Tháo điểm nghẽn để Giáo dục đại học bứt phá

Tạo hành lang pháp lý

Báo cáo tại Hội thảo, GS. Nguyễn Tiến Thảo, Vụ trưởng Vụ Giáo dục Đại học, Bộ Giáo dục và Đào tạo (GD&ĐT) cho biết, về mặt thể chế, Luật Giáo dục đại học đã tạo hành lang pháp lý cho các trường đại học triển khai được quyền tự chủ. Tuy nhiên, do Luật Giáo dục Đại học (GDĐH) đồng thời và trực tiếp điều chỉnh về các vấn đề có liên quan đến: tổ chức bộ máy, nhân sự, tài chính, tài sản trong khi các quy định pháp luật chuyên ngành trên các lĩnh vực này chưa được sửa đổi đồng bộ đã gây ra nhiều vướng mắc, làm giảm đi hiệu quả của việc thực hiện quyền tự chủ của cơ sở giáo dục đại học.

Trong quá trình triển khai Luật 34/2018/QH14 các cơ sở giáo dục đại học còn gặp nhiều khó khăn vướng mắc vì các văn bản Luật, dưới Luật chưa thống nhất, chồng chéo nên sinh ra những mâu thuẫn chưa giải quyết được. Nghị quyết số 71-NQ/TW của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục, đào tạo đã tháo gỡ những điểm nghẽn về thể chế này.

Công tác xây dựng, hoàn thiện pháp luật được triển khai kịp thời, bám sát Nghị quyết 66-NQ/TW, số lượng và chất lượng văn bản ban hành tăng, góp phần tháo gỡ khó khăn, thể chế hóa chủ trương của Đảng, Nhà nước. Bộ máy pháp chế được củng cố với cơ chế, chính sách hỗ trợ mới; công tác rà soát, hệ thống hóa văn bản, phổ biến giáo dục đại học, truyền thông chính sách và theo dõi thực thi pháp luật được tổ chức thường xuyên, đa dạng, sáng tạo, từng bước nâng cao nhận thức pháp luật, kỷ cương và hiệu quả quản lý nhà nước về giáo dục.

Về giảng viên, cán bộ quản lý, Cục Nhà giáo và Cán bộ quản lý giáo dục đã chủ trì tham mưu xây dựng Luật Nhà giáo và trình Lãnh đạo Bộ ban hành các văn bản chỉ đạo đồng bộ, tạo điều kiện thuận lợi cho địa phương, cơ sở giáo dục thực hiện chế độ, chính sách đối với đội ngũ nhà giáo, bao gồm hướng dẫn về phân cấp xét, bổ nhiệm chức danh nghề nghiệp và công bố thủ tục hành chính nội bộ thuộc lĩnh vực quản lý của Bộ GD&ĐT; đã tổ chức các cuộc tập huấn góp phần nâng cao chất lượng đội ngũ giảng viên.

Bên cạnh các kết quả đạt được, cơ chế tự chủ tài chính vẫn còn những khó khăn vướng mắc tiếp tục cần phải được tháo gỡ. Ngân sách chi thường xuyên hàng năm tiếp tục cắt giảm gây khó khăn cho các đơn vị trong việc đảm bảo chất lượng đào tạo; đặc biệt là việc hoàn thiện chương trình, tăng cường cơ sở vật chất, trang thiết bị...

Mức học phí vẫn chưa thể thực hiện lộ trình tính đủ chi phí đào tạo do áp lực cạnh tranh trong tuyển sinh, và do tăng học phí sẽ ảnh hưởng đến an sinh xã hội, nên các trường vẫn đưa ra mức học phí chưa tính đủ chi phí, điều này cũng ảnh hưởng đến nguồn thu của đơn vị.

Nguồn lực từ ngân sách nhà nước đầu tư cho khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số còn hạn hẹp, quá thấp so với tiềm lực của hệ thống và nhân lực khoa học và công nghệ của các cơ sở giáo dục đại học. Cơ chế tài chính cho hoạt động khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số nói chung và trong cơ sở giáo dục đại học nói riêng vẫn còn nhiều vướng mắc…

Nâng chất lượng

Công tác tuyển sinh đại học, cao đẳng sư phạm năm 2025 giữ ổn định, đồng thời phát huy ưu điểm năm 2024. Điểm mới là chỉ tổ chức một đợt xét tuyển chung sau kỳ thi THPT, yêu cầu xét học bạ dựa trên kết quả cả năm lớp 12, chuẩn hóa cách quy đổi điểm trúng tuyển và hạn chế điểm cộng/điểm thưởng nhằm tạo công bằng. Hệ thống được mở rộng với sự tham gia của 194 trường cao đẳng.

