Gửi bình luận
Với quy trình thủ công cầu kỳ, từ trồng bông, kéo sợi đến nhuộm màu tự nhiên, những hoa văn tinh tế như quả trám, trái tim, ngọn núi không chỉ phản ánh thiên nhiên mà còn lưu giữ bản sắc dân tộc.
Ở tuổi ngoài 60, bà Bùi Thị Hương ở xóm Cóm (Tân Lạc, Phú Thọ) là một trong số ít người vẫn miệt mài giữ nghề dệt thổ cẩm truyền thống của dân tộc Mường.
Chúng tôi gặp bà tại một hội chợ giới thiệu sản phẩm OCOP, đặc sản vùng miền diễn ra ở Hà Nội. Bà vừa bán hàng vừa đem theo dụng cụ cán bông, khung cửi… để trực tiếp giới thiệu quy trình làm ra một tấm vải thổ cẩm theo cách thức thủ công truyền thống.
“Nghề này không biết có từ bao giờ, chỉ biết là ông bà, cha mẹ mình đời trước truyền lại, đời sau cứ thế mà làm, mà giữ”, bà Hương kể.
Quy trình để có sản phẩm thổ cẩm khá kỳ công. Người Mường tự trồng cây bông để lấy nguyên liệu. Sau khoảng 6 tháng, bông sẽ được thu hoạch, phơi khô.
Tiếp đến là khâu sơ chế, người Mường dùng dụng cụ cán tay để tách hạt, bông được "bật" (đập mạnh) cho tơi, vê thành những cụm nhỏ gọi là “con” để dễ cầm kéo sợi.
“Trung bình mỗi cân bông cán tách hạt chỉ được khoảng 3 lạng bông mũi, trời nắng mới làm được, mưa thì đành chịu”, bà Hương lưu ý.
Từ những "con" bông đã bật tơi, người thợ kéo thành sợi, cuốn lại thành từng con sợi.
Trước khi dệt, sợi được giặt sạch và ngâm nước khoảng 1 tuần để mềm và dai. Sợi được chia thành 2 loại là sợi dọc và sợi ngang. Với sợi dọc, để giúp sợi cứng và bền khi dệt, người Mường nấu gạo thành cháo để hồ sợi; sau đó quấn thành cuộn, luồn từng sợi chỉ vào rồi lên khung, cho vào thoi dệt. Còn sợi ngang không cần hồ, chỉ giặt sạch, để mềm rồi đưa vào khung dệt.
Để nhuộm màu cho sợi, người Mường sử dụng nguyên liệu tự nhiên. Màu đen nhuộm từ cây chàm, màu vàng nhuộm bằng nghệ, màu xanh da trời nhuộm từ cây đác không có lông…
Trên khung dệt thủ công truyền thống, sợi ngang và sợi dọc được dệt kết hợp thành tấm vải thổ cẩm với nhiều mẫu hoa văn tinh tế.
“Mẫu mã hoa văn cha ông để lại khoảng 50 loại. Mẫu hình quả trám, trái tim, trứng vịt, con vịt, hoa, lá, ngọn núi… Tất cả đều liên quan tới thiên nhiên. Mỗi sản phẩm là một câu chuyện, một thông điệp văn hóa sâu sắc”, bà Hương tự hào chia sẻ.
Biểu tượng văn hóa đặc trưng của người Mường
Nghề dệt thổ cẩm truyền thống được xem như một biểu tượng văn hóa, nét riêng không thể trộn lẫn của người Mường.
Lấy dẫn chứng từ chiếc váy truyền thống của phụ nữ Mường, bà Bùi Thị Mỉa, Phó giám đốc hợp tác xã dệt thổ cẩm xã Đông Lai mô tả: Xưa kia, người Mường có sự phân biệt đẳng cấp xã hội thông qua các hoa văn trên cạp váy.
Xã hội phân thành 3 giai cấp. Lang là tầng lớp quý tộc có địa vị cao nhất, cai quản toàn bộ một vùng Mường. Ậu là phụ tá cho nhà lang, có vai trò là người giúp việc và quản lý các công việc. Noóc là những người dân nghèo.
Với tầng lớp Lang, hoa văn trên cạp váy thường rất cầu kỳ, tinh xảo và mang ý nghĩa biểu tượng quyền lực. Các hoa văn đặc trưng gồm những hình ảnh những loài vật linh thiêng như rồng, phượng, công... Việc dệt những hoa văn này đòi hỏi kỹ thuật cao, nhiều thời gian và công sức. Cạp váy thường được dệt bằng sợi tơ tằm, một loại nguyên liệu đắt đỏ, với màu sắc rực rỡ (đỏ, vàng, xanh), độ bền màu cao.
Với tầng lớp Ậu, hoa văn cạp váy thường là hình các loại quả như quả trám, quả en, quả mê (quả mây)…
Còn với dân thường, hoa văn cạp váy thường đơn giản là hình lá cây, dễ dệt; chất liệu chủ yếu là sợi bông (dễ tìm và rẻ hơn tơ tằm); thường dùng màu đen, trắng, xanh.
