Đặc sắc lễ hội Thành Bản Phủ

Ngoài ý nghĩa hoạt động tín ngưỡng, Lễ hội Thành Bản Phủ còn là sự kiện văn hóa nhằm duy trì và phát huy những tinh hoa văn hóa của các dân tộc trên địa bàn, tưởng nhớ vị anh hùng áo vải Hoàng Công Chất.

Đánh đuổi ngoại xâm, dựng thành Chiềng Lề

Di tích Thành Bản Phủ thuộc xã Noong Hẹt, huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên được xây dựng vào những năm 1758 - 1762, cách thành phố Điện Biên Phủ 12km về phía Nam.

Thành là chứng tích ghi dấu mốc lịch sử về công cuộc đánh đuổi ngoại xâm, giải phóng Mường Thanh do tướng Hoàng Công Chất lãnh đạo vào thế kỷ 18.

Vừa qua, tại Khu Di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia Thành Bản Phủ, UBND huyện Điện Biên tổ chức khai mạc Lễ hội Thành Bản Phủ năm 2024. Lễ hội năm nay đánh dấu mốc kỷ niệm 270 năm chiến thắng của nghĩa quân Hoàng Công Chất, giải phóng Mường Thanh (1754 - 2024).

Ông Nông Quang Thắng - Phó Chủ tịch UBND huyện Điện Biên chia sẻ: “Lễ hội Đền thờ Hoàng Công Chất - Thành Bản Phủ được tổ chức hàng năm vào ngày mất của thủ lĩnh Hoàng Công Chất (25/2 âm lịch) để tưởng nhớ công ơn người anh hùng áo vải quê lúa Thái Bình.

Tướng quân Hoàng Công Chất có tên thật là Hoàng Công Thư, quê ở huyện Vũ Thư, tỉnh Thái Bình. Năm 1748, nghĩa quân của ông cùng Tướng Ngải, Tướng Khanh là hai thủ lĩnh người dân tộc Thái ở Điện Biên lãnh đạo nhân dân các dân tộc đánh đuổi giặc Phẻ, giải phóng Mường Thanh (Điện Biên) vào tháng 5/1754”.

Để có căn cứ hoạt động lâu dài, Hoàng Công Chất đã cho xây dựng Thành Chiềng Lề (nay gọi Thành Bản Phủ). Từ đó, căn cứ hoạt động của nghĩa quân đã phát triển ra khắp mười châu của Phủ An Tây, phía Bắc giáp biên giới Trung Quốc, phía Nam mở rộng xuống Hòa Bình - Ninh Bình - Thanh Hóa.

Theo các tài liệu lịch sử, Thành Bản Phủ rộng hơn 80 mẫu, dựa lưng vào sông Nậm Rốm; chân thành rộng 15m, mặt thành rộng 5m, cao 15m; tường thành đắp bằng đất; trồng 3 vạn gốc tre gai đem từ miền Tây Thanh Hóa lên; hào sâu rộng 4 - 5 thước. Thành có các cửa: Tiền, hậu, tả, hữu. Mỗi cửa có đồn cao và vọng gác...

Trong thời gian diễn ra cuộc khởi nghĩa, Hoàng Công Chất đã tập hợp nhân dân các dân tộc vùng Hưng Hóa (Tây Bắc) thành một khối thống nhất. Xây dựng mối tình đoàn kết ngược xuôi để cùng nhau đánh giặc giữ nước, bảo vệ núi rừng vùng biên cương Tổ quốc.

Khi đó, Mường Thanh trở thành trung tâm văn hóa, chính trị của đất Tây Bắc. Hoàng Công Chất là người có công trong việc truyền bá những kiến thức, kỹ thuật trồng trọt của người miền xuôi cho đồng bào các dân tộc nơi đây, là nhân tố chính đoàn kết cộng đồng các dân tộc.

Dân gian kể lại rằng, Hoàng Công Chất lúc bấy giờ có 6 vị tướng tài, trong đó nổi bật có tướng Ngải và tướng Khanh. Họ cùng Hoàng Công Chất chọn đất, xây thành.

Cuộc khởi nghĩa do Hoàng Công Chất lãnh đạo kéo dài suốt 30 năm. Đến năm 1769, quân Trịnh tấn công Mường Thanh, xóa bỏ vùng cát cứ của Hoàng Công Toản (con Hoàng Công Chất), đánh úp và phá hủy Thành Bản Phủ.

