Sách giáo khoa Vật lí 12 bộ sách Cánh Diều: “Mang cuộc sống vào bài học - Đưa bài học vào cuộc sống”

SGK Vật lí 12 Cánh Diều chú trọng bản chất, ý nghĩa vật lý của các đối tượng, đề cao tính thực tiễn, tránh khuynh hướng thiên về toán học, tạo điều kiện để giáo viên giúp học sinh phát triển tư duy khoa học dưới góc độ vật lí, khơi gợi sự ham thích ở học sinh, tăng cường khả năng vận dụng kiến thức, kĩ năng vật lý trong thực tiễn.

Loại bỏ “toán học hóa vật lí”

Cô Khánh Ly (Giáo viên tại Hưng Yên) sau khi được trải nghiệm cũng như lắng nghe chia sẻ của tác giả ba bộ SGK Vật lí 12: Cánh Diều, Kết nối tri thức và Chân trời sáng tạo, cô Khánh Ly thích nhất cuốn SGK Vật lí bộ Cánh Diều.

Cô cho biết, để giúp học sinh tìm hiểu, nhận thức và vận dụng hiệu quả kiến thức, kĩ năng khoa học tự nhiên dưới góc độ vật lí, nội dung sách được chia thành các chủ đề với nhiều hoạt động dựa trên cơ sở lý thuyết của dạy học tích cực.

Cụ thể: sách gồm 4 Chủ đề: Vật lí nhiệt, Khí lí tưởng, Từ trường và Vật lý hạt nhân. Ngoài ra, sách Chuyên đề học tập Vật lí 12 bao gồm 3 Chuyên đề: Dòng điện Xoay chiều, Ứng dụng vật lý trong chẩn đoán hình ảnh, Vật lý lượng tử. Trong quá trình học tập, học sinh sẽ được phát triển năng lực thông qua các hoạt động trong SGK.

Trong các Chủ đề, Chuyên đề có các Bài học với số tiết phù hợp được triển khai linh hoạt, phù hợp với trình độ từng đối tượng học sinh không chuyên và chuyên. Cấu trúc mỗi bài học theo hướng dẫn của Thông tư 33/2017/TT-BGDĐT của Bộ Giáo dục và Đào tạo, bao gồm 4 thành phần chính: Mở đầu; Hình thành kiến thức và kĩ năng mới; Luyện tập; Vận dụng kiến thức và kĩ năng.

Trong mỗi phần của Bài học có các hoạt động được thiết kế trên nguyên lý của mô hình 5E theo thuyết kiến tạo (Trải nghiệm – Phân tích, rút ra kết luận –Vận dụng – Đánh giá). Tuy nhiên, không cứng nhắc phải đầy đủ hoặc theo thứ tự từng hoạt động của mô hình 5E.

Nội dung sách giáo khoa đảm bảo mục tiêu phân hoá, nhiều hình thức và phương pháp đánh giá, thuận lợi cho giáo viên trong việc lựa chọn công cụ đánh giá mức độ đáp ứng yêu cầu cần đạt về phẩm chất, năng lực của học sinh.

Mỗi bài học gồm hai tuyến hỗ trợ lẫn nhau: Tuyến trình bày nội dung khoa học một cách ngắn gọn để học sinh thuận lợi khi đọc, tìm hiểu, khai thác thông tin cốt lõi. Tuyến còn lại gồm các chuỗi hoạt động học tập giúp học sinh chiếm lĩnh kiến thức và rèn luyện kỹ năng quan sát, trả lời câu hỏi/thảo luận, thực hành, luyện tập, vận dụng…

“Sách chú trọng bản chất, ý nghĩa vật lí của các đối tượng, đề cao tính thực tiễn; tránh khuynh hướng thiên về toán học; tạo điều kiện để giáo viên giúp học sinh phát triển tư duy khoa học dưới góc độ vật lí, khơi gợi sự ham thích ở học sinh, tăng cường khả năng vận dụng kiến thức, kĩ năng vật lí trong thực tiễn”, thầy Khải Phong (Giáo viên tại Hà Nội) nhận xét.

Đề cao tính thực tiễn của môn học

PGS.TS Nguyễn Văn Khánh, Thành viên Ban soạn thảo Chương trình giáo dục phổ thông 2018, Chủ biên Chương trình môn Vật lí 2018, Tổng Chủ biên SGK Vật lí 12 Cánh Diều cho biết: “Quan điểm biên soạn cuốn sách là chú trọng bản chất, ý nghĩa vật lí của các đối tượng, đề cao tính thực tiễn và tránh các khuynh hướng về toán học. Điều này sẽ tạo điều kiện để giáo viên giúp học sinh phát triển tư duy khoa học dưới góc độ vật lí. Khơi gợi sự ham thích học hỏi ở học sinh, tăng cường khả năng vận dụng kiến thức kỹ năng vật lí vào thực tiễn”.

