Làng khoa bảng Hành Thiện và huyền tích cá chép vượt vũ môn

Trần Hoà | 15/12/2021, 15:05
Theo dõi Giáo dục Thủ đô trên

Trong các làng khoa bảng nước ta, Hành Thiện (Nam Định) có những nét đặc biệt hơn cả. Ngôi làng có hình cá chép gắn liền với nhà địa lý Tả Ao ẩn chứa nhiều huyền tích lạ kỳ.

Năm 1861 Ðặng Xuân Bảng giữ chức quyền Tri phủ Thọ Xuân, rồi Tri phủ Yên Bình (Thanh Hoá). Năm 1864, ông làm Án sát tỉnh Quảng Yên, tiếp đến là làm Giáo thụ Phủ Ninh Giang (Hải Dương). Năm 1870, ông được phong chức Tuần phủ Hưng Yên, đến tháng 6/1872 nhậm chức Tuần phủ Hải Dương…

Theo tư liệu khoa bảng, khoa thi Nho học có 2 kỳ thi chính là thi hương tổ chức ở các địa phương, qua được 4 vòng kỳ thi hương sẽ thi hội ở triều đình. Làng Hành Thiện lập kỷ lục khi 42 kỳ thi hương ở Nam Định đều có người đỗ Hương cống.

Ở Hành Thiện có nhiều gia đình có cả cha con đều đỗ đạt như cụ Nhị trường Đặng Vũ Kiểm có ba con đậu Cử nhân, hai con đậu Tú tài. Cụ Đặng Văn Tường có năm con đều đậu Nhị trường, Cử nhân. Nhiều học trò Hành Thiện sớm bộc lộ thông minh và tinh thần hiếu học đã đỗ đạt rất sớm như Đặng Huyến đỗ Tú tài từ năm 11 tuổi, Nguyễn Âu Chuyên đỗ Tú tài năm 19 tuổi, đỗ Giải nguyên (thủ khoa) năm 20 tuổi, đỗ Phó bảng năm 25 tuổi.

Nhiều người gặp hoàn cảnh khó khăn vẫn quyết chí học tập và đỗ đạt, như Nguyễn Như Bổng nhà nghèo nhưng đã hai lần đỗ Tú tài, đỗ Cử nhân năm 60 tuổi. Nguyễn Ngọc Liên đỗ Cử nhân nhưng không nhận chức Huấn đạo mà ở nhà học thêm ba năm và thi đỗ tiến sĩ khoa Kỷ Sửu năm 1889.

Thời thuộc Pháp, trong hoàn cảnh khoa bảng không còn được coi trọng như xưa, làng Hành Thiện vẫn có 51 người đỗ Tú tài đến Cử nhân trở lên. Giai đoạn này làng Hành Thiện cũng đã có một số người du học châu Âu.

Đến thời hiện đại, Hành Thiện vẫn là ngôi làng nổi tiếng học giỏi có người đỗ đạt nhiều nhất Nam Định. Theo thống kê sơ bộ, có đến 88 người được phong hàm Giáo sư, tiến sĩ, phó tiến sĩ và trên 600 người có bằng cử nhân cả trong và ngoài nước.

Nhưng trước hết và trên hết, nhiều người biết đến Hành Thiện là một làng nổi tiếng hiếu học và khoa bảng vinh danh. Nhiều người tại ngôi làng này đã trở thành những trí thức, nhà văn hoá, cách mạng và quân sự danh tiếng, có nhiều đóng góp cho dân tộc và đất nước. Ðặc biệt là nhà cách mạng Trường Chinh (Đặng Xuân Khu) đã trở thành lãnh tụ của Ðảng và Nhà nước, từng giữ các chức vụ: Chủ tịch nước, Chủ tịch Quốc hội, Tổng Bí thư BCH Trung ương Ðảng.

hanh-thien-1.jpg

Làng Hành Thiện được coi là vùng “địa linh nhân kiệt”.

Học là một nghề truyền thống

Trong hơn 10 thế kỷ khoa cử Nho học, làng Hành Thiện đã có hàng trăm người đỗ đạt nổi danh. Chỉ riêng trong thời Nguyễn, làng Hành Thiện đã có 88 người thi đỗ cử nhân trở lên, trong đó có 7 người đỗ đại khoa, đứng đầu cả nước về khoa bảng, vượt trên cả làng Đông Ngạc (Bắc Từ Liêm - Hà Nội) với 42 người thi đỗ.

