Gửi bình luận
(GDTĐ) - Xóa mù chữ vùng dân tộc thiểu số đang được đẩy mạnh bằng nhiều giải pháp sáng tạo và bền vững. Từ chính sách đến những lớp học cộng đồng, nỗ lực này giúp hàng nghìn người dân có cơ hội biết chữ, nâng cao nhận thức và cải thiện đời sống.
Giai đoạn 2021 – 2025, công tác xóa mù chữ được Bộ Giáo dục và Đào tạo xác định là nhiệm vụ chiến lược trong Chương trình MTQG phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021–2030, giai đoạn I: 2021–2025 và định hướng 2026–2030 do Bộ GD&ĐT tổ chức nêu rõ công tác xóa mù chữ (XMC) trong giai đoạn tới sẽ có sự chuyển đổi căn bản về cách tiếp cận.
Nếu trước đây trọng tâm chủ yếu là dạy người dân biết đọc, biết viết, thì giai đoạn 2026–2030, mục tiêu sẽ là “học để sống, để phát triển”. Mục tiêu của việc biết chữ không chỉ dừng lại ở đọc, viết mà còn giúp người dân tiếp cận thông tin, khoa học – công nghệ và nâng cao kỹ năng sống, tạo điều kiện hòa nhập và phát triển bền vững.
Để cụ thể hóa định hướng này, Bộ GD&ĐT đã ban hành Thông tư 33/2021/TT-BGDĐT về Chương trình xóa mù chữ và Thông tư 10/2022/TT-BGDĐT quy định về đánh giá học viên. Hai văn bản được xem như khung pháp lý cốt lõi, giúp địa phương linh hoạt mở lớp, tổ chức hình thức học phù hợp điều kiện địa bàn, từ lớp theo mùa vụ đến lớp cộng đồng, lớp buổi tối cho người lớn.
Theo thống kê, hiện nay, cả nước vẫn đang còn hơn 189.000 người từ 15 - 35 tuổi chưa đạt chuẩn biết chữ mức độ 1 (hoàn thành chương trình lớp 3) và hơn 322.000 người chưa đạt chuẩn biết chữ mức độ 2 (hoàn thành chương trình tiểu học). Trong khi đó, với độ tuổi từ 15 - 60, tỷ lệ này với chuẩn mức độ 1 là hơn 734.000 người và hơn 1,7 triệu người mức độ 2. Cả nước vẫn còn 266 xã (chiếm tỷ lệ 2,5%), và 42 huyện (chiếm tỷ lệ 6%) chỉ mới đạt chuẩn xóa mù chữ mức độ 1.
Tái mù chữ tiếp tục là thách thức lớn. Nhiều người không thể theo học thường xuyên vì mùa vụ, mưa lũ, đường xa; trong khi rào cản ngôn ngữ khiến họ e ngại tiếp cận lớp học. Nhận thức hạn chế về lợi ích của biết chữ cũng khiến kết quả xóa mù chữ chưa bền vững.
Tại nhiều đồn biên phòng như ở Quảng Trị, Nghệ An, Điện Biên…, đêm xuống cũng là lúc lớp học ghép được mở. Học viên là phụ nữ chưa từng cầm bút, thanh niên bỏ học sớm hay người già muốn tự viết tên mình.
Trong những lớp học bên bếp lửa, chiến sĩ biên phòng vừa dạy chữ, vừa giải thích pháp luật, hướng dẫn kỹ năng sản xuất, phòng chống buôn người, chống vượt biên trái phép, chống tệ nạn buôn bán chất cấm như thuốc phiện, pháo,... qua đường biên giới. Một chiến sĩ chia sẻ: “Một học viên biết chữ là một gia đình bớt nguy cơ bị kẻ xấu lợi dụng.”
