'Áp lực ngược' trong hành trình 30 năm điêu khắc

Hoàng Tường Minh đã tham gia khoảng 30 triển lãm chung về điêu khắc, hơn 10 trại điêu khắc chuyên nghiệp tại Việt Nam và quốc tế. Thuộc thế hệ điêu khắc gia hoạt động nghề nghiệp chuyên nghiệp và tích cực từ sau giai đoạn Mỹ thuật Đổi Mới tại TPHCM, cho đến nay ông mới cân nhắc ra mắt triển lãm cá nhân đầu tiên mang tên “Áp lực ngược” diễn ra từ ngày 12 – 17/5 tại Hội Mỹ thuật TPHCM.

Hơn 30 năm nghề cho một triển lãm

Sinh năm 1962 tại Tuyên Quang, sau khi tốt nghiệp Đại học Mỹ thuật TPHCM năm 1990, Hoàng Tường Minh chọn thành phố này để định cư và sáng tác. Nhà nghiên cứu mỹ thuật Vũ Ngọc Thuyên nhận định rằng, thực tế hoạt động điêu khắc tại Việt Nam có nhiều lý do cho thấy rất ít điêu khắc gia có thể làm được triển lãm cá nhân tới 4 - 5 lần, mặc dù họ sáng tác và làm việc tích cực trong cả đời.

Tuy nhiên, có điều đáng nói hoạt động nghề nghiệp của họ ít khi chỉ thu hẹp trong các “sáng tác salon”, hoặc nói cách khác, trong sáng tác nghệ thuật thuần tuý, phi công năng. Nhiều điêu khắc gia đã thực hiện nhiều công trình điêu khắc ứng dụng bằng tay nghề chuyên nghiệp cao và văn hoá thẩm mỹ tốt, nhưng thật lạ là họ ít chú trọng giới thiệu, trưng bày những thành quả nghệ thuật ứng dụng của mình, bởi có lẽ họ coi công việc đó không phải/không thể là tiếng nói nghệ thuật mang dấu ấn cá nhân trọn vẹn.

Tác phẩm “Nguồn IV”.

Và sẽ thiếu sót nếu bỏ qua những công trình thực sự giàu giá trị thẩm mỹ và đóng góp chung cho đời sống Việt đương đại của Hoàng Tường Minh, cùng các đồng nghiệp ở nhiều cơ sở văn hoá, tôn giáo - như phần điêu khắc mới ở Thánh địa La Vang.

Mặc dù thành công trên phương diện điêu khắc ứng dụng, hoạt động chuyên môn đều đặn từ đầu năm 1990 như tham gia các triển lãm nhóm, triển lãm điêu khắc toàn quốc, triển lãm mỹ thuật toàn quốc, tham dự các trại sáng tác điêu khắc trong nước và khu vực, là một trong các nghệ sĩ nòng cốt của nhóm nghệ sĩ điêu khắc Sài Gòn - Hà Nội - nhóm những gương mặt nổi bật nhất hiện nay. Tuy nhiên, mục tiêu của Hoàng Tường Minh vẫn là một triển lãm cá nhân, nhằm chia sẻ những sáng tạo với cộng đồng nghệ thuật và công chúng.

Tác phẩm “Áp lực I”.

Với hầu hết những người thực hành nghệ thuật, việc tổ chức triển lãm cá nhân là một phần quan trọng của tính chuyên nghiệp và ít nhiều cũng là áp lực tâm lý - một áp lực tích cực và cần thiết cho mỗi chặng đường nghệ thuật. Hoạ sĩ nổi tiếng thế giới Mark Rothko từng nói: “... giới thiệu tác phẩm ra thế giới là hành động táo bạo, liều lĩnh bất chấp”, một câu nói hàm chứa áp lực tạo ra từ cả hai phía: Nghệ sĩ - người sáng tạo và công chúng - người đối diện với sáng tạo đó.

Triển lãm “Áp lực ngược” của Hoàng Tường Minh trưng bày trên 20 tác phẩm điêu khắc chất liệu đá và kim loại, hơn 10 phác thảo được ông thực hiện từ nhiều năm, sẽ là một câu chuyện nghệ thuật có chủ đề chính là lực/áp lực. Đây cũng là hai mạch ngôn ngữ nghệ thuật và tư duy tạo hình khác nhau, được đánh số và đặt tên gợi mở về nội dung: Nguồn và Áp lực.

