thay vào đó sử dụng chỉ số mới là Tỉ lệ sử dụng nguồn năng lượng phát thải carbon thấp (%). Chỉ số này trong GII 2024 Việt Nam đạt 26,8%, xếp hạng 46.

Hai chỉ số về năng lượng khác ở trụ cột này cũng có cải thiện tích cực là chỉ số Sản lượng điện, GWh/triệu dân tăng 5 bậc từ 75 năm 2023 lên 70 và chỉ số GDP/đơn vị năng lượng sử dụng tăng 4 bậc từ 72 lên 68.

Về trình độ phát triển của thị trường, Việt Nam xếp hạng 43, tăng 6 bậc so với năm 2023. Trong trụ cột này, chỉ số cải thiện tích cực nhất là Số thương vụ các nhà đầu tư mạo hiểm đã thực hiện/PPP$GDP (GDP theo sức mua tương đương) với mức tăng 10 bậc so với năm 2023, hiện xếp 50. Chỉ số Tín dụng nội địa cho khu vực tư nhân, % GDP tăng 6 bậc, lên vị trí 15. Chỉ số này được WIPO coi là một trong những điểm mạnh của Việt Nam.

Về trình độ phát triển của doanh nghiệp, năm 2024 Việt Nam xếp hạng 46, tăng 3 bậc so với năm 2023. Trong đó điểm mạnh nhất vẫn là chỉ số Nhập khẩu công nghệ cao (% tổng giao dịch thương mại) tăng 3 bậc, trở về vị trí dẫn đầu thế giới (hạng 1).

Về đầu ra Sản phẩm tri thức và công nghệ, Việt Nam xếp hạng 44, tăng 4 bậc so với năm 2023. Trong đó, hai chỉ số tiếp tục là điểm mạnh của Việt Nam gồm: chỉ số Xuất khẩu công nghệ cao (% tổng giao dịch thương mại) đã đứng đầu thế giới sau khi xếp hạng 3 năm 2023; chỉ số Tốc độ tăng năng suất lao động (GDP/người lao động) xếp hạng 3, tăng 1 bậc so với năm 2023.

Ngoài ra, trụ cột này có một số chỉ số có cải thiện đáng ghi nhận như: Chỉ số Sản lượng ngành công nghệ cao (% tổng sản lượng sản xuất) tăng 10 bậc, xếp hạng 28. Sản lượng sản phẩm ngành công nghệ cao của Việt Nam chiếm tỉ trọng ngày càng cao trong tổng sản lượng sản xuất. Chỉ số này năm 2022 đạt 29,9%, xếp hạng 44, năm 2024 đạt 38,3%, xếp hạng 28.

Về đầu ra đổi mới sáng tạo, sản phẩm sáng tạo, Việt Nam tăng 2 bậc từ thứ hạng 36 năm 2023 lên 34. Trong đó, nhóm chỉ số Sản phẩm và dịch vụ sáng tạo là điểm sáng khi thứ hạng tăng mạnh 11 bậc, từ hạng 29 năm 2023 lên 18. Sự cải thiện này chủ yếu nhờ chỉ số Xuất khẩu sản phẩm sáng tạo (% tổng giao dịch thương mại) lần đầu tiên đứng đầu thế giới, tăng 6 bậc, từ vị trí 7 năm 2023 lên vị trí dẫn đầu.

Theo Bộ trưởng Huỳnh Thành Đạt, những cải thiện tích cực này có được là nhờ sự chỉ đạo sát sao, quyết liệt của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, cũng như sự vào cuộc của các bộ, ngành, địa phương và cộng đồng KHCN và đổi mới sáng tạo. Các doanh nghiệp cũng đã tích cực, chủ động trong hoạt động nghiên cứu, ứng dụng KHCN vào hoạt động sản xuất kinh doanh, thúc đẩy đổi mới sáng tạo trong doanh nghiệp.

3 nhóm giải pháp cần triển khai ngay

Tuy nhiên, năm 2024, có 2 nhóm chỉ số trụ cột chưa cải thiện. Đó là nhóm chỉ số về thể chế, nhóm chỉ số về nguồn nhân lực và nghiên cứu.

Bộ trưởng Huỳnh Thành Đạt cho rằng, các vấn đề về thể chế cần nhiều nỗ lực để cải thiện điều kiện thuận lợi cho phát triển kinh tế - xã hội dựa trên KHCN và đổi mới sáng tạo. Đặc biệt, chỉ số về chất lượng các quy định pháp luật hiện nay chỉ xếp hạng 95 trên 133 quốc gia, nền kinh tế.

Về nguồn nhân lực và nghiên cứu, nhóm chỉ số về giáo dục chưa có nhiều cải thiện, cần tiếp tục nâng cao chất lượng đào tạo để thu hút sinh viên trong và ngoài nước.

Bên cạnh đó, mô hình giáo dục cần được đầu tư để đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế; cần phát huy vai trò của khu vực đại học trong hợp tác với khu vực doanh nghiệp khi thực hiện các hoạt động nghiên cứu và phát triển, đổi mới sáng tạo.

Ngoài ra, cần chú ý về chỉ số về hạ tầng ICT chưa có chuyển biến đáng kể, xếp hạng 72 trên 133 quốc gia và nền kinh tế, chưa đạt được mục tiêu cải thiện chỉ số theo Nghị quyết của Chính phủ đề ra.

Bộ trưởng Huỳnh Thành Đạt nhấn mạnh 3 nhóm giải pháp cần triển khai ngay để cải thiện chỉ số GII trong năm tới.

Thứ nhất, cần xây dựng các cơ chế chính sách đột phá đặc thù, tạo thuận lợi cho phát triển KHCN và đổi mới sáng tạo để KHCN, đổi mới sáng tạo thực sự là động lực chính của mô hình tăng trưởng kinh tế, thúc đẩy phát triển kinh tế số, xã hội số.

Thứ hai, nâng cao năng lực của doanh nghiệp để chủ động tiếp thu, hấp thụ tốt các công nghệ tiên tiến của thế giới, ưu tiên các dự án thân thiện với môi trường, liên kết với doanh nghiệp trong và ngoài nước để tham gia chuỗi giá trị toàn cầu; tiếp tục phát triển hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo.

Thứ ba, các bộ, các ngành theo chức năng, nhiệm vụ được giao cần xác định, triển khai các giải pháp căn cơ, đồng bộ, dài hạn nhằm cải thiện các chỉ số GII có thứ hạng thấp trong nhiều năm liền.

Các địa phương cần tích cực triển khai các giải pháp cải thiện Chỉ số đổi mới sáng tạo cấp địa phương (PII), qua đó góp phần cải thiện Chỉ số đổi mới sáng tạo toàn cầu (GII) trong thời gian tới.