Chiến lược đưa công nghệ sinh học bứt phá

Sáng 29/11, nhằm hiện thực hiện mục tiêu Nghị quyết 36-NQ/TW đưa Việt Nam vào nhóm 10 quốc gia hàng đầu châu Á về công nghệ sinh học, Đại học Quốc gia TPHCM phối hợp Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương, Bộ Khoa học và Công nghệ và Tập đoàn CT Group tổ chức Hội thảo Khoa học Quốc gia: Chiến lược phát triển Công nghệ sinh học giai đoạn 2026 - 2030, tầm nhìn đến năm 2045.

Quyết tâm tạo đột phá từ giáo dục đại học và hệ sinh thái ba nhà

Ông Huỳnh Thành Đạt - Phó Trưởng Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương khẳng định, công nghệ sinh học (CNSH) đang trở thành "hạ tầng tri thức" thiết yếu, giữ vai trò then chốt trong bảo đảm an ninh y tế, an ninh lương thực, an ninh môi trường và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia.

Trước những thách thức toàn cầu như biến đổi khí hậu, dịch bệnh, già hóa dân số hay rủi ro an ninh phi truyền thống, ông Đạt cho rằng không thể tiếp cận bằng tư duy cũ, mà phải dựa trên khoa học - công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Ông Đạt nhấn mạnh yêu cầu cấp thiết phải xây dựng chiến lược phát triển CNSH theo chuỗi giá trị hoàn chỉnh, lấy sản phẩm - thị trường - tiêu chuẩn chất lượng làm trung tâm, thay vì dừng lại ở nghiên cứu hàn lâm.

Đồng thời, ông đề nghị cần thẳng thắn nhìn nhận các "điểm nghẽn" về thể chế, hạ tầng, nguồn nhân lực và cơ chế tài chính đang hạn chế sự bứt phá của ngành.

Với định hướng giai đoạn 2026 - 2030, ông Đạt kêu gọi đẩy mạnh làm chủ công nghệ lõi, hoàn thiện cơ chế sandbox, đầu tư hạ tầng đạt chuẩn quốc tế và tăng cường mô hình liên kết Nhà nước - Nhà khoa học - Doanh nghiệp.

Ông kỳ vọng sau hội thảo, các cơ quan liên quan sẽ xây dựng được bộ khuyến nghị chính sách, danh mục sản phẩm ưu tiên và cơ chế phối hợp liên ngành nhằm sớm hiện thực hóa mục tiêu đưa CNSH trở thành động lực tăng trưởng quan trọng của đất nước.

Phát biểu khai mạc, GS.TS Nguyễn Thị Thanh Mai - Phó Giám đốc Đại học Quốc gia TPHCM cho hay, thị trường CNSH toàn cầu trong năm 2025 ước tính khoảng 1,8 nghìn tỷ đô la Mỹ và được dự báo sẽ tăng trưởng mạnh mẽ trong những năm tới.

Các động lực chính bao gồm tiến bộ trong nghiên cứu, ứng dụng trí tuệ nhân tạo, công nghệ chỉnh sửa gen và nhu cầu ngày càng tăng đối với các giải pháp tiên tiến trong y tế, nông nghiệp và công nghiệp.

"Trong khi đó, thị trường Việt Nam mới đạt khoảng 1,5 tỷ USD, tức dưới 0,1% thế giới. Những con số này khiến chúng tôi trăn trở", GS Mai chia sẻ.

Theo GS Mai, dù Đại học Quốc gia TPHCM sở hữu đội ngũ hơn 250 chuyên gia trong lĩnh vực này nhưng hoạt động chuyển giao thành sản phẩm thương mại còn hạn chế.

Chính vì vậy, Đại học Quốc gia TPHCM xác định phải chủ động trở thành cơ sở giáo dục đại học kiểu mẫu trong kết nối hệ sinh thái "3 Nhà - Nhà nước, Nhà trường và Doanh nghiệp", tạo lực đẩy mạnh mẽ để Việt Nam không tụt hậu so với các quốc gia trong khu vực.

