Vũ khí màu trắng như sương mù

Một loại hóa chất, được gọi là “phốt pho trắng”, thường được sử dụng để chế tạo đạn pháo, tên lửa và bom. Khi tiếp xúc với oxy, hóa chất bắt lửa và cháy ở nhiệt độ rất cao là 815 độ C. Phản ứng này tạo ra ánh sáng mạnh và khói dày, hữu ích trong các hoạt động quân sự. Tuy nhiên, hóa chất gây cháy này có thể gây ra thương tích nghiêm trọng cho bất kỳ ai tiếp xúc trực tiếp với chúng. Phốt pho trắng không được coi là vũ khí hóa học vì nó hoạt động chủ yếu thông qua nhiệt và ngọn lửa chứ không phải độc tính. Chúng có thể được đưa vào bằng cách sử dụng nêm nỉ hoặc miếng đệm nhỏ, tẩm phốt pho và có mùi “tỏi” đặc trưng.

Chiếc Douglas A-1E Skyraider của Không quân Hoa Kỳ thả một quả bom phốt pho trắng M47 nặng 100 pound (45 kg) xuống Nam Việt Nam vào năm 1966. Ảnh Wikipedia Commons.

Phốt pho trắng chủ yếu được sử dụng để che chắn các hoạt động của quân đội trên mặt đất. Hóa chất cũng tạo ra một bức màn khói, cả vào ban ngày và ban đêm, để che giấu sự di chuyển của quân đội. Ngoài ra, vũ khí còn phá vỡ quang học hồng ngoại và hệ thống theo dõi vũ khí, giúp bảo vệ lực lượng quân sự khỏi vũ khí dẫn đường, chẳng hạn như tên lửa chống tăng.

Khi phốt pho trắng phát nổ trên không, nó bao phủ một khu vực lớn hơn so với khi phát nổ trên mặt đất. Điều này giúp chất hóa học hữu ích để che giấu các cuộc di chuyển của đoàn quân lớn. Tuy nhiên, điều này cũng có nghĩa là hiệu ứng cháy của nó lan rộng trên một khu vực rộng hơn, làm tăng nguy hiểm cho dân thường ở những nơi đông đúc như Dải Gaza. Trên mặt đất, trong trường hợp xảy ra vụ nổ phốt pho trắng, vùng nguy hiểm sẽ tập trung hơn vì màn khói tồn tại trong thời gian dài hơn. Thời gian khói tồn tại trong không khí phụ thuộc vào thời tiết, vì vậy rất khó để dự đoán chính xác nó sẽ kéo dài bao lâu.

Phốt pho trắng cũng có thể được sử dụng như một loại vũ khí gây cháy. Vũ khí gây cháy là một loại vũ khí được thiết kế để gây cháy hoặc phá hủy các thiết bị nhạy cảm bằng lửa. Những vũ khí này sử dụng các chất như napalm, phốt pho trắng hoặc thermite có thể bắt lửa và gây bỏng dữ dội, lan truyền lửa đến các mục tiêu. Vũ khí gây cháy cũng thường được sử dụng để phá hủy nguồn cung cấp, thiết bị và nhân sự của đối phương, cũng như tạo ra màn khói hoặc pháo hiệu.

Vụ nổ phốt pho trắng do pháo bắn rơi xuống cảng thành phố Gaza, ngày 11/10/ 2023. Ảnh HRW.

Hỏa hoạn do phốt pho trắng gây ra có thể phá hủy nhà cửa và tòa nhà, phá hủy mùa màng và giết chết gia súc. Ngoài ra, nguồn lực hạn chế dành cho các nhà cung cấp dịch vụ y tế tại các khu vực xung đột khiến việc điều trị các vết bỏng nghiêm trọng trở nên khó khăn hơn. Năm 2004, trong trận chiến Fallujah lần thứ hai ở Iraq, quân đội Hoa Kỳ đã sử dụng phốt pho trắng để tạo khói và buộc các chiến binh ẩn náu phải ra ngoài, nơi họ bị tấn công, mặc dù việc sử dụng chúng được luật pháp quốc tế quy định do những vết thương nghiêm trọng và đau đớn mà vũ khí có thể gây ra.

