Gieo trồng tri thức

Chúng tôi mua và kêu gọi mọi người ủng hộ sách, tổ chức thuyết trình, trao đổi về giá trị từng cuốn sách; phối hợp với Đoàn trường tổ chức cuộc thi Đại sứ Văn hóa đọc. Niềm hạnh phúc chúng tôi nhận được trong hành trình gieo trồng tri thức này là có một số học trò đến với những trang sách bằng tình yêu thực thụ. Thật không có gì vui hơn khi bản thân được đồng hành và nhìn thấy các em nhận được giải thưởng ở những lần tham gia cuộc thi Đại sứ Văn hóa đọc cấp tỉnh, cấp quốc gia.

Và hạnh phúc hơn nữa khi bước ra từ cuộc thi, các em không chỉ trưởng thành hơn, mà còn lan tỏa tình yêu đọc sách của mình đến nhiều bạn bè khác. Cũng chính các em trở thành những Đại sứ Văn hóa đọc với những hành động thiết thực trong phong trào khuyến đọc ở trường.

Nhưng bên cạnh niềm vui đó, chúng tôi cũng gặp phải không ít những nỗi buồn trong quá trình lan tỏa văn hóa đọc đến cộng đồng. Đó là khi xây dựng được thư viện, phòng đọc nhưng học sinh đến mượn và đọc sách còn rất ít. Hay như nhà trường vẫn chưa có một cơ chế pháp lý nào để tạo điều kiện hơn cho các giáo viên, học sinh thực hiện việc khuyến đọc…

Lâu nay, chúng ta cũng đã quen nghe đến cụm từ “văn hóa đọc” nhưng để hiểu ý nghĩa của nó thì không phải ai cũng tường minh. Văn hóa đọc hiểu theo nghĩa rộng, thực ra là những ứng xử, giá trị và chuẩn mực đọc của các nhà quản lý, cơ quan chức năng; ứng xử đọc từ mỗi cá nhân đến cộng đồng xã hội; được thể hiện qua thói quen, sở thích và kỹ năng đọc của mỗi người. Một quốc gia chú trọng đến phát triển văn hóa đọc nghĩa là quốc gia ấy sẽ có nền tảng để phát triển con người.

Từ rất xa xưa, cổ nhân đã từng nói: “Trong bụng không có được ba vạn quyển sách, trong mắt không có được núi sông kì lạ của thiên hạ thì chưa chắc đã học được văn”; hay: “Để cho con một hòm vàng không bằng dạy cho con một quyển sách hay”. Qua những câu nói trên, chúng ta cũng hiểu được rằng sách có vai trò rất quan trọng bởi sách là kho tàng tri thức vô cùng quý giá của nhân loại, là nguồn kiến thức vô tận không bao giờ cạn kiệt.

Đọc sách không chỉ để tiếp nhận kiến thức, mà còn để hoàn thiện nhân cách, phát triển con người. Đối với các bạn trẻ thì sách còn góp phần bồi dưỡng tư tưởng, tình cảm, giáo dục để trở thành những công dân có ích cho đất nước. Như bà Krupxkaia từng viết: “Những sách được đọc trong thời niên thiếu không những có thể lưu lại trong trí nhớ các em suốt đời, mà còn ảnh hưởng đến sự phát triển tương lai các em nữa”.

Hay như M.Gorki đã viết: “Sách thân ái dạy chúng ta hiểu thấu thêm tư tưởng, tình cảm, biến cố phức tạp. Sách dạy chúng ta biết tôn trọng. Tôi hết sức ngạc nhiên khi cảm thấy rằng mỗi quyển sách hình như mở ra cho tôi một thế giới mới chưa ai biết đến, kể cho tôi nghe về những con người, những tình cảm, ý nghĩ và những quan hệ mà tôi chưa từng biết đến và chưa từng thấy”.

Một buổi sinh hoạt Câu lạc bộ sách tại Trường THPT Nghi Lộc 2, Nghệ An. Ảnh: Nguyễn Phú Hòa

Bất cứ một xã hội văn minh nào trên thế giới, từ phương Tây đến phương Đông, người ta đều lấy phát triển văn hóa đọc để làm nền tảng cho sự phát triển bền vững. Israel có hai chỉ số về sách cao nhất thế giới là số lượng sách xuất bản theo đầu người cao nhất thế giới và số người trẻ đọc sách cao nhất thế giới. Thậm chí, họ còn đặt các cuốn sách ở nghĩa trang vì họ tin rằng các linh hồn sẽ tiếp tục đọc chúng.

Tiếp đến, một trong những cái nôi của báo chí và văn học thế giới – nước Đức, có một nền văn hóa đọc vẫn giữ được mức ổn định trong thời đại công nghệ thông tin áp đảo hiện nay. Một minh chứng nữa là văn hóa đọc ở Nhật đã được hình thành cách đây hơn 300 năm. Từ thời Genroku (1688 - 1704), nước Nhật đã có hệ thống xuất bản với lượng sách lên đến 10 nghìn cuốn/năm.

Ngày nay, mỗi năm Nhật Bản xuất bản 43 nghìn đầu sách, bình quân mỗi năm một người dân đọc hơn 10 cuốn sách. Đặc biệt, người Nhật có thói quen tranh thủ đọc sách ở mọi không gian chờ: Đường phố, bến xe bus, trên tàu điện ngầm... thói quen này đã hình thành văn hóa đọc đứng - Tachiyomi. Trên những chuyến tàu điện ngầm ở Nhật, bạn sẽ thấy hình ảnh này thay vì cảnh tượng người dân chúi mặt vào màn hình điện thoại.

Làm thế nào để phát triển được văn hóa đọc để từ đó cùng gieo trồng tri thức trong cộng đồng một cách thực chất, không phải là sự “chống cháy”, vá víu? Trước hết cần tạo ra và phát triển thói quen đọc suốt cuộc đời cho mỗi người. Xây dựng thói quen đọc phải được bắt đầu từ tuổi ấu thơ, do các bậc cha mẹ thực hiện. Còn trong suốt cuộc đời đi học và sau khi ra đời là quá trình học tập và rèn luyện các kỹ năng đọc; mỗi cá nhân phát hiện ra sở thích đọc của chính họ để phát huy sở trường, hạn chế những sở đoản.

Hơn nữa, về mặt xã hội, phải là hoạch định những chính sách vận hành đồng bộ và có hệ thống trong việc phát triển văn hóa đọc. Nếu chỉ chú tâm xây dựng thư viện cho trường học, quyên góp sách, tổ chức thuyết trình, trao đổi về từng cuốn sách... tất cả những việc làm đó, dù không thể phủ nhận ý nghĩa của chúng, nhưng phải thú nhận rằng, chỉ là ngắn hạn, chắp vá.

Một “cơ chế” để vận hành mang tính đồng bộ và hệ thống trong cộng đồng, đặc biệt là trong không gian trường học là điều cấp bách. Không thể không ghi nhận sự nỗ lực của những người đang cố gắng khuyến đọc trong học đường, tuy nhiên cũng cần nhìn thẳng vào thực tế để thấy đa số thất bại hay ít nhất không đạt được hiệu quả mong muốn. Điều này nói ra có vẻ bi quan nhưng đó là một sự thật cần phải dũng cảm nhìn thẳng.