Sáng tạo từ cảm hứng sử Việt

Nguồn là loạt sáng tác có ngôn ngữ hình khối phần nào tương tự các tác phẩm điêu khắc đá Hoàng Tường Minh từng thực hiện trưng bày ngoài trời tại một số tỉnh thành, nội dung của chúng xoay quanh chủ đề lớn về tính nữ, tính phồn thực, gợi ý về các đại tự sự truyền thuyết nguồn gốc dân tộc và tôn giáo.

Về ngôn ngữ nghệ thuật, Nguồn đáng chú ý ở các biến thể cơ quan sinh nở theo dạng khối kim loại từ đặc đến rỗng, cường điệu, khái quát và biểu tượng hoá hướng tới hình thái tôn vinh như các dạng đền đài thu nhỏ. Chúng tỏ ra phù hợp với tâm lý sáng tạo dựa trên bản sắc truyền thống cũng như sự yêu thích của Hoàng Tường Minh với lịch sử, nhất là cổ sử Việt.

Loạt tác phẩm Áp lực không tìm kiếm các dạng thức biểu hiện của khối tích trong không gian theo cách thức chủ đạo của điêu khắc truyền thống. Chúng pha trộn ngôn ngữ tối giản và nhấn mạnh tâm lý thị giác theo cách thách thức kinh nghiệm tri giác để từ đó gợi ra những câu hỏi về các cặp đối lập như cứng - mềm, nặng - nhẹ và hướng suy tưởng hoài nghi cố hữu về cái không thể và có thể.

Thách thức kinh nghiệm tri giác về vật chất là thao tác tạo hình của Hoàng Tường Minh, ông uốn vặn những lát đá phiến, những viên gạch kim loại lớn, biến chúng từ vật chất cứng rắn – từ biểu tượng nền móng vững chắc thành vật chất có vẻ dễ thao túng. Ông can thiệp, tạo ra các điểm mở vô hình ở các biểu tượng bạo lực như dây thép gai, xích sắt, ống thép ở mức độ vừa đủ tạo ra tâm lý thắc mắc, đẩy áp lực kiến giải theo chiều ngược lại – chiều hướng về người xem.

Áp lực cũng thuộc giai đoạn sáng tạo gần đây nhất của Hoàng Tường Minh, nó là một hướng mở và dự báo sẽ tiếp tục được ông khai thác. Ngoài ra xét trong bối cảnh hiện tại, đây cũng sẽ là hướng tiếp cận của nhiều nghệ sĩ trẻ, những người sẽ cùng Hoàng Tường Minh tạo ra các sắc thái đa dạng cho nghệ thuật điêu khắc Việt Nam.

Triển lãm điêu khắc cá nhân Áp lực ngược của Hoàng Tường Minh sẽ tạo ra một không gian vừa thưởng thức nghệ thuật thị giác vừa gợi mở khả năng tương tác tư duy, áp lực sẽ là lực đẩy hai chiều giữa người sáng tạo và công chúng.

Dự kiến sau triển lãm của Hoàng Tường Minh, các điêu khắc gia ở TPHCM như Phan Phương, Trần Việt Hưng… cũng sẽ tái xuất. Như vậy, riêng năm 2023 thành phố này sẽ có 5 - 6 triển lãm cá nhân về điêu khắc - điều hiếm gặp trong hơn 10 năm qua.

“Áp lực sáng tác theo hướng chú trọng ý tưởng, tiếp cận các vấn đề xã hội và ngôn ngữ nghệ thuật đương đại phổ quát, dấu ấn cá nhân nghệ sĩ - hiểu theo quan niệm về phong cách tạo hình riêng được đưa xuống hàng thứ yếu. Do đó tác phẩm có thể phù hợp cho mọi không gian xã hội, không bắt buộc phải gắn với những ngữ cảnh cụ thể của quốc gia, vùng miền”

- Nhà nghiên cứu mỹ thuật Vũ Ngọc Thuyên.