Khi trường học trở thành 'việc chung' của chính quyền xã

Sau khi sắp xếp lại đơn vị hành chính, không còn cấp Phòng GD&ĐT, giáo dục vùng biên Mường Lát (cũ), tỉnh Thanh Hóa đã đi qua 3 tháng đầu tiên của một giai đoạn mới, với cả cơ hội đổi mới lẫn những thách thức chưa từng có.

Thiếu vắng “điểm tựa” chuyên môn quen thuộc, các hiệu trưởng và chính quyền cơ sở đang tiếp tục nỗ lực thích ứng, trong tinh thần “việc của trường cũng là việc của xã”.

Tự lực thích ứng trong “khoảng trống” chuyên môn

Trên cung đường dọc triền sông Mã lên vùng biên giới Mường Lát (cũ), những điểm trường cheo leo giữa núi rừng vẫn hiện lên sừng sững, như minh chứng cho sự bền bỉ của giáo dục ở vùng biên viễn.

Một năm học đặc biệt, khi mô hình chính quyền hai cấp đã chính thức vận hành được hơn ba tháng, cũng là khoảng thời gian ngành giáo dục địa phương tự thích nghi trong điều kiện không còn Phòng GD&ĐT làm cầu nối, tham mưu, hỗ trợ như trước. Tất cả đều phải chủ động, linh hoạt trong một cơ chế mới đang từng bước định hình rõ hơn.

Tại Trường Phổ thông dân tộc bán trú THCS (PTDTBT-THCS) Mường Lý, là một trong những ngôi trường xa xôi, gian khó nhất nhì của tỉnh, Hiệu trưởng Hoàng Sỹ Xuân chia sẻ: “Năm học này, chúng tôi như những ‘người lính’ đột nhiên không còn 'tổng chỉ huy' trên mặt trận chuyên môn. Trước đây, mọi vấn đề lớn nhỏ đều có thể tìm đến Phòng GD&ĐT. Giờ thì buộc phải tự chủ động trong một biển công việc, vừa quản lý hành chính, vừa giữ chất lượng chuyên môn”.

Ba tháng qua, nhà trường đã tự triển khai các chương trình mới theo chỉ đạo chung. Nếu trước kia, Phòng GD&ĐT sẽ tổ chức tập huấn tập trung, mời chuyên gia, thì hiện tại, ông Xuân cùng đội ngũ giáo viên phải tự nghiên cứu tài liệu, học từ xa qua mạng, rồi phổ biến lại trong nội bộ.

“Chúng tôi đã bước đầu hình thành nhóm Zalo gồm các hiệu trưởng ở cụm xã Mường Lý, Trung Lý, Nhi Sơn. Các trường chia sẻ chuyên môn liên trường, nơi nào có giáo viên mạnh mảng nào sẽ hỗ trợ đơn vị khác. Khi có tập huấn cấp tỉnh, thì cử người đi học rồi truyền đạt lại. Cách làm này đang phát huy bước đầu, dù chắc chắn vất vả hơn trước”, ông Xuân nói.

Không chỉ đối mặt với khó khăn chuyên môn, các hiệu trưởng còn đang làm quen với những thay đổi trong thủ tục hành chính. Tại Trường PTDTBT-THCS Trung Lý, Hiệu trưởng Nguyễn Duy Thủy dẫn chứng cụ thể việc xin kinh phí sửa chữa bếp ăn bán trú. “Trước kia, phải trình UBND xã, rồi lên huyện, chờ ý kiến từ nhiều phòng liên quan. Nay, nếu có phát sinh, chúng tôi làm việc trực tiếp với UBND xã, xử lý nhanh gọn hơn. Tuy vậy, mô hình mới dù đã vận hành 3 tháng vẫn còn nhiều điểm cần hoàn thiện và theo dõi kỹ lưỡng”.

Tại Trường Tiểu học Quang Chiểu 2, Phó Hiệu trưởng Bùi Xuân Thảo cũng ghi nhận chuyển biến tích cực: “Từ khi không còn cấp phòng, nhà trường phối hợp trực tiếp với chính quyền xã. Khi có khó khăn, chỉ cần báo cáo Chủ tịch UBND xã là được hỗ trợ nhanh chóng. Tất nhiên, hiệu quả vẫn phụ thuộc vào mức độ vào cuộc thực chất của chính quyền địa phương”.