Bà nhấn mạnh, hội thảo lần này là cơ hội lớn để các nhà khoa học, viện nghiên cứu, doanh nghiệp và lãnh đạo các bộ, ngành cùng bàn giải pháp căn cơ đưa nền CNSH Việt Nam "thuộc nhóm dẫn đầu châu Á".

Định hướng hành động trong giai đoạn mới

Ở phần tham luận trọng tâm, PGS.TS Nguyễn Phú Hùng - Vụ Khoa học Kỹ thuật và Công nghệ, Bộ KH&CN trình bày báo cáo về kết quả triển khai Nghị quyết 189/NQ-CP và định hướng giai đoạn 2026 - 2030.

Ông Hùng khẳng định, CNSH đang là lĩnh vực có tác động rộng lớn, được ứng dụng mạnh mẽ trong nông nghiệp, công nghiệp chế biến, y dược, môi trường và an ninh quốc phòng.

Về thành tựu, ông Hùng cho biết Việt Nam đã có bước tiến rõ rệt. Trong nông nghiệp, nước ta làm chủ công nghệ chỉnh sửa gen CRISPR/Cas9, công nghệ tế bào, enzyme – vi sinh; xây dựng DNA barcode cho 180 giống lúa và 53 cây dược liệu; tạo ra nhiều giống cây, chế phẩm sinh học giúp tăng 15 - 20% hiệu quả kinh tế.

Trong công thương, nhiều doanh nghiệp hợp tác với viện nghiên cứu để phát triển chuỗi giá trị nấm ăn và các sản phẩm chế biến từ nấm, nâng cao giá trị nông sản.

Trong môi trường, CNSH đã được ứng dụng để xử lý ô nhiễm, sự cố môi trường, giảm phát thải nhà kính, xử lý rác thải tập trung và chất thải nông nghiệp.

"Tuy nhiên, bên cạnh kết quả đạt được là nhiều thách thức lớn như về cơ chế, chính sách và thủ tục hành chính vẫn là điểm nghẽn. Hạ tầng phòng thí nghiệm, trung tâm kiểm định còn phân tán, thiếu chuẩn quốc tế.

Thiếu đội ngũ nhân lực có khả năng kết nối nghiên cứu – sản xuất – thương mại hóa. Đồng thời, cơ chế tài chính chưa đáp ứng nhu cầu phát triển các chương trình dài hạn, có rủi ro cao", ông Hùng nói.

Trên cơ sở đó, ông Hùng đưa ra định hướng triển khai giai đoạn 2026 - 2030, nhấn mạnh 3 nhóm nhiệm vụ lớn. Đó là, tăng cường tuyên truyền, nâng cao nhận thức và giám sát thực hiện Nghị quyết 189/NQ-CP; truyền thông mạnh mẽ về thành tựu và ứng dụng CNSH.

Tiếp đến là đẩy mạnh nghiên cứu - ứng dụng - chuyển giao; thúc đẩy chuyển đổi số trong công nghiệp sinh học để CNSH trở thành ngành kinh tế - kỹ thuật đóng góp vào GDP.

Cuối cùng, phát triển doanh nghiệp công nghiệp sinh học; tăng liên kết giữa nhà khoa học - doanh nghiệp - địa phương; khuyến khích doanh nghiệp sản xuất giống cây, dược phẩm, chế phẩm vi sinh; đẩy mạnh hợp tác quốc tế, thu hút chuyên gia Việt Nam ở nước ngoài.

Ông Hùng cũng kiến nghị Chính phủ, các bộ ngành và địa phương triển khai đồng bộ các giải pháp, hoàn thiện pháp luật và cơ chế đặc thù, tăng đầu tư ngân sách, xây dựng hệ thống phòng thí nghiệm hiện đại, khuyến khích sử dụng sản phẩm CNSH trong nước và tăng cường cơ chế báo cáo để theo dõi sát tiến độ.