Không chỉ ở tuyến biên giới, tại xã Tri Lễ (Nghệ An), đoàn Kinh tế – Quốc phòng 4 cũng mở nhiều lớp xóa mù chữ cho đồng bào Thái, Khơ Mú, Mông. Từ khi các lớp học được duy trì, hàng trăm người dân đã biết đọc, viết, nắm bắt thông tin cơ bản, tiếp cận chính sách và kỹ thuật sản xuất. Mô hình này trở thành minh chứng tiêu biểu cho nỗ lực “thắp sáng tri thức” giữa đại ngàn.
Tại Cà Mau-cực Nam của Tổ quốc nơi đây cũng có biết bao nhiêu lớp học ngày đêm vẫn sáng đèn duy trì lớp học xóa mù chữ cho trẻ em mồ côi, hộ nghèo và người khuyết tật. Một số học viên lớn tuổi nhất vẫn kiên trì đến lớp mỗi tối để học chữ với mong muốn đơn giản là có thể tự ký tên, đọc biển chỉ dẫn, giảm bớt phụ thuộc người khác. Nơi những con chữ tình thương vẫn hàng ngày được trao đi với hi vọng không ai bị bỏ lại phía sau.
Giải pháp để bước tiếp – Hướng tới mục tiêu đổi mới tương lai
Bộ Giáo dục và Đào tạo nhấn mạnh rằng, việc xóa mù chữ ở thôn/bản vùng dân tộc thiểu số cần xây dựng trên cơ sở nghiên cứu, đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp phù hợp. Việc lập bộ dữ liệu quốc gia về người mù chữ, tình trạng tái mù chữ và điều kiện học tập là bước đầu để xác định đúng đối tượng, từ đó can thiệp kịp thời và hiệu quả.
Một trong những nguyên tắc được đưa ra là đặt cộng đồng làm trung tâm của quá trình học tập. Điều này có nghĩa các lớp xóa mù chữ phải được tổ chức tại bản làng, sử dụng ngôn ngữ dân tộc, gắn với thực tiễn đời sống của người học, để họ không chỉ biết chữ mà còn có môi trường sử dụng con chữ đó trong sinh hoạt hàng ngày.
Chương trình khuyến khích áp dụng hình thức học linh hoạt: học ngoài giờ hành chính, học nhóm nhỏ, học tại hộ gia đình. Đồng thời, việc ứng dụng công nghệ số trong dạy và học – như bài giảng điện tử, video, tài liệu số – được xem là giải pháp quan trọng để vượt lên rào cản địa lý và ngôn ngữ của vùng dân tộc thiểu số.
Bộ chỉ đạo cần tăng cường hỗ trợ toàn diện: người học phải được cấp phát tài liệu phù hợp, có chế độ hỗ trợ chi phí đi lại hoặc ăn nhẹ. Cùng với đó, giáo viên dạy xóa mù chữ phải được đào tạo chuyên sâu, có phụ cấp, chế độ đãi ngộ để bám bản dài ngày, giữ lớp, giữ người học.
Giải pháp không thể thực hiện hiệu quả nếu chỉ một ngành làm. Vì vậy, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa ngành giáo dục, các lực lượng bộ đội biên phòng, chính quyền cơ sở và các tổ chức đoàn thể, để từ vận động, mở lớp, đến sử dụng con chữ sau học đều được kết nối đồng bộ, không để người học bị “rớt” khỏi hệ thống.
Bản làng sáng đèn và con chữ nở hoa
Những lớp học xóa mù chữ không chỉ giúp người dân biết đọc, biết viết mà còn mở ra cơ hội tiếp cận tri thức, hiểu biết pháp luật, kỹ năng lao động và thông tin đời sống. Ở đó, từng giáo viên, chiến sĩ biên phòng, cán bộ thôn bản… lặng lẽ trở thành những “người thắp ánh sáng con chữ”, mang ánh sáng tri thức đến từng mái nhà. Nhờ những nỗ lực kiên trì ấy, bản làng không chỉ sáng đèn khi đêm xuống, mà con chữ cũng thực sự nở hoa, mở ra một tương lai tươi sáng hơn cho mọi người.
