Kỳ thi đánh giá năng lực “trăm tỷ”: Cần làm rõ phổ điểm vênh bất thường

Kỳ thi Đánh giá năng lực (ĐGNL) năm 2025 do Đại học Quốc gia TPHCM tổ chức, với sự tham gia của hơn 223.000 lượt thí sinh trong 2 đợt thi, đang thu hút sự chú ý đặc biệt từ dư luận và giới chuyên gia giáo dục.

Phân tích phổ điểm và các thông số thống kê cơ bản từ hai đợt thi cho thấy có sự khác biệt đáng kể về kết quả.

Phổ điểm “nhảy múa", độ vênh bất thường

Theo thống kê của Trung tâm Khảo thí và Đánh giá Chất lượng Đào tạo, Đại học Quốc gia TPHCM, kỳ thi ĐGNL năm 2025 có 152.792 thí sinh tham gia với 223.179 lượt dự thi cho cả 2 đợt.

Trong đó, đợt 1 có 126.293 thí sinh dự thi. Kỳ thi được tổ chức vào ngày 30/3 tại 25 tỉnh/thành.

Đợt 2 có 92.246 thí sinh dự thi vào ngày 1/6 tại 11 tỉnh thành.

Kết quả phân tích cho thấy mức điểm cao tăng vọt. Cụ thể, kỳ thi năm nay có 8,3% thí sinh đạt từ mức 901/1.200 điểm trở lên, cao hơn 4,4% so với năm 2024. Khoảng 40% thí sinh đạt từ 701 điểm trở lên, cao hơn 3% so với năm 2024.

Cùng với đó, tỷ lệ thí sinh đạt điểm trung bình trở lên của năm 2025 là 61%, thấp hơn so với 66% của năm 2024.

Với số lượng thí sinh dự thi lớn hơn khoảng 30%, năm 2025, có trên 93.200 thí sinh đạt được từ mức điểm trung bình trở lên, cao hơn 1,3 lần so với năm 2024. Từ mức 701 điểm trở lên, năm nay cũng cao hơn gần 1,6 lần năm 2024.

Tương tự, vẫn so sánh với số liệu năm 2024, mức điểm từ 801 trở lên có 34.358 thí sinh đạt được, cao gấp 2 lần. Từ mức 901 điểm trở lên, có 12.732 thí sinh đạt được, cao trên 2,7 lần. Riêng ở nhóm thí sinh đạt điểm cao từ 1.001/1.200 điểm trở lên, năm nay có 1.465 thí sinh, cao gấp gần 4 lần.

Điểm đáng chú ý nhất là sự chênh lệch lớn giữa hai đợt thi: Điểm trung bình đợt 2 là 718,7, cao hơn đợt 1 tới 100,4 điểm. Mức chênh lệch này được ghi nhận là cao nhất từ trước đến nay.

So với mức trung bình của giai đoạn 2023-2025 được ban tổ chức công bố nằm trong khoảng 640-665, điểm trung bình đợt 2 cũng cao hơn tới 53-78 điểm.

Sự biến động này đặt ra câu hỏi lớn về tính ổn định và chuẩn hóa của kỳ thi.

Lý giải về điều này, TS Nguyễn Quốc Chính, Giám đốc Trung tâm Khảo thí và Đánh giá Chất lượng Đào tạo Đại học Quốc gia TPHCM nhận định, phân bố điểm của đợt 2 năm 2025 có dạng gần với phân bố chuẩn, dải điểm trải rộng, có xu hướng “lệch phải” nhẹ so với đợt 1.

“Điều này có thể do các nguyên nhân sau: Thứ nhất, trong tổng số thí sinh dự thi đợt 2, có hơn 65.000 thí sinh đã từng tham gia thi ở đợt 1. Đây là nhóm thí sinh có năng lực khá trở lên, có điểm thi đợt 1 cao hơn mặt bằng chung.

Thứ 2, đợt 2 diễn ra sau đợt 1 khoảng 2 tháng, thí sinh có thêm thời gian ôn tập và củng cố kiến thức. Đồng thời, do đã có trải nghiệm ở đợt 1, thí sinh có thêm kinh nghiệm làm bài, có kỹ năng quản lý thời gian và tâm lý phòng thi tốt hơn nên cải thiện được kết quả làm bài”, ông Chính lý giải.

Phía đơn vị tổ chức cũng tự nhận định rằng chất lượng đề thi được duy trì ổn định. Tỷ lệ câu hỏi đạt mức phân biệt tốt và rất tốt lên tới 94,2% ở đợt 1 và 96,7% ở đợt 2, khẳng định khả năng phân loại tốt của đề thi, phù hợp với mục tiêu đánh giá năng lực phục vụ tuyển sinh đại học.

Cần làm rõ nguy cơ tiềm ẩn ảnh hưởng đến công bằng trong xét tuyển

Ngược lại, nguyên giám đốc một trung tâm khảo thí của cơ sở giáo dục đại học có kinh nghiệm về thi ĐGNL lại có những phân tích khác với các ý kiến chuyên sâu liên quan đến việc chuẩn hóa đề thi và đối sánh đề thi của 2 đợt thi.

