Gửi bình luận
Nếu theo bản dịch thơ thì không có thời gian và không gian. Mùa đông giá lạnh, sương khói mịt mùng, sóng nước khẽ chuyển động, mọi thứ nhờ có ánh trăng mà cảm nhận được. Sự huyền bí và lãng mạn của cảnh đêm trăng sáng lúc đó không như nhiều hậu sinh tán dương trên sách báo. Đoàn cán bộ đầu não của Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa non trẻ họp bàn việc cơ mật trên giữa sông Lô phải tuân thủ nghiêm ngặt “lai vô ảnh, khứ vô hình” để thoát sự săn lùng của giặc Pháp. Cán bộ phải tuyệt đối im lặng giữa dòng nước lấp lánh ánh trăng. Trời trong veo như nhung, không gợn mây, lặng gió và mặt sông dày đặc sương khói.
Hai câu đề và thực tả cảnh đêm trăng có thật trên chiến khu. Ai đó đã hiểu suy diễn, chữ “xuân” lặp lại 3 lần để tả cảnh xuân rực rỡ và bát ngát, bầu trời tự do, ánh trăng tuyệt đẹp. Lặp lại chữ “xuân” theo luật Đường thi, có lẽ Bác chỉ muốn người đọc cảm nhận mùa xuân hiện hữu ở tất cả mọi thứ (sông, nước, trời) và xuân đến trong lòng mỗi người.
Cảm giác về mùa xuân vui, đoàn tụ gia đình nơi “thâm xứ” heo hút, bao hiểm nguy năm 1948 như một ước mơ xa vời trong lòng đoàn cán bộ giữa rừng đại ngàn thiếu thốn và gian khó. Câu thơ của Bác với điểm nhấn từ “xuân” muốn các đồng chí khi đọc khơi gợi được cảm giác và cảm xúc về mùa xuân của đất trời. Âm Hán tự, nhịp thơ, thanh bằng của câu thơ tiếp thêm tinh thần tự tại, tin tưởng và ung dung, vững vàng đối mặt với ma thiêng nước độc của Việt Bắc khi Thực dân Pháp kéo quân tìm diệt Việt Minh.
 |
Bài thơ Nguyên Tiêu của Hồ Chí Minh. Ảnh Văn Lự |
Hai câu luận và kết (Nơi khói sóng nước xa bàn việc quân/ Nửa đêm trở về thuyền đầy trăng thanh) tác giả vẫn sử dụng lối tả thực quen thuộc của Đường thi. Nơi sương khói, giữa sông bàn việc đánh Pháp của dân tộc. Nửa đêm trở về, thuyền chở đầy ánh trăng. Cảm nhận của thi sĩ miêu tả chân thực sự việc và sự vật, thời gian và không gian vào thời điểm nửa đêm, không gian vào tĩnh lặng, hoang vu và bí ẩn. Chỉ còn người cán bộ -nhà thơ đang mải mê ngắm trăng suông trôi theo con thuyền về căn cứ.
Nhiều bản dịch thơ đã không thể hiện đầy đủ ý nghĩa của từ “yên ba- khói sóng”, từ “thâm xứ-xa thẳm”, và từ “dạ bán-nửa đêm”, từ “nguyệt mãn thuyền- ánh trăng đầy thuyền”. Bí mật của thơ Đường luật chữ Hán là “ý tại ngôn ngoại- ý nghĩa ở ngoài lời”, mỗi từ ngữ được dùng đều nhiều ý nghĩa. Giải nghĩa từ ngữ là cách đọc và hiểu đúng thơ Đường luật.
Bài thơ tứ tuyệt kể câu chuyện đi họp bí mật của thi sĩ- chiến sĩ - lãnh tụ giữa đêm Nguyên Tiêu ở chiến khu Việt Bắc xa xôi. Có lẽ người đọc nên khám phá bài thơ dưới ánh sáng của Đường thi hơn là dùng nhiều mĩ từ với suy diễn thoát li câu chữ của nguyên tác. Ngôn ngữ Hán được chắt lọc nhưng dễ hiểu. Trở về lòng dạ lâng lâng giữa đêm rằm tháng giêng trăng sáng quá, đẹp quá tự nhiên quên hết gian khổ và hiểm nguy, quên hết lo âu, việc của Cách mạng. Bác Hồ ngồi trên thuyền nhỏ mà trải hồn tâm giao với trăng, khói sương và cảnh vật, người chiến sĩ đã thành nhà thơ vào giữa đêm trăng rừng Việt Bắc!
Bài thơ tứ tuyệt Nguyên Tiêu của Hồ Chí Minh vẫn còn nhiều bí ẩn và cách tiếp nhận mới. Đọc hiểu thơ Đường chữ Hán nói chung và thơ Bác nói riêng theo thể loại, tôn trọng thi pháp và văn bản nguyên tác sẽ góp phần từng bước làm thay đổi cách dạy và học Ngữ văn hiện nay.
