Xóa mù chữ là 'chìa khóa' mở ra cơ hội thoát nghèo bền vững

Nền tảng của chiến lược phát triển vùng khó

Trong chiến lược phát triển vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, giáo dục luôn được coi là “chìa khóa vàng” mở ra cơ hội thoát nghèo bền vững. Một trong những nhiệm vụ trọng tâm, xuyên suốt là công tác xóa mù chữ (XMC).

Báo cáo tổng kết 5 năm thực hiện các nội dung về giáo dục và đào tạo thuộc CTMTQG phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021-2030, giai đoạn I: từ năm 2021 đến năm 2025 và định hướng giai đoạn 2026-2030 của Bộ GD&ĐT cho thấy, nhờ sự chỉ đạo quyết liệt của Trung ương, các Bộ, Ngành cùng sự vào cuộc tích cực của các địa phương, nhiều kết quả quan trọng đã được ghi nhận.

Tại Thanh Hóa, từ năm 2021 tỉnh đã được Bộ GD&ĐT công nhận đạt chuẩn xóa mù chữ mức độ 2 tại tất cả 27/27 huyện, thị xã, thành phố. Đến năm 2024, tỷ lệ người biết chữ trong độ tuổi 15–60 đạt 99,33%, trong đó riêng người dân tộc thiểu số đạt 98,3%. Với nhóm dân số trẻ 15–25 tuổi, tỷ lệ biết chữ gần như tuyệt đối, đạt 99,91%. Đây là minh chứng rõ ràng cho hiệu quả bền vững của các chính sách và sự vào cuộc đồng bộ của chính quyền, các tổ chức chính trị - xã hội.

Không chỉ Thanh Hóa, nhiều tỉnh miền Trung và miền núi phía Bắc cũng đạt kết quả nổi bật. Quảng Nam, chẳng hạn, đã đưa 9/9 huyện miền núi đạt chuẩn quốc gia xóa mù chữ mức độ 2. Kết quả này có được nhờ cách làm linh hoạt: kết hợp giữa huy động giáo viên tại chỗ, sự tham gia của các đoàn thể và sự hỗ trợ tích cực từ lực lượng Bộ đội Biên phòng.

Tỉnh Phú Thọ sau khi sáp nhập với Vĩnh Phúc và Hòa Bình thành tỉnh Phú Thọ mới đạt chuẩn xóa mù chữ mức độ 2, riêng địa bàn tỉnh Vĩnh Phúc (cũ) đạt chuẩn mức độ 3.

Điểm chung trong thành công của các địa phương là biết gắn kết công tác xóa mù chữ với phổ cập giáo dục và phát triển kinh tế - xã hội. Người dân không chỉ thoát khỏi cảnh “thiếu con chữ” mà còn có cơ hội tiếp cận các chương trình dạy nghề, kỹ năng lao động, từ đó nâng cao thu nhập, cải thiện đời sống. Chính vì vậy, xóa mù chữ không chỉ là chuyện của ngành giáo dục, mà còn là giải pháp chiến lược để phát triển toàn diện con người ở vùng khó.

Từ “biết chữ” đến “sống và phát triển”

Bước sang giai đoạn 2026–2030, công tác xóa mù chữ được định hướng chuyển trọng tâm từ “học để biết chữ” sang “học để sống, để phát triển”. Nói cách khác, không dừng lại ở việc dạy người dân đọc, viết cơ bản, mà mở rộng sang trang bị kiến thức, kỹ năng thiết thực để họ áp dụng ngay trong cuộc sống hàng ngày.

Một trong những giải pháp đột phá là triển khai Chương trình xóa mù chữ chức năng. Theo đó, tài liệu học tập được thiết kế theo dạng mô-đun, lồng ghép nội dung như kiến thức pháp luật cơ bản, quản lý tài chính gia đình, kỹ thuật canh tác nông nghiệp hiện đại, chăm sóc sức khỏe và vệ sinh môi trường. Mỗi bài học không chỉ mang ý nghĩa “dạy chữ” mà còn giúp người học áp dụng để làm kinh tế, chăm sóc gia đình, tham gia xã hội một cách chủ động.

Để hiện thực hóa mục tiêu này, chính sách hỗ trợ đặc thù cho giáo viên và người tham gia công tác xóa mù chữ sẽ được tăng cường. Các khoản phụ cấp trách nhiệm, hỗ trợ chi phí đi lại, cung cấp tài liệu giảng dạy và chế độ làm thêm giờ là những nội dung thiết thực, giúp khắc phục tình trạng thiếu giáo viên và tạo động lực cho đội ngũ.

Song song với đó, mô hình dạy học cũng đa dạng hơn. Ngoài lớp học cố định, các địa phương sẽ triển khai lớp buổi tối, lớp cuối tuần tại nhà văn hóa thôn bản, mô hình “gia đình học tập” hay thậm chí sử dụng công cụ công nghệ đơn giản như bài giảng audio qua điện thoại. Đây là những cách tiếp cận linh hoạt, phù hợp với đặc thù người học cao tuổi, sinh sống ở vùng xa.

Định hướng mới này hứa hẹn tạo ra một diện mạo khác cho công tác xóa mù chữ từ việc “xóa mù” trên giấy tờ sang nâng cao thực chất chất lượng dân trí, góp phần tạo sinh kế và phát triển bền vững. Khi người dân biết chữ, biết luật, biết làm kinh tế, thì việc thoát nghèo mới thật sự vững chắc.

Giai đoạn 2026–2030, công tác xóa mù chữ sẽ có bước chuyển mình đột phá. Trọng tâm không chỉ là dạy đọc, viết mà là triển khai Chương trình xóa mù chữ chức năng. Người học sẽ được lồng ghép các kiến thức thiết thực như quản lý tài chính, kỹ thuật canh tác hiện đại, chăm sóc sức khỏe. Mô hình này nhằm giúp người dân "học để sống, để phát triển", áp dụng ngay kiến thức vào làm kinh tế, tham gia xã hội một cách chủ động, tạo sinh kế vững chắc.