Gửi bình luận
Mới đây, công chúng lần đầu được chiêm ngưỡng những tác phẩm nguyên bản hiếm của họa sư Nam Sơn - người đồng sáng lập Trường Mỹ thuật Đông Dương.
Mới đây, tại hội trường Ngụy Như Kon Tum - tòa nhà Đại học Tổng hợp Hà Nội, công chúng lần đầu được chiêm ngưỡng những tác phẩm nguyên bản hiếm hoi của họa sư Nam Sơn - người đồng sáng lập Trường Mỹ thuật Đông Dương.
Sự kiện nằm trong khuôn khổ lễ ra mắt bộ sách “Nam Sơn - Di sản Mỹ thuật Đông Dương qua tư liệu, lưu trữ và báo chí”, công trình do nhà nghiên cứu Ngô Kim Khôi - cháu ngoại của danh họa Nam Sơn, thực hiện suốt hơn 25 năm.
Tại không gian đại giảng đường của Trường Mỹ thuật Đông Dương xưa, không chỉ là nơi ra mắt một bộ sách mà còn là một cuộc trở về của ký ức - nơi hình ảnh người thầy đầu tiên của nền mỹ thuật hiện đại Việt Nam được tái hiện đầy đủ, sâu sắc và cảm động.
Họa sĩ Nam Sơn tên thật là Nguyễn Vạn Thọ, sinh năm 1890 tại Hà Nội (theo thông tin nhà nghiên cứu Ngô Kim Khôi mới công bố gần đây thì Nam Sơn sinh năm 1899). Ông sớm bộc lộ năng khiếu hội họa, từng làm minh họa cho các tạp chí nổi tiếng thời bấy giờ.
Cơ duyên lịch sử đến vào năm 1921, khi ông gặp Victor Tardieu - họa sĩ người Pháp được Giải thưởng Đông Dương (Prix de l’Indochine). Chính cuộc gặp gỡ này đã làm thay đổi tiến trình mỹ thuật Việt Nam.
Cả hai cùng chia sẻ một khát vọng, là xây dựng một ngôi trường đào tạo nghệ thuật chính quy cho người bản xứ, nơi nghệ thuật truyền thống Việt Nam được hòa quyện cùng tinh thần và kỹ thuật phương Tây.
Bốn năm sau, Trường Mỹ thuật Đông Dương chính thức ra đời, Victor Tardieu làm Hiệu trưởng và Nam Sơn là đồng sáng lập, kiêm giáo sư giảng dạy mỹ thuật trang trí và hình họa. Tư liệu của chính người Pháp trong ấn phẩm Les écoles d’art de l’Indochine (1937) xác nhận: “M. Nam Son, qui est un des deux fondateurs de l’École”, tức: ông Nam Sơn là một trong hai người sáng lập trường.
Điều đó khẳng định vai trò lịch sử của Nam Sơn không chỉ là người thầy Việt đầu tiên của trường, mà còn là linh hồn của quá trình định hình nền mỹ thuật Đông Dương - cái nôi sản sinh ra những tên tuổi huyền thoại như Tô Ngọc Vân, Lê Phổ, Nguyễn Gia Trí, Bùi Xuân Phái, Nguyễn Tường Lân…
Dù các tác phẩm của Nam Sơn còn lại không nhiều, song giá trị lại vượt trên giới hạn vật chất. Đó là chứng nhân lịch sử, nơi hội tụ tinh thần dân tộc, sự thanh thoát Á Đông và kỹ pháp hội họa phương Tây được ông tiếp thu và Việt hóa một cách tinh tế.
Nhà nghiên cứu Ngô Kim Khôi đã dành hơn 25 năm miệt mài sưu tầm, đối chiếu và phục dựng tư liệu về ông. Công trình “Nam Sơn - Di sản Mỹ thuật Đông Dương qua tư liệu, lưu trữ và báo chí” là tác phẩm song hành của ký ức và lòng hiếu kính, tập hợp hơn 70 tác phẩm hội họa và 600 tư liệu gốc, lần đầu tiên được công bố.