Khi Hoàng Công Chất qua đời, người dân Mường Thanh đã lập đền thờ ông và 6 vị tướng lĩnh (đến nay người dân chỉ còn nhớ tên 2 tướng Ngải và tướng Khanh) trong khu vực Thành Bản Phủ.

Ban chính điện đền Hoàng Công Chất thờ 10 pho tượng sơn son thếp vàng gồm: Tượng đức vua cha, Nam Tào, Bắc Đẩu, tượng Hoàng Công Chất và 6 vị tướng lĩnh; Ban công đồng đặt 7 bài vị của tướng quân Hoàng Công Chất và 6 vị tướng.

Ngày nay, tuy không còn mang dáng vẻ hùng vĩ như xưa nhưng di tích Thành Bản Phủ được tôn tạo một đoạn tường thành để du khách có thể liên tưởng về tòa thành cổ uy nghi bề thế, một công trình kiến trúc quân sự trấn thủ vùng biên cương.

Đứng trên vọng thành, khách tham quan có thể ngắm nhìn phong cảnh toàn vùng với những mái nhà sàn thấp thoáng ẩn hiện sau những rặng tre xanh và cánh đồng trải dài.

Khu vực bên trong thành có nhà sàn văn hóa đủ sức chứa hàng trăm người. Hai bên tường thành là ao sen kè đá xung quanh cùng hệ thống đường gạch và sân bãi rộng phục vụ cho những hoạt động văn hóa, lễ hội, vui chơi và thi đấu thể thao.

Tại trung tâm đền thờ, sừng sững cây cổ thụ được người dân nơi đây gọi là cây đại đoàn kết. Bởi cùng chung một gốc, nhưng cây đại đoàn kết lại là sự hòa hợp của 3 cây: Cây si, cây đa, cây đề gắn kết hòa quyện vào nhau, tỏa bóng mát cho cả sân đền.

Tương truyền rằng, cây cổ thụ này là do thủ lĩnh Hoàng Công Chất và 2 vị thủ lĩnh người Thái là tướng Ngải và tướng Khanh cùng trồng. Trải qua bao biến cố thăng trầm của lịch sử, cây cổ thụ vẫn vững chãi, như biểu tượng của tinh thần đoàn kết giữa người Thái, người Kinh và các dân tộc anh em trên mảnh đất Điện Biên Phủ anh hùng, giữa miền xuôi và miền ngược.

Cạnh gốc cây cổ thụ là ngôi đền thờ Hoàng Công Chất cùng các vị tướng là nơi để du khách dâng hương tỏ lòng thành kính và thành tâm khấn bái cầu xin an lành và những điều may mắn…

Đoàn rước linh vị thủ lĩnh Hoàng Công Chất vào trong thành.

Màn múa rồng dưới tán cây đoàn kết.

Nơi lưu giữ nét đẹp văn hóa dân tộc

Những năm qua, huyện Điện Biên luôn tăng cường công tác giữ gìn, bảo vệ và tôn tạo, nâng cấp di tích để đáp ứng nhu cầu tìm hiểu của khách tham quan, du lịch trong và ngoài nước, đặc biệt là nhu cầu sinh hoạt văn hóa, tín ngưỡng của nhân dân các dân tộc trên địa bàn tỉnh Điện Biên.

Kể từ năm 1994, khi đền thờ Hoàng Công Chất chính thức được Bộ Văn hóa - Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) công nhận xếp hạng di tích lịch sử, cứ mỗi độ xuân sang đúng vào ngày mất của ông (25/2 âm lịch), các cơ quan quản lý văn hóa của tỉnh Điện Biên và huyện Điện Biên lại tưng bừng tổ chức lễ hội trong khuôn viên Thành Bản Phủ.

Lễ hội Thành Bản Phủ gồm phần lễ và phần hội. Mở đầu lễ hội là các tiết mục mang đậm bản sắc văn hóa dân gian như: Múa rồng, biểu diễn trống hội. Phần lễ diễn ra trang nghiêm với những nghi thức thiêng liêng được gìn giữ như: Rước kiệu, dâng hương, đọc chúc văn tưởng nhớ, tri ân công đức của vị thủ lĩnh Hoàng Công Chất và kêu gọi tinh thần đoàn kết các dân tộc.

