Gửi bình luận
Đến khi thi đình, Hoàng Thái hậu cũng ngồi xem thấy Nguyễn Giản Thanh điển trai, lại người cùng quê nên Thái hậu chỉ tay hỏi vua Lê Uy Mục: “Chắc đó là Trạng nguyên?”. Nhà vua nói: “Cũng còn chờ đình thí bài phú “Phụng thành xuân sắc”.
Bấy giờ, hội nguyên Hứa Tam Tỉnh nhận đề xong liền cắm cúi làm bài vẻ tâm đắc. Nguyễn Giản Thanh biết sở trường Hán văn mình không thắng nổi Hứa Tam Tỉnh nên thể hiện bài phú bằng văn nôm theo sở trường.
Bài Hán văn của Hứa Tam Tỉnh ý tứ sâu xa, các quan đều tấm tắc nhưng Thái hậu sở học có hạn lại nghe bài phú nôm ngữ điệu mượt mà nên cứ tấm tắc khen. Một số câu văn bóng bẩy xao xuyến Thái hậu như: “Liễu Chương Đài mây ngọc giờn giờn/ Đào Thượng Uyển má hồng rờ rỡ/ Trai lanh lẹ đá cầu vén áo/ Gái éo le rủ yếm dôi quần”.
Chiều ý Thái hậu, vua chấm Nguyễn Giản Thanh xếp trên Hứa Tam Tỉnh. Đó cũng là nguyên nhân xuất phát của câu nói xưa “Trạng Me đè Trạng Ngọt”.
Tuy nhiên cũng có thuyết khác nói rằng, trong buổi lễ ra mắt vua, các tân khoa phải làm một bài phú dâng tặng vua và Hoàng Thái hậu (mẹ của vua). Hoàng thái hậu thấy Trạng nguyên Hứa Tam Tỉnh dung mạo xấu xí thì không ưng lắm. Trong khi đó Bảng nhãn Nguyễn Giản Thanh khuôn mặt khôi ngô thanh tú nên bà muốn cân nhắc làm Trạng nguyên.
Vua vì muốn chiều lòng mẹ nên đánh giá bài phú của Nguyễn Giản Thanh cao hơn và trao danh hiệu Trạng nguyên cho ông.
Các sự việc liên quan đến dung mạo và theo ý riêng Hoàng Thái hậu, nên dân gian đã đặt ra giai thoại để giải thích về tài năng của Hứa Tam Tỉnh. Tuy vậy, nếu xét về quy chế nghiêm ngặt của các khoa thi, đặc biệt khi vua chuẩn y danh hiệu Tam khôi thì có lẽ oan uổng cho Nguyễn Giản Thanh.
Giai thoại cũng nói rằng, vua thấy Giản Thanh là người phủ Từ Sơn cùng quê ngoại mình (làng Phù Chẩn) bèn hỏi: “Làng Ông Mặc cách làng Phù Chẩn gần hay xa?”. Nguyễn Giản Thanh biết là hai làng xa nhau nhưng khôn khéo thưa: “Tâu bệ hạ, hai làng liền một cánh đồng”.
Trong phép tỉnh điền, mỗi đồng là những 500 dặm. Nguyễn giản Thanh dùng chữ đồng âm: đồng cùng cỏ nghĩa là cánh đồng để tỏ ra là gần. Vua nghe thấy lấy làm vui mừng, truyền lấy Giản Thanh đỗ Trạng nguyên còn Tam Tỉnh chỉ đỗ Bảng nhãn.
Biết chuyện này nho sĩ Kinh Bắc tỏ ý không bằng lòng nên vẫn chê Giản Thanh là “mạo Trạng nguyên”, nghĩa là “Trạng nguyên mặt” vì đẹp trai mà được đỗ Trạng.
Đều được phong hầu, phong bá
Chuyện Nguyễn Giản Thanh và Hứa Tam tỉnh còn được dân gian giải thích: Trước kia thầy địa lý Tả Ao từng xem đất nhà Tam Tỉnh và nói rằng “Đây là đất phát Trạng nguyên”. Đến khi Tả Ao qua bên quê Nguyễn Giản Thanh thấy ngôi mộ thì lại nói: “Đất ngôi này cũng phát Trạng”.
Người ta lấy làm lạ, bèn hỏi Tả Ao: “Lẽ nào một khoa lại có hai Trạng nguyên?”. Tả Ao bèn nói rằng: “Trạng Me đè Trạng Ngọt”.
Vì chỉ là giai thoại, không có sử liệu chính thống đối chứng nên câu chuyện trên rất đáng ngờ. Vì dù ở trên cương vị minh quân hay hôn quân, việc chính trị liên quan đến xã tắc đâu phải chuyện đùa để có thể quyết định đẹp trai làm Trạng, xấu trai thì Bảng nhãn!?.
Hơn nữa, tài năng của Nguyễn Giản Thanh không hề hèn kém. Lúc Nguyễn Giản Thanh còn đi học, thầy học là Đàm Thận Huy, thấy học trò sắp ra về thì trời đổ mưa to không về được, thầy bèn ra vế đối để thử tài: “Vũ vô kiềm tỏa năng lưu khách” (Mưa không có then khóa mà có thể giữ được khách).
Nguyễn Giản Thanh liền đối lại: “Sắc bất ba đào dị nịch nhân” (Cái sắc đẹp của phụ nữ, không phải là làn sóng nổi, nhưng dễ nhận chìm người).
Thầy Đàm Thận Huy nói: Câu đối này thật hay và thật chỉnh, văn khí này có thể đậu Trạng nguyên, nhưng về sau coi chừng việc sắc dục làm hại sự nghiệp.
Nguyễn Giản Thanh làm quan đến chức Hàn lâm viện Thị thư kiêm Đông các Đại học sĩ. Sau đó, lại ra làm quan với nhà Mạc, được cử đi sứ sang nhà. Khi trở về, được thăng Thượng thư bộ Lễ kiêm Hàn lâm viện Thị độc, Chưởng viện sự, tước Trung Phụ bá. Khi mất được tặng tước hầu.
Bảng nhãn Hứa Tam Tỉnh, sau khi đỗ đạt cũng làm quan cho nhà Lê và nhà Mạc. Ông có hai lần đi sứ nhà Minh. Khi trở về, được thăng Thượng thư bộ Lại, hàm Thiếu bảo, tước Đôn Giáo bá.