Bộ sách gồm hai tập, dày hơn 1.000 trang, nặng 7,2kg/bộ, được biên soạn công phu bằng ba ngôn ngữ Việt - Pháp - Anh, mở ra một không gian học thuật nghiêm cẩn và hấp dẫn. Mỗi trang sách là một lát cắt lịch sử, khắc họa chân dung một người nghệ sĩ thầm lặng nhưng vĩ đại, đã dùng cây cọ của mình nâng tầm mỹ thuật Việt Nam.
Nhà nghiên cứu Ngô Kim Khôi chia sẻ, đây không chỉ là một công trình nghiên cứu, mà là hành trình trả lại cho Nam Sơn vị trí mà ông xứng đáng: “Tôi tin rằng, di sản của ông không thuộc về riêng gia đình tôi, mà thuộc về lịch sử mỹ thuật Việt Nam”.
Sự kiện này đánh dấu lần đầu tiên những tác phẩm nguyên bản của Nam Sơn được trưng bày trước công chúng Việt Nam. Đó là những bức sơn dầu, phác thảo, bản in và tư liệu cá nhân tưởng như đã bị lãng quên.
Không dừng lại ở Việt Nam, công trình nghiên cứu của Ngô Kim Khôi còn được đưa ra quốc tế thông qua sự hợp tác độc quyền với nhà đấu giá Millon (Pháp). Sự hợp tác này trở thành cầu nối để đưa câu chuyện về Nam Sơn và mỹ thuật Việt Nam đến với công chúng quốc tế, tiếp nối sợi dây văn hóa từng được Nam Sơn và Tardieu khởi dựng tròn một thế kỷ trước.
Với hơn 1.000 trang tư liệu, bộ sách được giới chuyên môn đánh giá như một “catalogue raisonné” - vựng tập toàn diện có lý luận, tái hiện hành trình nghệ thuật và di sản của Nam Sơn qua từng bản vẽ, từng mảnh báo, từng trang thư. Thậm chí còn được ví như “cuốn kinh thánh của mỹ thuật Việt Nam”, bởi giá trị không chỉ nằm ở tư liệu hiếm, mà còn ở cách định vị lại vị thế của Việt Nam trong bản đồ mỹ thuật thế giới.
Bên cạnh giá trị học thuật, bộ sách còn là một minh chứng về sức sống của ký ức Việt Nam, về những nghệ sĩ tiên phong từng đứng giữa hai nền văn hóa, đau đáu tìm một tiếng nói nghệ thuật riêng cho dân tộc mình.
Điều khiến buổi ra mắt sách trở nên đặc biệt là việc trưng bày các tác phẩm nguyên bản của Nam Sơn, lần đầu tiên công chúng trong nước có cơ hội được tận mắt chiêm ngưỡng tranh của người thầy khai sáng nền mỹ thuật Việt Nam.
Các bức tranh như “Thiếu nữ cầm quạt”, “Nhà nho xứ Bắc” cùng loạt phác thảo sơn dầu và tranh lụa được giới thiệu trong không gian đậm chất hoài cổ hàn lâm, khơi dậy cảm xúc sâu lắng nơi người xem. Dù số lượng tác phẩm còn lại không nhiều, mỗi bức tranh đều là một lát cắt quý hiếm của lịch sử nghệ thuật Việt Nam đầu thế kỷ 20.
Lần đầu tiên, công chúng Việt Nam được nhìn thấy những tác phẩm nguyên bản của họa sĩ Nam Sơn, không chỉ bằng con mắt thưởng thức, mà bằng sự tri ân. Bởi ở đó, không chỉ có hội họa, mà còn câu chuyện về bản sắc, khát vọng và về lòng tin nghệ thuật Việt Nam xứng đáng sánh vai cùng thế giới.
Việc ra mắt bộ sách và lần đầu trưng bày các tác phẩm nguyên bản của Nam Sơn, được giới chuyên môn đánh giá cao không chỉ vì tính hiếm có, mà còn là bước khởi đầu cho quá trình phục dựng và công nhận toàn diện vai trò của người thầy – họa sư Nam Sơn trong lịch sử mỹ thuật. Ông không chỉ là “người thầy đầu tiên” của Trường Mỹ thuật Đông Dương, mà còn là người đặt nền móng cho bản sắc hội họa Việt Nam hiện đại, vừa đậm chất dân tộc vừa mang tính quốc tế.