Hệ thống hỗ trợ tuyển sinh chung hoạt động ổn định, khắc phục được nhiều bất cập của các năm trước. Số thí sinh đăng ký dự thi lên tới 852.000 với 7,6 triệu nguyện vọng vào hơn 4.000 lượt ngành, chương trình đào tạo của hơn 500 trường đại học, cao đẳng trong cả nước. Những vấn đề bất cập của việc tổ chức xét tuyển sớm và việc phân chia chỉ tiêu giữa các phương thức, tổ hợp xét tuyển đã được khắc phục.

Toàn bộ quy trình tổ chức xét tuyển diễn ra minh bạch, hạn chế tối đa sự chênh lệch bất hợp lý về điểm chuẩn giữa các phương thức, tổ hợp xét tuyển vào cùng một ngành, một trường. Kết quả, 625.477 thí sinh xác nhận nhập học (tăng 13,8% so với 2024). Tỷ lệ thí sinh nhập học cao thể hiện sự gia tăng niềm tin của người học và xã hội vào chất lượng đào tạo.

Các ngành sư phạm và các ngành kỹ thuật then chốt, công nghệ chiến lược thu hút mạnh thí sinh giỏi, nhất là ở các đại học tốp đầu, trong khi trung bình điểm chuẩn năm 2025 thấp hơn khoảng 3 điểm so với năm 2024. Điểm chuẩn của các ngành, các trường có sự phân hóa mạnh đặc biệt các ngành STEM được cải thiện đáng kể.

Đặc biệt, trong 74 ngành có điểm chuẩn theo điểm thi tốt nghiệp THPT từ 28/30 trở lên có 50 ngành sư phạm và 17 ngành kỹ thuật then chốt, công nghệ chiến lược (khoa học máy tính, trí tuệ nhân tạo, vi mạch bán dẫn, điều khiển và tự động hóa…).

Tuy nhiên, năm 2025, một số cơ sở đào tạo còn để xảy ra sai sót và xử lý chậm gây lo lắng, bức xúc cho thí sinh và gia đình. Cụ thể, trong đợt xét tuyển chung, có 14 trong tổng số hơn 500 đầu mối tuyển sinh của các cơ sở giáo dục đại học để xảy ra sai sót ở mức gây ảnh hưởng đáng kể đến kết quả trúng tuyển của thí sinh. Quy mô đào tạo tiếp tục tăng trưởng, nghiên cứu khoa học ghi nhận nhiều kết quả Năm học 2024-2025, khối STEM (Khối V) tăng mạnh lên hơn 707.000 sinh viên; khối sức khỏe gần 174.000; kinh doanh - pháp luật hơn 576.000. Bậc thạc sĩ và tiến sĩ cũng có sự mở rộng rõ rệt, đặc biệt ở các ngành công nghệ, kỹ thuật và khoa học xã hội.

Về mở ngành, sau khi Thông tư 02/2022 và 12/2024 ban hành, các trường đã chủ động mở hàng loạt ngành mới. Riêng năm 2024 có 215 ngành đại học, 75 ngành thạc sĩ và 27 ngành tiến sĩ được mở theo cơ chế tự chủ. Đây là bước tiến quan trọng, tạo điều kiện để các trường nhanh chóng đáp ứng nhu cầu nhân lực trong các lĩnh vực công nghệ cao như trí tuệ nhân tạo và dữ liệu lớn.

Dự kiến định hướng nhiệm vụ trọng tâm năm học 2025-2026 với giáo dục đại học tập trung triển khai thực hiện Nghị quyết số 71-NQ/TW ngày 22/8/2025 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo và Nghị quyết số 57- NQ/TW, về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia; huy động mọi nguồn lực để nâng cao năng lực và hiệu quả hoạt động, tạo bước chuyển biến mạnh mẽ về chất lượng đào tạo và nghiên cứu trong toàn hệ thống; chuẩn bị tốt các tiền đề cho giai đoạn phát triển mới của giáo dục đại học, thực hiện đột phá chiến lược về nguồn nhân lực, nhất là nhân lực chất lượng cao trong các lĩnh vực, ngành trọng điểm.