Vì sao quỹ bình ổn giá xăng dầu đã lâu không được sử dụng?

Trả lời PV Báo điện tử VTC News, ông Nguyễn Xuân Thắng, Giám đốc Công ty Xăng dầu Hải Âu Phát, cho rằng, nguyên nhân đầu tiên khiến các cơ quan chức năng không sử dụng quỹ bình ổn giá xăng dầu trong thời gian vừa qua là do quy định trong Thông tư 103/2021 của Bộ Tài chính. “Quỹ bình ổn giá xăng dầu chỉ được sử dụng khi chênh lệch giữa giá cơ sở kỳ công bố với giá cơ sở kỳ trước liền kề tăng từ 7% trở lên. Trong các kỳ điều hành gần đây, mức tăng giá cơ sở của hầu hết các mặt hàng xăng dầu đều dưới 7% nên không cần trích quỹ”, ông Thắng nói.

Một nguyên nhân nữa theo ông Thắng đó là do những bê bối trong việc quản lý và sử dụng quỹ này của thương nhân đầu mối trong thời gian qua dù đã được thanh tra Chính phủ chỉ rõ nhưng chưa được tổng kết, đánh giá và công khai toàn diện. Do đó, nhà điều hành sẽ hạn chế tác động vào việc chi sử dụng quỹ.

Đồng quan điểm, ông Nguyễn Ngọc Bảo, Chủ tịch Hiệp hội Xăng dầu Việt Nam cho rằng, mục tiêu của quỹ bình ổn là được sử dụng khi giá bất ổn, nhưng giá xăng dầu trong nước hiện đang ổn định, nguồn cung dồi dào và giá hợp lý. Vì thế, việc không sử dụng quỹ là điều dễ hiểu.

Lý giải những thắc mắc về việc sử dụng quỹ bình ổn giá xăng dầu, bà Nguyễn Thúy Hiền, Phó Vụ trưởng Vụ Thị trường trong nước (Bộ Công Thương) cho biết, việc không trích, không chi quỹ bình ổn giá xăng dầu trong gần 1 năm qua là do tuân theo quy định của pháp luật.

“Bây giờ mình điều hành giá trong thời gian 7 ngày để sát với giá thế giới và mức giá điều chỉnh chưa đạt theo quy định tại Thông tư 103, 104 nên cơ quan chức năng không tiến hành chi, trích sử dụng. Còn việc tồn quỹ thì vẫn được thực hiện theo Nghị định 80, quỹ vẫn để tại doanh nghiệp và do Ngân hàng Nhà nước phong tỏa”, bà Hiền khẳng định.

Đại diện Bộ Công Thương đánh giá, kể từ khi thực hiện điều hành giá xăng dầu rút xuống 7 ngày/lần theo Nghị định 80, mức biến động giữa hai lần điều chỉnh giá không lớn, giá xăng dầu trong nước đã bám sát diễn biến giá thế giới, do đó ít khi phải trích lập quỹ và hoàn toàn không phải chi quỹ.

Về câu hỏi một số doanh nghiệp bị cho là đang chiếm dụng quỹ bình ổn giá xăng dầu, bà Hiền thông tin, hiện nay có doanh nghiệp đang giữ đủ quỹ, số dư vẫn nằm trong tài khoản ngân hàng và đang phong tỏa tài khoản của doanh nghiệp này. Cũng có doanh nghiệp đang bị điều tra về số dư của quỹ. Bộ Công Thương sẽ chuyển hồ sơ về cơ quan điều tra để xem xét theo thẩm quyền và sau này xử lý bằng cách thu hồi.

Có nên bỏ quỹ bình ổn giá xăng dầu?

Nêu quan điểm về vấn đề gây tranh cãi này, ông Nguyễn Ngọc Bảo phân tích, việc chưa có quy định rõ ràng về việc sử dụng quỹ bình ổn giá xăng dầu đã dẫn đến một số doanh nghiệp sử dụng sai mục đích. Đó là nguyên nhân cơ bản khiến quỹ bình ổn hoạt động không hiệu quả.