Theo ông, cả hai đợt đều có độ lệch chuẩn cao (~154–158), thể hiện khả năng phân loại năng lực thí sinh tốt. Tuy nhiên, phổ điểm đợt 2 gần với dạng chuẩn hơn, đỉnh phân phối rõ nét và ít thí sinh điểm thấp, cho thấy đề thi đợt này phù hợp hơn với năng lực phổ thông. Trong khi đó, đợt 1 lại có xu hướng lệch trái với nhiều thí sinh điểm dưới trung bình.

Ông nhận định sự chênh lệch lớn giữa 2 đợt không thể chỉ lý giải bằng yếu tố “có thể do thi lại hay luyện tập”. Phổ điểm đợt 2 dịch sang phải phản ánh khả năng đề thi dễ hơn, ít gây nhiễu hơn hoặc rõ ràng hơn trong cách ra đề và đánh giá.

Chuyên gia này phân tích thêm, với quy mô lớn và khoảng cách thời gian hợp lý giữa 2 đợt thi, lý tưởng là kết quả cần ổn định và có thể so sánh được. Tuy nhiên, chênh lệch rõ rệt như trên đặt ra yêu cầu cấp thiết về việc nghiêm túc đánh giá lại toàn diện đề thi và cần chuẩn hóa điểm số giữa các đợt thi thông qua các phương pháp chuyên môn như equating (tương đương) hoặc quy đổi theo phần trăm thứ hạng.

Ngoài ra, biện pháp tiếp theo là xây dựng ngân hàng đề thi chuẩn hóa, kiểm định chất lượng câu hỏi trước và sau thi.

Ông cho rằng để thực sự tạo niềm tin tới xã hội, Hội đồng thi ĐGNL của Đại học Quốc gia TPHCM cần công bố minh bạch các thông số kỹ thuật của đề thi như độ tin cậy, độ phân biệt và đặc biệt là công bố đối sánh biểu đồ năng lực thí sinh - độ khó câu hỏi của 2 đợt thi.

Đồng thời, cần áp dụng chuẩn hóa điểm giữa các đợt thi và đầu tư xây dựng ngân hàng đề thi chuẩn hóa với quy trình kiểm định nghiêm ngặt.

TS Hoàng Ngọc Vinh, nguyên Vụ trưởng Vụ Giáo dục chuyên nghiệp, Bộ GD&ĐT, nhận định rằng một kỳ thi được xem là chuẩn hóa khi và chỉ khi ngân hàng câu hỏi đạt được quy mô đủ lớn, đảm bảo sự đa dạng về nội dung và hình thức, đồng thời phải được thiết kế một cách khoa học.

Điều này nhằm mục đích duy trì tính tương đương về độ khó giữa các mã đề thi, các đợt thi khác nhau, qua đó bảo đảm tính cạnh tranh công bằng cho tất cả thí sinh tham dự.

Ông đặc biệt nhấn mạnh rằng tính minh bạch và công bằng không chỉ cần được thể hiện trong cấu trúc và nội dung của đề thi mà còn phải xuyên suốt trong toàn bộ quá trình tổ chức và xử lý các sự cố phát sinh của kỳ thi.

Theo ông, mặc dù phía Đại học Quốc gia TPHCM đã công bố đề minh họa trước kỳ thi nhưng đó chỉ là công cụ tham khảo ban đầu. Điều mà thí sinh, phụ huynh và toàn xã hội thực sự quan tâm là đề thi chính thức, bởi chỉ khi đề này được công khai, chất lượng nội dung mới có thể được đánh giá một cách khách quan và đáng tin cậy.

Việc công khai đề thi không chỉ giúp thí sinh có thêm dữ liệu để ôn tập, định hướng chiến lược học tập phù hợp mà còn tạo cơ sở để xã hội giám sát, đánh giá chất lượng kỳ thi một cách khách quan. Khi đề thi được xây dựng bài bản, đúng quy trình và có chất lượng, không có lý do gì để e ngại công bố.

Nhắc lại việc nhóm thí sinh thi đợt 2 không được cộng điểm hay cho thi lại, TS Hoàng Ngọc Vinh cho rằng đây là sự không công bằng đối với thí sinh.

Ông đề xuất: “Đối với nhóm thí sinh bị ảnh hưởng trong đợt 2, Đại học Quốc gia TPHCM cần tổ chức một đợt thi bổ sung, dành riêng cho các thí sinh này và miễn hoàn toàn lệ phí dự thi. Đây không chỉ là trách nhiệm đơn vị tổ chức cần thực hiện mà còn là bảo đảm quyền lợi chính đáng cho thí sinh”.

Ông nhận định thêm, việc liên tiếp để xảy ra sai sót trong kỳ thi từ đề thi đến khâu tổ chức cho thấy Đại học Quốc gia TPHCM cần nghiêm túc đánh giá, nhìn nhận lại việc tổ chức kỳ thi này để hạn chế sai sót.

“Đại học Quốc gia TPHCM cần nhìn thẳng vào khâu tổ chức và đặc biệt là ra đề thi. Một kỳ thi đã được triển khai suốt 8 năm mà vẫn để xảy ra những lỗi nghiêm trọng, lặp đi lặp lại là điều cần được xem xét toàn diện một cách triệt để”, TS Hoàng Ngọc Vinh bày tỏ.