Vĩ tuyến ngày và đêm' là một trong những tác phẩm kinh điển của điện ảnh cách mạng Việt Nam.
Vào những năm 1960, khi chiến tranh đang cực kỳ khốc liệt, Đạo diễn Hải Ninh và nhà biên kịch Hoàng Tích Chỉ đã nhiều lần ra vào Vĩnh Linh bằng phương tiện duy nhất là xe đạp.
Sau 5 năm đêm đi, ngày nghỉ để tránh bom, sự gặp nhau trong tư tưởng, tình cảm và lao động nghệ thuật nghiêm cẩn của 2 nghệ sĩ tài danh đã đem lại một tài sản quý giá là kịch bản phim “Vĩ tuyến 17 ngày và đêm” - một huyền thoại của điện ảnh Việt Nam.
Lực lượng cách mạng cả “hai miền” đã giúp ekip hoàn thành tác phẩm bằng cách bí mật đưa các nhân vật sống và chiến đấu bên kia vĩ tuyến, vượt sông Bến Hải sang gặp nhà biên kịch Hoàng Tích Chỉ và đạo diễn Hải Ninh.
Số phận thật, cuộc chiến đấu, những hy sinh và tâm sự chân thật giúp cho kịch bản bộ phim được hoàn thiện, và đưa "Vĩ tuyến 17 ngày và đêm" trở thành thước phim kinh điển của dòng phim cách mạng Việt Nam.
Trong phim, Dịu do nghệ sỹ Trà Giang thủ vai có chồng đi tập kết ra Bắc. Ở nhà, chị vừa phải lo chăm sóc gia đình chuẩn bị cho ngày sinh con, vừa đảm nhiệm công tác bí mật lãnh đạo nhân dân trong vùng chống sự đàn áp khủng bố dã man của địch. Những bắt bớ, giam cầm, tra tấn của địch cùng những dụ dỗ không khiến Dịu và bà con lùi bước.
Vì không chịu khuất phục trước quân giặc mà bác Thuận, Bí thư chi bộ bị địch giết hại. Chị Dịu thay bác làm Bí thư tiếp tục lãnh đạo cuộc đấu tranh.
Để đóng thành công nhân vật Dịu trong phim “Vĩ tuyến 17 ngày và đêm”, NSND Trà Giang đã nhiều lần gặp người phụ nữ nguyên mẫu ở ngoài đời tên Hoàng Thị Thảo.
Bà đã được chính chị Thảo lúc đó là Bí thư chi bộ kiêm Xã đội trưởng xã Gio Hà - Gio Linh kể cho nghe hoàn cảnh gia đình đầy xót xa của mình.
Theo đó, cha chị mất, mẹ bị giặc bắn, anh trai bị tù đày… tuy vậy, chị Thảo vẫn đứng lên cầm súng gia nhập đội du kích để hoạt động cách mạng.
Câu chuyện về cuộc đời của chị Thảo trùng hợp đến kỳ lạ với nhân vật Dịu trong “Vĩ tuyến 17 ngày và đêm” khiến cho nghệ sỹ Trà Giang nhập vai rất đạt.
Nhớ về lần đầu tiên đi Liên hoan phim Moskva cùng đoàn làm phim “Vĩ tuyến 17 ngày và đêm”, những ký ức trong NSND Trà Giang vẫn còn vẹn nguyên, khi phim đạt giải Nhất của Ủy ban Bảo vệ Hòa bình Thế giới cùng giải cho Nữ diễn viên xuất sắc.
Và câu nói mà bà nhớ nhất của những đoàn làm phim nước ngoài dành cho đoàn làm phim “Vĩ tuyến 17 ngày và đêm” đó là: Những người Mỹ rất cảm xúc và xin lỗi đoàn làm phim vì những gì chiến tranh đã gây ra cho người dân Việt Nam.
Kimura - đạo diễn gạo cội của Nhật Bản - đã chuyển “Vĩ tuyến 17 ngày và đêm” sang tiếng Nhật. Năm 1978, Nhật Bản thành lập Ủy ban chiếu phim “Vĩ tuyến 17 ngày và đêm” và NSND Hải Ninh cùng các nghệ sỹ Trà Giang. Hồ Thái đã có mặt ở hầu khắp đất nước Mặt trời mọc dịp đó.
Một phụ nữ Nhật đã khóc: “Tôi không ngờ người phụ nữ Việt Nam lại tham gia vào công việc vĩ đại như thế! Qua bộ phim, chúng tôi hiểu được phần nào lịch sử đấu tranh của Việt Nam!”.
Khi xem đoạn chị Dịu sinh con trong tù, giữa sự che chở của bà con, đồng chí, ngôi sao điện ảnh Mỹ Jane Fonda xúc động: “Những người mẹ Mỹ cũng cần phải xem đoạn này!”. Một số nước Ả Rập đã mượn phim “Vĩ tuyến 17 ngày và đêm” để chiếu thời gian dài, nhằm kích thích ý chí và lòng yêu nước của nhân dân họ trong cuộc chiến với Israel.