“Có thời điểm giá xăng cao nhất lên đến hơn 33.000 đồng vào năm 2021 và có thời điểm giá xăng xuống mức thấp nhất với hơn 15.000 đồng/lít, chúng ta đều sử dụng một công cụ giống hệt nhau, cách tính giống nhau. Do vậy, đề xuất bỏ quỹ bình ổn là phù hợp để giá xăng theo giá thị trường. Hoặc là thay vì để tại doanh nghiệp, nên để vào một quỹ tập trung như kho bạc hoặc một tài khoản riêng do Chính phủ hay Bộ Tài chính quản lý vì phương án này sẽ khắc phục những bất cập về sử dụng quỹ, minh bạch thông tin”, ông Bảo nói.

Ông Nguyễn Xuân Thắng cũng nêu ý kiến: Quỹ bình ổn giá xăng dầu tại Việt Nam là hình thức người dân nộp tiền trước để được bình ổn giá cho mình. Chẳng hạn, khi giá xuống thấp thì người dân phải mua cao hơn để trích chi vào quỹ bình ổn giá xăng, dầu. Ngược lại, khi giá xăng, dầu tăng cao thì sử dụng quỹ này để giảm giá bán lẻ, song thực tế vẫn là lấy tiền của dân. Như vậy có thể hiểu, giá xăng, dầu tăng hay giảm không phụ thuộc hoàn toàn vào diễn biến thị trường mà phụ thuộc một phần vào nhà điều hành.

Mục tiêu ban đầu của quỹ là rất tích cực, bởi các cơ quan chức năng ban hành quỹ với mong muốn bình ổn giá xăng dầu, vốn là mặt hàng thiết yếu trong cuộc sống. Tuy nhiên, theo ông Thắng, do chưa đủ tầm nhìn nên việc chi và sử dụng quỹ bình đã tạo cơ hội cho một số doanh nghiệp lợi dụng, chiếm giữ. Từ năm 2023, nhiều doanh nghiệp đã đề xuất bỏ quỹ bình ổn giá xăng dầu, thay thế bằng các công cụ điều hành khác như thuế phí, dự trữ xăng dầu quốc gia...nhưng chưa được các cơ quan chức năng đồng ý.

Tuy nhiên, vẫn có ý kiến cho rằng vẫn nên giữ quỹ bình ổn giá xăng dầu bởi đây là biện pháp kinh tế, không phải can thiệp hành chính.Trong điều kiện hiện nay, khi thị trường xăng, dầu của Việt Nam vẫn chưa hoàn toàn vận hành theo quy luật của thị trường, có sự điều hành của Nhà nước thông qua giá cơ sở; cùng với đó, lượng dự trữ xăng, dầu của Việt Nam còn mỏng thì việc tiếp tục duy trì quỹ bình ổn là cần thiết. Đây sẽ là công cụ nhằm thực hiện tốt vai trò điều hòa, góp phần giảm biên độ biến động giá...Từ đó giảm tác động tiêu cực đến sản xuất, kinh doanh và kiểm soát lạm phát.

Quỹ bình ổn xăng dầu được lập theo Nghị định 84/2009 của Chính phủ về kinh doanh xăng dầu và các nghị định sửa đổi sau này (Nghị định 83 và 95). Quỹ không nằm trong cân đối ngân sách Nhà nước, do doanh nghiệp xăng dầu đầu mối tự thu chi, quản lý tại tài khoản ngân hàng. Mức trích lập và chi sẽ do cơ quan quản lý quyết định tại mỗi kỳ điều hành. Toàn bộ nguồn trích lập, chi sử dụng để tham gia điều tiết, hỗ trợ cho mục tiêu bình ổn giá bán xăng dầu trong nước.

Tuy nhiên, theo kết luận của Thanh tra Chính phủ cuối năm 2023, 7 đầu mối xăng dầu sử dụng sai mục đích quỹ bình ổn giá, không kết chuyển tiền về tài khoản quỹ mà để lại tài khoản thanh toán của doanh nghiệp, gần 7.930 tỷ đồng. Thậm chí, một số chủ doanh nghiệp, như trường hợp Xuyên Việt Oil đã chiếm dụng, sử dụng trái phép tiền từ quỹ bình ổn cho các mục đích cá nhân.