Gửi bình luận
Cơ chế chấp nhận rủi ro, độ trễ trong nghiên cứu giúp nhà khoa học tập trung phát triển các công nghệ nguồn do người Việt làm chủ, tạo ra cách mạng khoa học trong nước.
Nghị quyết 57-NQ/TW của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia (Nghị quyết 57), ban hành ngày 22/12/2024, đưa ra cách tiếp cận mở, linh hoạt và sáng tạo, cho phép thí điểm đối với những vấn đề thực tiễn mới phát sinh. Nghị quyết nhấn mạnh tinh thần chấp nhận rủi ro, đầu tư mạo hiểm và độ trễ trong nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ và đổi mới sáng tạo.
Bên cạnh đó, cơ chế thí điểm được thiết lập nhằm hỗ trợ doanh nghiệp thử nghiệm công nghệ mới dưới sự giám sát của Nhà nước.
Chính sách miễn trừ trách nhiệm cũng được áp dụng đối với doanh nghiệp, tổ chức, cá nhân trong trường hợp thử nghiệm công nghệ mới hoặc mô hình kinh doanh mới gặp thiệt hại kinh tế do nguyên nhân khách quan.
Ngoài ra, Nghị quyết đề ra chủ trương hình thành các quỹ đầu tư mạo hiểm nhằm thúc đẩy khởi nghiệp sáng tạo, ươm tạo công nghệ và chuyển đổi số.
Bày tỏ thống nhất cao Nghị quyết 57, GS.TS Nguyễn Cửu Khoa, nguyên Viện trưởng Viện Khoa học Vật liệu ứng dụng (Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam) cho biết, nhà khoa học sẽ rất phấn khởi vì khi Nghị quyết đi vào cuộc sống sẽ tháo gỡ nhiều nút thắt trong việc chấp nhận rủi ro, độ trễ trong nghiên cứu. Hơn 20 năm làm quản lý khoa học, GS Khoa nói, giới nghiên cứu ai cũng nhận thức làm khoa học luôn tiềm ẩn rủi ro. Song, vấn đề chấp nhận rủi ro chưa được thể chế hóa bằng luật.
Đồng quan điểm, PGS.TS Nguyễn Ngọc Lâm - Ủy viên Ban Chấp hành Hội Tự động hóa TPHCM cho rằng, một trong các thuộc tính của hoạt động nghiên cứu khoa học công nghệ là vượt ra ngoài vùng an toàn, nghĩa là sẽ gặp các rủi ro trong nghiên cứu. Tuy nhiên, đến nay, các yếu tố rủi ro chưa được tính đến trong việc triển khai các nhiệm vụ khoa học công nghệ.
Theo ông, một số trường hợp thực hiện nghiên cứu khoa học gặp các rủi ro bất khả kháng như thiên tai, dịch bệnh, chủ nhiệm đề tài mắc bệnh hiểm nghèo hoặc do quá trình chuẩn bị kéo dài đến khi được duyệt thì sản phẩm của nhiệm vụ không còn phù hợp… Các nhiệm vụ bị chậm tiến độ có lý do xác đáng thường được giải quyết gia hạn, bổ sung kinh phí để tiếp tục hoàn thành.
Các nhiệm vụ không thể hoàn thành được thanh lý theo quy định. Tuy nhiên, PGS Lâm cho rằng, cơ quan quản lý nhiệm vụ giải quyết thanh lý để hợp quy thường phải tiến hành các thủ tục khá phức tạp, với nhiều hội đồng để đánh giá việc thực hiện các nội dung khoa học công nghệ. Hội đồng sẽ đánh giá giá trị các sản phẩm đã thực hiện, giá trị vật tư đã mua, phương án sử dụng, khai thác các bán thành phẩm tồn đọng của đề tài đã được thanh lý…
“Những quy trình này cần thiết có hành lang pháp lý nhằm giải quyết trực tiếp, nhanh chóng các rủi ro trong nghiên cứu và sự trễ hạn thực hiện các nhiệm vụ”, PGS.TS Nguyễn Ngọc Lâm nói.