Bỏng do phốt pho trắng gây ra thiêu đốt đến tận xương có thể gây ra những vết thương đe dọa tính mạng. Những vết bỏng này lành chậm và có khả năng bị nhiễm trùng. Nếu bất kỳ mảnh phốt pho trắng nhỏ nào không được loại bỏ hoàn toàn, nó có thể khiến vết thương trở nên tồi tệ hơn sau khi điều trị và có thể bùng phát trở lại khi tiếp xúc với oxy. Ngay cả những vết bỏng 10% do tiếp xúc với phốt pho trắng thường cũng có thể đe dọa tính mạng. Nó cũng có thể gây tổn thương phổi và dẫn đến suy nội tạng.

Những người sống sót sau những chấn thương ban đầu thường phải chịu đau đớn suốt đời. Sự co cứng vĩnh viễn của các cơ và các mô khác, được gọi là co cứng, hạn chế khả năng vận động của họ. Chấn thương do cuộc tấn công, các phương pháp điều trị đau đớn và các vết sẹo biến dạng cũng có thể gây ra tổn hại về mặt tâm lý và cô lập xã hội. "Bom phốt pho là một thuật ngữ phổ biến được áp dụng cho việc sử dụng phốt pho trắng như một phần cố ý của đạn gây cháy (tên lửa, đạn pháo, súng cối) hoặc một phần không cố ý của đạn nhằm tạo khói hoặc chiếu sáng một khu vực", Margaret E Kosal, phó Giáo sư tại Trường Quan hệ Quốc tế Sam Nunn thuộc Viện Công nghệ Georgia, nói với Al Jazeera. Hỗn hợp phốt pho trắng và cao su bốc cháy khi tiếp xúc với oxy trong không khí. Ngọn lửa có nhiệt độ lên tới 1.300 độ C (2.372 độ F) được tạo ra, kèm theo khói trắng dày đặc.

Một người lính Syria dính thương phốt pho trắng-Ảnh Times.

Theo Dan Kaszeta, nghiên cứu viên cộng tác tại Viện Dịch vụ Thống nhất Hoàng gia Arab Saudi, đây là lý do tại sao phốt pho vẫn là “một trong những cách nhanh nhất để tạo ra màn khói dày đặc và hiệu quả cao”. Đạn dược phốt pho trắng đã có trong "kho vũ khí của hầu hết các đội quân lớn trong thế kỷ qua", ông nhấn mạnh.

Nhưng khi sử dụng cho dân thường, bom phốt pho có thể gây ra tác động tàn phá. Theo Tổ chức Theo dõi Nhân quyền, "Phốt pho trắng có thể đốt cháy người đến tận xương, cháy âm ỉ bên trong cơ thể và bùng phát trở lại khi tháo băng". "Độc hại đối với con người, phốt pho trắng có thể thấm vào máu qua da, đầu độc thận, gan và tim và gây suy đa cơ quan. Mọi người có thể tử vong chỉ vì hít phải phốt pho trắng".

Nhóm trên cho biết trên trang web của mình rằng khói thải ra trong các cuộc tấn công bằng phốt pho trắng cũng có thể gây tổn thương hoặc kích ứng nghiêm trọng cho mắt và khiến mắt cực kỳ nhạy cảm với ánh sáng, đồng thời nói thêm: "Cuối cùng, tiếp xúc với phốt pho trắng có thể dẫn đến liệt mặt, co giật và nhịp tim bất thường, gây tử vong". Không thể dập tắt đám cháy do bom phốt pho gây ra bằng nước mà chỉ có thể dập tắt bằng các phương tiện như cát. Kaszeta cho biết: "Vấn đề với phốt pho trắng là nó tạo ra khói thông qua quá trình đốt cháy. Chúng cháy cực kỳ nóng và khó dập tắt". Điều đặc biệt tàn ác là hỗn hợp phốt pho trắng và cao su có trong bom sẽ dính vào da nạn nhân. Khi tiếp xúc với phốt pho, nạn nhân sẽ cố gắng loại bỏ các điểm bỏng. Tuy nhiên, vì bom phốt pho được trộn với gelatin cao su, khối nhớt sẽ dính vào da khiến tác dụng trở nên tệ hơn.

"Nếu một số phốt pho trắng vẫn còn trong cơ thể, nó có thể bốc cháy trở lại nếu tiếp xúc lại với không khí (chẳng hạn như trong quá trình chăm sóc y tế). Nó cực kỳ độc hại, gây ra những vết bỏng vô cùng đau đớn nếu một người tiếp xúc với nó", Kosal lưu ý. Phốt pho trắng thường gây ra bỏng cấp độ ba, đôi khi đến tận xương. Nạn nhân của một cuộc tấn công có khả năng tử vong từ từ do bỏng hoặc hít phải khói độc. Những người sống sót thường phải vật lộn với những khiếm khuyết nghiêm trọng trong suốt quãng đời còn lại, chẳng hạn như tổn thương gan, tim hoặc thận, Cơ quan Đăng ký Chất độc hại và Bệnh tật Arab Saudi (ATSDR) cảnh báo.

