Gửi bình luận
Thiên hà Cartwheel, cách chúng ta khoảng 500 triệu năm ánh sáng, là một thiên hà thấu kính.
Thiên hà này được kí hiệu là S0 và chia dựa theo mật độ bụi hấp thụ ở đĩa chính thành S01, S02 và S03 hoặc SB01, SB02 và SB03 nếu vùng trung tâm có dạng thanh.
Thiên hà không định hình (irregular galaxy)
Thiên hà có hình dạng không xác đinh, không có điểm đặc biệt chung nào. Chúng thường có quá khứ là thiên hà xoắn hoặc thiên hà elip, bị biến dạng do va chạm hoặc do sự mất cân bằng của lực hấp dẫn.
Thiên hà loại này kí hiệu là Irr. Điển hình nhất có thể keertowis là hai thiên hà vệ tinh của Milky Way: Mây Magellan lớn (LMC) và Mây Magellan nhỏ (SMC)
Mây Magellan lớn (Large Magellanic Cloud/LMC), thiên hà không định hình vệ tinh của Milky Way
Ngoài cách phân chia theo hình dạng nêu trên, các thiên hà có khối lượng nhỏ, gồm chỉ khoảng vài tỷ sao hoặc ít hơn còn được gọi là các thiên hà lùn (dwarf galaxy). Mây Magellan lớn, thiên hà không định hình gần chúng ta chứa khoảng 30 tỷ sao đôi khi cũng được coi là một thiên hà lùn.
Hình dạng cơ bản để nhận diện các loại thiên hà theo cách phân chia nêu trên.
Quasar là gì?
Quasar là nguồn bức xạ vô tuyến được phát hiện lần đầu tiên vào đầu những năm 1960. Qua các thiết bị ghi nhận được, những nguồn này phát ra bức xạ điện từ ở cường độ rất cao và có độ dịch chuyển đỏ trong quang phổ rất lớn cho thấy chúng ở rất xa và đang dịch chuyển rất nhanh. Bản chất của những nguồn bức xạ này gây nhiều tranh cãi trong suốt mấy thập kỉ đầu tiên khi chúng được phát hiện. Ngày nay, khoa học đã xác định được nguồn gốc của quasar. Chúng là các thiên hà ở rất xa, hầu hết là trên 3 tỷ năm ánh sáng - điều đó cho thấy chúng phải ra đời ngay từ những giai đoạn sớm của vũ trụ, phát ra lượng năng lượng dưới dạng bức xạ mạnh khác thường do sự bồi tụ mạnh mẽ của vật chất vào lỗ đen siêu nặng ở trung tâm.
Tập hợp các thiên hà
Quần (hay cụm) thiên hà (cluster of galaxies) là tập hợp của hàng chục tới hàng nghìn thiên hà liên kết và ràng buộc chuyển động với nhau bởi lực hấp dẫn.
Một số cách phân loại chia ra các tập hợp nhỏ (dưới 50 thiên hà) lafcaaps dưới cuart quần/cụm và gọi là nhóm (group), tuy nhiên không có ranh giới cụ thể nào cho cách phân chia này.
Quần thiên hà chứa thiên hà Milky Way của chúng ta là một nhóm gồm hơn 50 thiên hà với nhiều kích thước khác nhau được gọi là Cụm thiên hà Địa phương (hay Cụm Địa phương/the Local Group). Trong Cụm Địa phương, thiên hà M31 (Andromeda) là thiên hà lớn nhất về kích thước, nhưng về khối lượng thì Milky Way là thiên hà nặng nhất. Cả hai thiên hà lớn này đều là các thiên hà xoắn.
Quần thiên hà lớn gần chúng ta nhất là quần thiên hà Virgo (Virgo cluster), với khoảng 1.500 thiên hà thành viên, nó nằm ở vị trí của chòm ao Virgo khi nhìn trên bầu trời. Đây cũng là trung tâm của siêu quần thiên hà Virgo.
Siêu quần thiên hà (supercluster) là tập hợp lớpn gồm nhiều quần, nhóm thiên hà và các thiên hà riêng rẽ, thường chứa nhiều nghìn thiên hà và hàng nghìn tới hàng chục nghìn tỷ sao, đường kính trải rộng hàng trăm nghìn năm ánh sáng.
Thiên hà Milky Way của chúng ta cùng Cụm Địa Phương chứa nó nằm trong siêu quần thiên hà Virgo (Virgo supercluster) - một tập hợp của hơn 100 quần hoặc nhóm thiên hà với đường kính hơn 100 triệu năm ánh sáng.
Mô phỏng tương quan kích thước giữa các qui mô từ Hệ Mặt Trời và các sao lân cận tới siêu quần thiên hà
Danh mục các thiên hà
Danh mục đầu tiên về các tinh vân có kèm số liệu đầy đủ được đưa ra bởi Charles Messier vào năm 1781, danh sách này gồm 110 tinh vân được đánh số theo thứ tự từ M1 - M110 (M=Messier), sau này, người ta xác định được một số trong số này không phải các tinh vân mà chính là các thiên hà, và một phát hiện nữa là M101 và M102 thực chất là 1. Tuy nhiên danh mục Messier vẫn được giữ nguyên giá trị sử dụng và ngày nay vẫn được áp dụng khá phổ biến.
Ngày nay, số thiên hà cũng như các cụm sao được phát hiện ngày càng nhiều nên tất nhiên cần có những danh mục khác. Hiện nay có khá nhiều danh mục được sử dụng để liệt kê các thiên hà, tinh vân và cụm sao, chẳng hạn như:
- IC: Index Catalogue
- NGC: New General Catatalogue
- UGC: Uppsala General Catalogue
- PGC: Principal Galaxies Catalogue
- DDO: David Dunlap Observatory (còn gọi là Catalogue of Dwarf Galaxies)
- ESO: European Southern Observatory
Trong đó danh mục NGC là chi tiết nhất và được sử dụng nhiều nhất ngày nay.
Độc giả có thể tham khảo danh mục tinh vân - thiên hà Messier qua bảng danh sách, số liệu và hình ảnh ở đây.
Danh sách các thiên hà trong Cụm Địa Phương
Đặng Vũ Tuấn Sơn
Viết lần đầu vào tháng 6 năm 2005 và đính chính lại vào năm 2013
Vui lòng ghi rõ tên tác giả và nguồn trích dẫn Thienvanvietnam.org khi bạn sử dụng bài viết này.