Cũng theo đại diện Hội Tự động hóa TPHCM, trong thời kỳ mới hiện nay, đất nước có sự phát triển nhảy vọt về mọi mặt và Trung ương đưa ra tầm nhìn mới đầu tư cho khoa học công nghệ chấp nhận rủi ro.
Việc cho phép sử dụng ngân sách để đầu tư mạo hiểm, chấp nhận các rủi ro sẽ đẩy mạnh các hoạt động đổi mới sáng tạo về cả chiều rộng lẫn chiều sâu, phát huy được nguồn lực toàn xã hội, thì mới có thể đạt được những thành công lớn hơn, góp phần đưa nước ta thoát khỏi bẫy thu nhập trung bình.
GS Nguyễn Cửu Khoa cho biết thêm, với chủ trương chấp nhận rủi ro, độ trễ trong nghiên cứu, Nghị quyết 57 sẽ giúp thúc đẩy nhà khoa học nghiên cứu phát triển các công nghệ nguồn. Đây chính là việc tạo ra các công nghệ lõi, công nghệ mới, do người Việt Nam làm chủ hoàn toàn, phục vụ nhu cầu phát triển kinh tế, xã hội trong nước.
Lý do, theo GS Khoa, các công nghệ nguồn thường các nước phát triển sẽ giữ bí mật, rất ít khi chuyển giao hoặc bán ra bên ngoài để đảm bảo phát triển khoa học công nghệ của họ. Do đó, Việt Nam cần phát triển các công nghệ nguồn để phát triển tiềm lực, nội lực khoa học công nghệ quốc gia.
GS Khoa thông tin, trước đây với một đề tài nghiên cứu phải có khả năng thành công cao hơn 80% mới có thể được triển khai, do đó thường là các công nghệ đã có sẵn hoặc có tính đột biến không cao.
Còn các định hướng phát triển công nghệ nguồn, hội đồng khoa học sẽ rất khó khăn trong đánh giá thực hiện hay không thực hiện do tính rủi ro cao. Tuy nhiên, với Nghị quyết 57, hội đồng khoa học sẽ có cơ sở để quyết đoán hơn trong việc đánh giá, thông qua các đề tài nghiên cứu công nghệ nguồn.
Góp ý thêm về phát triển công nghệ nguồn, PGS.TS Nguyễn Ngọc Lâm nêu quan điểm, những công nghệ nguồn mang tính khai phá vì nó phát triển một lĩnh vực hoàn toàn mới. Ví dụ, những nghiên cứu tự lực về đường sắt tốc độ cao, mạng viễn thông nội địa bảo mật cao, nhà máy điện nguyên tử, sản xuất chip bán dẫn, tạo giống cây trồng mới…
Ông đánh giá, những nghiên cứu này có thể không đạt được kết quả cuối cùng như dự kiến, nhưng nếu tạo được một số nền tảng cơ sở để phát triển, có sản phẩm cục bộ, có các công trình công bố, xây dựng được phòng thí nghiệm và đội ngũ chuyên gia giỏi. Các nghiên cứu này có các ứng dụng nhánh và kể cả có kết quả âm vẫn có thể xem xét về các rủi ro và được miễn trừ trách nhiệm.
“Như vậy, có thể nói việc miễn trừ trách nhiệm là có điều kiện. Trong đó, có cả trách nhiệm dự đoán và chuẩn bị giải pháp ứng phó của chủ nhiệm khi đăng ký nhiệm vụ và giải trình trung thực các thất bại gây ra bởi các rủi ro”, PGS Lâm nói và cho biết, việc thẩm định một dự án có dự báo rủi ro và các phương án giải quyết cần có một hội đồng có đủ tầm nhìn, kinh nghiệm để tham gia thẩm định và giám sát quá trình thực hiện nhiệm vụ.
Ông cho rằng, hội đồng cần có ít nhất ba chuyên gia hoạt động trong lĩnh vực chuyên ngành của nhiệm vụ. Việc chọn chuyên gia cần dựa trên lý lịch khoa học của họ theo tiêu chí người có tầm nhìn, kinh nghiệm và đang thực hiện các nghiên cứu thuộc lĩnh vực này trong năm năm gần đây. Ngoài ra, các thành viên khác của hội đồng là đại diện của những lĩnh vực liên quan.