PGS.TS Nguyễn Văn Khánh còn cho biết thêm, việc tổ chức các bài học theo mô hình 5E, mỗi bài học được bắt đầu bằng một sự kiện nổi bật trong thực tế làm cho nội dung bài học được hình thành một cách tự nhiên, tiếp đến là quá trình áp dụng, ứng dụng vào thực tiễn; quá trình này được tối ưu hóa sao cho phù hợp với học sinh.

Học sinh sẽ được tăng cường trải nghiệm và kết nối qua chuỗi các hoạt động thực nghiệm được bố trí trong nhiều chủ đề khác nhau. Ví dụ: Sự kiện hút thuốc lá trong bài Mô hình động học phân tử chất khí có câu hỏi: Tại sao khói thuốc lá có thể lan rộng đến thế trong không khí? Câu hỏi được gợi ý rằng: Khói thuốc lá gây ảnh hưởng trong phạm vi bán kính 7 - 10m. Những người ở trong khoảng cách này với người hút thuốc sẽ hít phải khói thuốc, trở thành người hút thuốc thụ động và cũng gặp những nguy cơ về sức khỏe.

PGS.TS Nguyễn Văn Khánh khẳng định: “Việc dạy học môn Vật lí theo Chương trình giáo dục phổ thông 2018 được tác giả biên soạn theo hướng phát triển phẩm chất năng lực người học. Dạy môn Vật lí không chỉ phát triển năng lực tư duy mà còn giúp học sinh có được những phẩm chất và năng lực cốt lõi khác”.

Minh chứng rõ nét nhất chính là ngay sau tên bài học là “Học xong bài học này, bạn có thể?”. Sau Bài 1: Sự chuyển thể của các chất, học sinh có thể sử dụng mô hình động học phân tử, nêu được sơ lược cấu trúc của chất rắn, chất lỏng, chất khí. Giải thích được sơ lược một số hiện tượng vật lí, liên quan đến sự chuyển thể: nóng chảy, hóa hơi.

Nhằm tạo điều kiện cho giáo viên đổi mới tổ chức dạy học, đồng thời khuyến khích học sinh tích cực chủ động sáng tạo trong học tập, sách được thiết kế đa dạng các hoạt động học tập như: Trả lời câu hỏi, vẽ sơ đồ, lập bảng, thực hành… bước đầu giúp học sinh hình thành tiến trình khoa học. Đây là mục tiêu quan trọng trên con đường nghiên cứu chế tạo, phát minh, sáng chế.

Bên cạnh giúp học sinh nhận thức khái niệm cốt lõi, sách còn tạo điều kiện cho giáo viên có thể tổ chức hoạt động học tập cho học sinh. Giúp học sinh hình thành phát triển phẩm chất và năng lực chung. Giáo viên còn có thể dễ dàng triển khai linh hoạt các phương pháp dạy học, thiết kế bài giảng với số tiết phù hợp với trình độ của học sinh.

Các bài thí nghiệm trong SGK Vật lí 12 Cánh Diều có sẵn số liệu, có thể sử dụng các dụng cụ, thiết bị sẵn có trong nhà trường hoặc mua theo danh mục của Bộ Giáo dục và Đào tạo. Đây cũng chính là những bài thực hành đơn giản, sử dụng thiết bị có chất lượng tốt để đạt hiệu quả cao, giá thành thấp, sẵn có trên thị trường

Đặc biệt, sách được biên soạn phù hợp với học sinh của các vùng miền khác nhau, tăng cường mở rộng kiến thức thông qua tuyến tìm hiểu thêm: Bạn có biết? Các hoạt động này khuyến khích học sinh tự tìm hiểu, giải mã câu hỏi; tuỳ theo đối tượng học sinh, điều kiện thời gian, cơ sở vật chất của nhà trường mà giáo viên có thể thực hiện một cách linh hoạt.

Có thể thấy, hệ thống kiến thức SGK trong Vật lí 12 Cánh Diều không phải là mục tiêu mà là phương tiện để đạt được mục tiêu. Mục tiêu cần đạt chính là phát triển phẩm chất, năng lực của học sinh. Dạy học không chỉ quan tâm đến các chất liệu (kiến thức, kỹ năng, thái độ…) mà quan trọng hơn là sự kết hợp thế nào để có thể hình thành và phát triển năng lực của học sinh.