Khi bàn luận về làng Hành Thiện, cho đến nay đa số người dân ở Nam Định đều cho rằng ngoài tinh thần hiếu học, người Hành Thiện còn được thế đất “cá chép vượt vũ môn” phù trợ. Xung quanh làng là những con sông bao bọc, bởi vậy mà học trò Hành Thiện như cá gặp nước, thả sức vẫy vùng trong biển học.

hanh-thien-4.jpg

Người làng Hành Thiện nổi tiếng hay chữ, đỗ đạt khoa danh.

Lại có người cho rằng làng Hành Thiện ở giáp khu đất có hình cây bút lông, ngọn bút hướng về làng Hành Thiện. Ở làng Ngọc Cục gần đó lại có khu đất trũng ngập nước hình chiếc nghiên mực. Vì có sẵn bút nghiên nên người Hành Thiện học hành tấn tới, đỗ đạt dễ dàng.

Tuy nhiên, điều dễ thấy và thuyết phục nhất khiến học trò Hành Thiện đỗ đạt là bởi tinh thần hiếu học và sự bồi đắp của nhiều thầy giỏi, sách hay. Chỉ tính từ đầu thế kỷ 19 đến đầu thế kỷ 20, Hành Thiện lúc nào cũng có hơn 10 trường học do các vị khoa mục nổi tiếng giảng dạy.

hanh-thien-6.jpg

Ngoài tinh thần hiếu học, người Hành Thiện rất gìn giữ phong tục truyền thống.

Tiến sĩ Đặng Xuân Bảng sau khi trí sĩ, về làng mở trường dạy học từ năm 1878 tới đầu thế kỷ 20. Ông đã lập ra Hy Long thư viện – nơi chứa sách Hán học lớn nhất Bắc kỳ thời bấy giờ. Ngoài ra còn phải kể đến tủ sách của cụ Phó bảng Đặng Đức Dịch, cụ nghè Nguyễn Ngọc Liên… Nhờ nhiều thầy giỏi và nhờ nhiều sách quý mà học trò Hành Thiện hiểu rộng, biết nhiều, tri thức uyên thâm vang dội thiên hạ.

Truyền thống hiếu học và khuyến học ở Hành Thiện còn rất đặc biệt. Ngoài việc khắc tên tân khoa vào bia Văn chỉ, làng còn coi việc học là một nghề. Bởi vậy, chỉ ở Hành Thiện mới có “nghề học” đúng như câu ca dao: “Sáng trăng trải chiếu hai hàng/Chiếu anh đọc sách, chiếu nàng quay tơ”.

Khi vào lĩnh mũ áo, dự yến tiệc xong, vua hỏi tân khoa tiến sĩ Đặng Xuân Bảng: Người ở nhà học ai? - Tâu bệ hạ, từ thuở bé đến lớn, hạ thần chỉ học cha ở nhà thôi. - Cha ngươi đỗ gì? - Tâu bệ hạ, cha hạ thần đỗ bảy khoa tú tài. Vua liền ban cho bốn chữ “Giáo tử đăng khoa” (Cha dạy con mà con thi đỗ Đại khoa). Sau khi đỗ tiến sĩ, Đặng Xuân Bảng vào làm việc ở Nội các, tham gia chỉnh lý bộ sách “Khâm định nhân sự kim giám”, bàn về đạo trị nước của các bậc đế vương.

Bài liên quan
Bảng nhãn Việt Nam - Kỳ 1: Không cam lòng “đệ tam”, quyết chí dành “đệ nhất”
Dù đỗ Đệ tam giáp đồng tiến sĩ xuất thân nhưng Trịnh Thiết Trường không nhận. Ông quyết chí 6 năm sau thi lại để chiếm bảng vàng “đệ nhất giáp” cho thoả tài học.

(0) Bình luận
Nổi bật Giáo dục thủ đô
Đừng bỏ lỡ
Mới nhất
POWERED BY ONECMS - A PRODUCT OF NEKO
Làng khoa bảng Hành Thiện và huyền tích cá chép vượt vũ môn