Kosal cho biết: “Tùy thuộc vào cách sử dụng và trong điều kiện nào, tác hại tiềm tàng từ đạn phốt pho trắng có thể được giảm thiểu hoặc loại bỏ… hoặc nếu chúng bị sử dụng sai mục đích một cách cố ý, nó có thể gây ra tác hại đáng kể”. Tiến sĩ Rola Hallam, bác sĩ điều trị cho các nạn nhân của vũ khí cháy ở Syria, cho biết trong một báo cáo, phốt pho trắng gây cháy tồi tệ hơn nhiều so với bất kỳ loại bỏng lửa hoặc bỏng thông thường nào. "Chúng có thể đốt xuyên qua mọi thứ. Nếu chúng có thể đốt xuyên qua kim loại, thì da thịt cơ thể người còn hy vọng gì?" - ông cho biết.

Hóa chất cũng tạo ra một bức màn khói, cả vào ban ngày và ban đêm, để che giấu sự di chuyển của quân đội. Ảnh globalsecurity.

Khi được sử dụng trong đạn dược, phốt pho trắng được coi là vũ khí gây cháy. Mặc dù luật nhân đạo quốc tế không cấm rõ ràng vũ khí gây cháy, nhưng luật này yêu cầu các quốc gia phải thực hiện mọi biện pháp phòng ngừa có thể để ngăn ngừa thiệt hại cho dân thường do những vũ khí này gây ra.

Vũ khí gây cháy nằm trong các quy định của Nghị định thư III của Công ước về một số vũ khí thông thường (CCW). Palestine và Lebanon là các bên tham gia Nghị định thư III, nhưng Israel chưa phê chuẩn. Nghị định thư III cấm sử dụng vũ khí gây cháy thả từ trên không ở những khu vực "tập trung dân thường", nhưng nó có hai lỗ hổng lớn.

Đầu tiên, vũ khí hạn chế một số, mặc dù không phải tất cả, việc sử dụng vũ khí gây cháy phóng từ mặt đất ở những khu vực đông dân cư. Điều này bao gồm các cuộc tấn công bằng pháo phốt pho trắng ở Dải Gaza. Thứ hai, giao thức định nghĩa vũ khí gây cháy là những loại vũ khí được thiết kế chủ yếu để gây cháy và đốt cháy người. Định nghĩa này có thể loại trừ các loại đạn dược đa năng, chẳng hạn như đạn có phốt pho trắng, nếu chúng được sử dụng để tạo ra màn khói, mặc dù chúng vẫn gây ra hiệu ứng cháy tương tự

Các quốc gia thành viên CCW đã khuyến cáo rằng cần phải đóng lỗ hổng này và thắt chặt các quy tắc về việc sử dụng vũ khí gây cháy phóng từ mặt đất. Tổ chức Theo dõi Nhân quyền ủng hộ yêu cầu phổ biến của các quốc gia thành viên CCW là phân bổ thời gian trong các cuộc họp của họ để thảo luận cụ thể về tình trạng và hiệu quả của Giao thức III.

Israel đã sử dụng đạn phốt pho trắng do Hoa Kỳ cung cấp trong một cuộc tấn công vào tháng 10/2023 ở miền nam Lebanon. Cuộc tấn công này đã làm ít nhất chín thường dân bị thương. Một nhóm nhân quyền tuyên bố rằng sự cố này nên được điều tra như một tội ác chiến tranh, dựa trên phân tích của Washington Post về các mảnh đạn pháo được tìm thấy trong một ngôi làng nhỏ.

Bom phốt pho chứa hỗn hợp phốt pho trắng - không bị cấm như một loại vũ khí hóa học theo các công ước quốc tế - và cao su có thể được sử dụng làm vũ khí gây cháy hoặc để tạo màn khói. Hoa Kỳ, Israel, Syria và Thổ Nhĩ Kỳ nằm trong số các quốc gia trước đây đã gây tranh cãi vì cáo buộc sử dụng chúng.

Năm 2020, Armenia và Azerbaijan cũng cáo buộc nhau đánh bom các khu vực dân sự hoặc sử dụng vũ khí bị cấm có chứa phốt pho trong các cuộc giao tranh ở Nagorno-Karabakh.