Đối với những dự án lớn (từ 15 - 20 tỷ đồng trở lên), số chuyên gia chuyên ngành nên được tăng cường tới năm người. Cơ quan thành lập hội đồng thẩm định phải chịu trách nhiệm về tính phù hợp của hội đồng được thành lập khi đơn vị đăng ký nhiệm vụ. Khi làm được những việc này, PGS Lâm tin tưởng yếu tố rủi ro được kiểm soát và nhà khoa học sẽ tự tin và tập trung nghiên cứu, đạt được những kết quả cao mà không quan tâm nhiều các vấn đề khác.
Nhiều năm làm quản lý khoa học, GS Đào Văn Lượng, nguyên Giám đốc Sở Khoa học và Công nghệ TPHCM chia sẻ, chấp nhận rủi ro, độ trễ trong nghiên cứu cần có cơ chế giao quyền chủ động cao hơn cho nhà khoa học, đặc biệt trong vấn đề tài chính.
Các cơ quan quản lý Nhà nước chỉ nên là cơ quan theo dõi, giám sát, hạn chế can thiệp sâu vào các hoạt động chuyên môn của nhà khoa học thông qua các thủ tục hành chính. Tuy nhiên, cơ chế giám sát các đề tài, đề án cần phải tuân theo kế hoạch đề ra, nhưng có thể thay đổi theo thực tế nghiên cứu.
“Không bó hẹp nhà khoa học nghiên cứu nhưng cũng không nên thả lỏng quá mức để có nêu cao trách nhiệm của mình”, GS Lượng nói.
Nhà khoa học này cũng cho rằng, việc chấp nhận rủi ro trong nghiên cứu cần có sự chia sẻ giữa Nhà nước và doanh nghiệp theo mô hình kết nối ba nhà (Nhà nước - nhà khoa học - nhà doanh nghiệp). Đối tượng đặt hàng là doanh nghiệp và họ có thể tham gia hỗ trợ tài chính cho dự án đến giai đoạn thương mại hóa.
Doanh nghiệp sẽ hiểu rõ nhu cầu và biết thị trường cần công nghệ gì. Nhà khoa học đóng vai trò nghiên cứu, đưa ra các giải pháp công nghệ. Nhà nước có thể tài trợ một phần kinh phí để doanh nghiệp và nhà khoa học cùng nhau đạt mục tiêu bằng các giải pháp công nghệ mới, ứng dụng vào cuộc sống.
Khi sản phẩm thành công được thương mại hóa, quyền lợi các bên sẽ được hưởng theo tỷ lệ phần trăm được quy định thông qua hội đồng chuyên môn, dựa theo tỷ lệ đóng góp mỗi bên. Nhà nước sẽ có lợi sau này, nhất là khi đầu tư cho các dự án có ý tưởng mới vì có sự bắt tay của các bên. Trường hợp nghiên cứu thất bại sẽ được coi như sự chia sẻ rủi ro trong nghiên cứu.
Ngày 19/2, Quốc hội thông qua Nghị quyết thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc biệt tạo đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. Điều 4 của Nghị quyết này nêu chấp nhận rủi ro trong nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ.
Theo đó, tổ chức, cá nhân hoạt động nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ được miễn trách nhiệm dân sự khi gây ra thiệt hại cho Nhà nước trong quá trình thực hiện nhiệm vụ khoa học và công nghệ sử dụng ngân sách Nhà nước khi đã thực hiện đầy đủ các quy trình, quy định liên quan trong quá trình triển khai thực hiện hoạt động nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ.
Tổ chức chủ trì thực hiện nhiệm vụ khoa học và công nghệ sử dụng ngân sách Nhà nước trong quá trình triển khai đã thực hiện đầy đủ các quy định về quản lý nhiệm vụ khoa học và công nghệ, quy trình và nội dung nghiên cứu đã được thuyết minh nhưng không đi đến kết quả như dự kiến thì không phải hoàn trả lại kinh phí đã sử dụng.
