Gửi bình luận
Nhân tài ở khắp làng
Nguyễn Như Uyên (1436 - ?) nhà nghèo tự học mà đỗ Hoàng giáp, làm quan đến Chưởng lục bộ (như Tể tướng) kiêm Tế tửu Quốc tử giám, được phong Thái bảo, Liêm Quận công.
Trong suốt 30 năm làm quan triều đình nhà Lê, Nguyễn Như Uyên đã trải qua nhiều chức vụ quan trọng như: Thượng thư Bộ Lại, Chưởng Lục bộ sự kiêm Quốc Tử Giám Tế tửu, Nhập thị Kinh diên…
Ba lần ông cùng nhà vua đi chinh phạt Ai Lao, Lão Qua và Bồn Man, lập nhiều chiến công. Ông được ban thái ấp, tước vị, lập nên cơ nghiệp ở Hạ Yên Quyết. Khi về trí sĩ, triều đình phong cho ông làm Thái bảo, tước Liêm Quận công.
Chân dung Hoàng giáp Nguyễn Như Uyên.
Vua Lê Thánh Tông nổi danh sử sách là đấng minh quân, với 38 năm trị quốc, xung quanh nhà vua nhiều bề tôi giỏi, hàng nguyên lão đại thần có Nguyễn Xí, những trí thức trẻ có Thân Nhân Trung, Đỗ Nhuận, Lương Thế Vinh... Nguyễn Như Uyên là một trong số đó.
Trong những thành tựu vẻ vang mà vua Lê Thánh Tông xây dựng như giữ yên biên thùy, mở mang bờ cõi, xây dựng luật Hồng Đức, vẽ bản đồ Hồng Đức, đào tạo các bậc hiền tài “nguyên khí quốc gia”... Nguyễn Như Uyên đều có công lao.
Mười năm sau khi thi đỗ, năm 1479 tù trưởng xứ Bồn Man là Cầm Công làm phản, xui người Lão Qua sang đánh nước ta. Vua Lê Thánh Tông điều động quân sĩ chinh phạt... Nguyễn Như Uyên được vua phong chức Ký lục có nhiệm vụ theo dõi ghi chép: “Trên từ tướng soái, dưới xuống quân lính, người nào chăm chỉ được việc hay lười biếng... Kẻ nào nhút nhát, hết thảy phải ghi cho rõ để tâu lên”. 5 đạo quân ra trận đã toàn thắng trở về.
Theo PGS.TS Nguyễn Đức Nhuệ - Viện Sử học Việt Nam, Nguyễn Như Uyên cũng là người khai khoa truyền thống khoa bảng của dòng họ Nguyễn ở làng Hạ Yên Quyết. Nguyễn Như Uyên được dùng chữ Liêm trong tên huyện Từ Liêm làm hiệu cho tước phong của mình.
Theo lệ tập ấm, các con và cháu trưởng của Nguyễn Như Uyên cũng được phong tước hoặc hàm tản quan, được xếp vào hạng quan viên tử, quan viên tôn, có vị trí nhất định trong xã hội.
Ông Lê Xuân Kiêu - Giám đốc Trung tâm Hoạt động Văn hóa Khoa học Văn Miếu Quốc Tử Giám cho biết, qua những ghi chép của lịch sử có thể thấy, tiến sĩ Quốc Tử Giám Tế tửu Nguyễn Như Uyên là người văn võ song toàn, học vấn uyên thâm.
Cho đến nay dù các khảo sát khoa bảng chưa thật đầy đủ, ngoài 10 tiến sĩ làng Hạ Yên Quyết còn có gần 30 hương cống thời Lê và 9 cử nhân thời Nguyễn. Nhiều người làm đến chức vụ lớn, trở thành rường cột của triều đình xã tắc.
Có thể nói, sự đỗ đạt và hoạt động sau này của nhiều nhà khoa bảng làng Hạ Yên Quyết đều có liên quan đến sự nghiệp giáo dục. Từ một người đỗ cao, làm quan lớn như Nguyễn Như Uyên cũng từng vai qua vai trò và trọng trách Tế Tửu Quốc Tử Giám (hiệu trưởng), rồi đọc sách giải nghĩa cho vua.
Nhiều người khác trong làng làm thầy đồ, giáo thụ hoặc huấn đạo ở các tỉnh để chăm lo, đốc thúc việc học các nơi. Nhiều người về làng hoặc đến các nơi khác mở trường dạy học. Trong số đó, nổi tiếng nhất là cụ Nguyễn Công Thịnh, thi hội trúng tam trường vào khoa Kỷ Hợi (1779).
Cụ Thịnh sau đó được bổ làm Nho học Huấn đạo thuộc phủ Lâm Thao, khi về hưu lại mở trường dạy học, học trò lên tới vài trăm người. Sau khi thầy mất, học trò đã xây lăng thờ và góp được 2 mẫu ruộng làm hoa lợi cúng giỗ thầy hàng năm. Đến đời Minh Mệnh năm thứ 8 (1827) các học trò lại lập “Truy tự bi” để ghi nhớ công ơn dạy dỗ.
Sự học hành thành đạt của người làng Hạ Yên Quyết được nhiều nhà nghiên cứu tìm hiểu và cho rằng, ngoài tinh thần hiếu học thì làng có lợi thế ở gần kinh đô, kinh tế khá phát đạt với nhiều nghề thủ công, buôn bán. Hơn nữa, làng có một chế độ khuyến học thoả đáng, khi dành ra 3 mẫu ruộng “độc thư điền” để biếu cho người đỗ tiến sĩ trở lên. Ngày ông nghè về vinh quy, cả làng đem cờ lọng đón rước và mừng 100 quan. Ngoài ra còn thưởng ruộng cho cả người đỗ cử nhân, tú tài.
Hiện nay, tại làng Hạ Yên Quyết vẫn còn nhà thờ của các dòng họ như tiến sĩ Hoàng Quán Chi, Nguyễn Như Uyên, Nguyễn Xuân Nham – là biểu tượng cho truyền thống học hành thành đạt của người làng. Trong các lễ hội truyền thống, làng vẫn luôn giữ tục dâng oản theo lệ khuyến học xưa.