Phần hội là các chương trình văn hóa, văn nghệ đặc sắc đến từ các đội văn nghệ quần chúng; tổ chức thi đấu các môn thể thao mang đậm bản sắc dân tộc như: Đẩy gậy, kéo co, tung còn... Trong tiếng trống, chiêng rộn rã, đoàn rước linh vị thủ lĩnh Hoàng Công Chất vào trong thành.

Dẫn đầu đoàn rước có đôi rồng, tiếp đó là kiệu rước linh vị, đội lính, đội tế lễ, dâng hương... Khi kiệu được rước vào sân đền, đội tế bắt đầu thực hiện từng nghi lễ trang trọng. Trong màn khói hương phảng phất, tất cả cùng phủ phục, tỏ lòng thành kính trước linh vị thủ lĩnh họ Hoàng.

Đội tế dâng lên hoa thơm, rượu nồng, nước mát, chúc thư tưởng nhớ công đức của Hoàng Công Chất cùng lời cầu nguyện, xin ngài phù hộ cho sơn hà xã tắc mãi được vững bền, mùa màng được bội thu.

Các đội múa rồng, múa cờ, trình diễn những tiết mục văn nghệ đặc sắc, tái hiện không khí hào hùng của nghĩa quân xưa kia và biểu dương sức mạnh đại đoàn kết dân tộc, ý nghĩa của Chiến thắng Điện Biên Phủ trước sự tán thưởng của đông đảo bà con nhân dân đến dự lễ hội.

Ông Bùi Hải Bình - Chủ tịch UBND huyện Điện Biên cho biết: “Lễ hội Thành Bản Phủ không chỉ là hoạt động tín ngưỡng đặc sắc, mà còn là sự kiện văn hóa nhằm tôn vinh, giới thiệu đến du khách thập phương về những nét văn hóa đặc sắc của 11 dân tộc anh em cùng chung sống trên địa bàn huyện.

Lễ hội cũng là dịp giáo dục truyền thống yêu nước, niềm tự hào dân tộc, khơi dậy tinh thần Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa. Lễ hội là dịp để nhân dân các dân tộc trên địa bàn trong và ngoài huyện Điện Biên có thể giao lưu, học hỏi lẫn nhau.

Đây cũng là cơ hội để quảng bá, tôn vinh bản sắc văn hóa, văn nghệ dân gian và tiềm năng thu hút, phát triển du lịch của huyện cũng như tỉnh Điện Biên”.

Đội tế thực hiện nghi thức dâng hoa, dâng hương.

Lễ hội năm nay nằm trong chuỗi các sự kiện Kỷ niệm 70 năm Chiến thắng Điện Biên Phủ.

Chị Lò Thị Tin - đội trưởng của đội văn nghệ quần chúng bản Bông, xã Noong Hẹt, huyện Điện Biên chia sẻ: “Hàng năm, cứ mỗi dịp sau Tết Nguyên đán, đội văn nghệ lại hăng hái tập luyện các tiết mục văn nghệ đặc sắc để diễn trong chương trình nghệ thuật quần chúng.

Chúng tôi thường lựa chọn các tiết mục múa xòe để thể hiện, đây cũng là cách để gìn giữ những nét đẹp văn hóa truyền thống của đồng bào Thái. Người Thái có câu hát: ‘Không xòe không vui, không xòe cây lúa không trổ bông, không xòe cây ngô không ra bắp, không xòe trai gái không thành đôi...’. Vì vậy, trong Lễ hội đền Hoàng Công Chất, không thể nào thiếu đi những điệu xòe Thái”.

Theo ông Lò Văn Hiêng - người dân xã Pom Lót, huyện Điện Biên: “Thành Bản Phủ không chỉ là nơi mọi người đến với tâm linh, mà còn là nơi để các đoàn văn nghệ thể hiện tài năng và giao lưu văn hóa văn nghệ. Năm nào cũng vậy, xã đã cử các đội văn nghệ quần chúng luyện tập để giao lưu; thi đấu các môn thể thao truyền thống”.

Đến nay, Di tích lịch sử Thành Bản Phủ - Đền thờ Hoàng Công Chất là Di tích lịch sử cấp quốc gia và Lễ hội Thành Bản Phủ cũng là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Nằm trong chuỗi các sự kiện hưởng ứng Kỷ niệm 70 năm Chiến thắng Điện Biên Phủ, Lễ hội Thành Bản Phủ năm nay đã quy tụ hàng vạn du khách tới tham quan, trải nghiệm.