Việc chuyển đổi từ “quản lý theo ngành dọc” sang “quản lý theo địa phương” đặt ra yêu cầu mới, đó là: chính quyền xã phải nhập cuộc thực sự, hiểu được yêu cầu của giáo dục, chứ không chỉ là người “ký văn bản”.

Một tín hiệu tích cực khác là sự thay đổi trong nhận thức cộng đồng. Anh Sùng A Páo, phụ huynh học sinh ở bản Tà Cóm (xã Trung Lý), chia sẻ: “Trước đây, việc học của con là việc của thầy cô. Giờ thấy cán bộ xã thường xuyên xuống bản tuyên truyền, nhắc nhở bà con cho con đi học. Cán bộ xã quan tâm thì mình cũng có trách nhiệm hơn”.

Chính quyền vào cuộc, kỳ vọng mô hình bền vững

Không còn cấp huyện đồng nghĩa với việc vai trò của UBND xã trong lĩnh vực giáo dục trở nên rõ ràng hơn bao giờ hết. Chính quyền địa phương không còn chỉ “hỗ trợ”, mà là một phần quan trọng trong chỉ đạo, điều hành trực tiếp hoạt động của các nhà trường.

Ông Trần Văn Thắng, Chủ tịch UBND xã Trung Lý, cho biết: “Chúng tôi luôn xác định giáo dục là nhiệm vụ trọng tâm và lâu dài. Ngay từ khi mô hình mới triển khai, xã chủ động xây dựng kế hoạch làm việc cụ thể với các trường, nắm tình hình thực tế để có chỉ đạo sát sao. Đồng thời tổ chức họp giao ban định kỳ hàng tháng giữa lãnh đạo xã và hiệu trưởng các trường để cùng trao đổi, tháo gỡ khó khăn”.

Sau ba tháng, bước đầu đã có kết quả tích cực. Mô hình ở Mường Lát cho thấy, khi trao quyền thực sự cho cơ sở, đặc biệt là xã, có thể huy động được nguồn lực cộng đồng, tăng cường sự gắn kết giữa trường và địa phương.

Tuy vậy, để mô hình hoạt động trơn tru và ổn định dài hạn, cần có hành lang pháp lý và hỗ trợ kỹ thuật đồng bộ. Lãnh đạo các trường, chính quyền cơ sở đều đề xuất cấp trên tổ chức tập huấn chuyên đề quản lý giáo dục cho cán bộ xã, đặc biệt là những người trực tiếp phụ trách lĩnh vực này, nhằm nâng cao hiểu biết, kỹ năng phối hợp với trường học.

Ngoài ra, rất cần sớm có hướng dẫn cụ thể về cơ chế phối hợp giữa các sở, ngành cấp tỉnh (Giáo dục, Nội vụ, Tài chính...) với UBND xã trong xử lý các vấn đề liên quan đến nhà trường. Đồng thời, nghiên cứu cơ chế tài chính đặc thù, tăng quyền tự chủ cho trường trong chi thường xuyên, sửa chữa nhỏ, giảm thủ tục hành chính rườm rà.

Đặc biệt, cần quan tâm đặc thù địa bàn vùng biên giới. Không còn Phòng GD&ĐT khiến nhiều trường vùng sâu, vùng xa thiếu đi sự hỗ trợ chuyên môn thường xuyên. Trong khi đó, việc kết nối với Sở GD&ĐT cấp tỉnh lại gặp khó khăn do khoảng cách xa, hạ tầng hạn chế, trình độ công nghệ chưa đồng đều…

Giáo dục ở các xã (thuộc huyện vùng biên Mường Lát cũ) đang trên hành trình mới. Ba tháng đầu vận hành mô hình chính quyền hai cấp chưa đủ để giải quyết mọi khó khăn, nhưng đã cho thấy tín hiệu tích cực. Với tinh thần trách nhiệm cao của đội ngũ giáo viên và sự đồng hành từ chính quyền xã, một mô hình giáo dục bền vững, gắn bó với cộng đồng và phát huy nội lực đang dần hình thành nơi đây.

“Chính quyền có thể hỗ trợ về cơ sở vật chất, kinh phí, nhân lực địa phương, nhưng về chuyên môn, dạy cái gì, dạy thế nào, thì chúng tôi vẫn phải đặt niềm tin vào đội ngũ nhà giáo. Chúng tôi xác định rõ vai trò hỗ trợ, chứ không thể can thiệp sâu chuyên môn”, ông Trần Văn Thắng, Chủ tịch UBND xã Trung Lý chia sẻ.