Mở lối cho những phận người 'vô danh' ở TP.HCM - Bài 1: 'Vô danh' từ đời ông đến đời cháu

LTS:Tại khoản 2 Điều 30 BLDS có quy định cá nhân từ khi sinh ra có quyền được khai sinh. Thế nhưng vì nhiều lý do, hiện nay ở TP.HCM vẫn còn không ít người không có giấy khai sinh hoặc có người may mắn được cấp giấy khai sinh nhưng lại không làm được CCCD.

Họ có hàng trăm lý do cho việc không có giấy tờ tùy thân, vì cha mẹ bỏ đi, mẹ không có CCCD, thất lạc giấy tờ, vì không có nơi cư trú ổn định…

Những trường hợp này nếu căn cứ vào các quy định hiện hành thì không thể giải quyết.

***

“Hơn 30 năm phiêu bạt giữa Sài Gòn, điều mong mỏi lớn nhất của cuộc đời tôi là được lận trong người cái thẻ CCCD để mỗi khi ra đường, tôi không còn nơm nớp lo sợ bị công an kiểm tra giấy tờ tùy thân”. Trong căn phòng ẩm thấp ở quận 4, TP.HCM, nơi lưu trú của một gia đình gồm ba thế hệ, ông Võ Văn Sung (gần 70 tuổi) bộc bạch nỗi lòng.

Một gia đình, ba thế hệ không có giấy tờ tùy thân

Giữa cái nắng gay gắt của những ngày tháng 4, chúng tôi chạy xe sâu vào trong hẻm 280 đường Nguyễn Tất Thành (phường 13, quận 4, TP.HCM) tìm gặp ông Sung, tên thường gọi là Thương.

Căn phòng gần cuối hẻm rộng khoảng 10 m2 là nơi ở của cả gia đình ông Sung gồm năm người: Vợ chồng ông, hai con trai và đứa cháu nội ba tuổi. Khi chúng tôi đến, ông Sung loay hoay tìm một chỗ để khách ngồi bởi căn phòng quá nhỏ, chỉ vừa đủ để đồ và khoảng 3-4 người ngồi. Gặp chúng tôi, ông Sung tươi cười nhưng nét mặt vẫn hằn sâu những nếp nhăn in dấu thời gian, mưa nắng.

Ông Sung kể ông sinh ra và lớn lên ở Đồng Nai, rồi đến TP.HCM sinh sống cũng hơn 30 năm. Trước đây ông cũng có nhà cửa, cũng được cấp CMND nhưng cuộc sống ở quê khi ấy quá khó khăn, gia đình ông quyết định rời quê, bán nhà, đến TP.HCM lập nghiệp với mong muốn cuộc sống sẽ tốt hơn.

Gia đình gồm ba thế hệ của ông Võ Văn Sung ở quận 4, TP.HCM không có giấy tờ tùy thân. Ảnh: NGUYỄN HIỀN

Đến TP.HCM, ông bà làm đủ nghề từ công nhân xây dựng, phục vụ quán ăn đến chạy xe ôm… nhưng cuộc sống vẫn không hết khó khăn. “Bao nhiêu năm làm lụng, dù lúc nào cũng cố gắng nhưng cái nghèo vẫn cứ đeo bám mãi. Không có nhà để ở hợp pháp nên không nhập khẩu được, rồi hai vợ chồng cũng không thể làm thủ tục cấp CCCD. Cả hai đứa con trai của tôi cũng thế, năm nay chúng đã hơn 40 tuổi cũng không có một tờ giấy lận lưng. Vì không có giấy tờ nên cuộc sống, công việc của hai đứa con tôi gặp rất nhiều khó khăn” - ông Sung chia sẻ.

Sau nhiều lần báo bận vì đang chở khách, cuối cùng anh Quốc (con trai ông Sung) cũng liên lạc với chúng tôi.

Anh Quốc tâm sự: “Giờ đi làm ở đâu, người ta cũng đòi phải có CMND/CCCD nhưng chúng tôi làm gì có. Hồi mới đến TP.HCM, anh em tôi cũng có giấy khai sinh nhưng qua bao lần chuyển trường đã bị thất lạc hết. Lúc 14 tuổi, như mọi người đã được làm CMND rồi nhưng chúng tôi bị mất giấy khai sinh, nhà cửa không có thì sao làm được.

Không có giấy tờ nên hằng ngày tôi phải thuê app của một người khác để chạy xe ôm công nghệ. Hôm nào người cho thuê app bận thì coi như ngày đó tôi cũng thất nghiệp. Đứa em tôi cũng vì không có giấy tờ, ai thuê gì làm nấy và cũng chỉ đủ nuôi sống bản thân chứ chẳng dư dả gì”.

Cha chưa tìm được mẹ, con không có giấy khai sinh

“Gia đình tôi cứ rơi vào vòng luẩn quẩn không có giấy tờ, đời cha, đời con rồi đến đời con gái tôi cũng đang gặp khó khăn khi làm giấy khai sinh. Cuộc sống khó khăn trăm bề và cái nghèo vẫn cứ đeo bám chúng tôi mãi không thôi. Giờ mong muốn lớn nhất của tôi là làm được giấy khai sinh cho con gái ba tuổi để sau này nó được đi học; ba mẹ tôi tuổi đã cao cũng rất cần CCCD để mua BHYT lo cho sức khỏe” - anh Quốc mong muốn.

Kể về cuộc tình và đứa con gái, anh Quốc nghẹn ngào: “Vì phận nghèo nên dù khi ấy đã gần 40 tuổi, tôi cũng không dám nghĩ đến chuyện hôn nhân vì mặc cảm. Thế nhưng vào giữa năm 2019, tôi gặp được mẹ bé N (tên con gái của anh), có sự đồng cảm với nhau nên chúng tôi quyết định quen nhau rồi cả hai thuê nhà trọ ở quận 7 sống chung.

Tháng 9-2020, bé N được sinh ra tại BV Từ Dũ. Lúc ra viện, bé cũng được cấp giấy chứng sinh. Thế nhưng sinh con được vài tháng thì mẹ bé N chuyển đi nơi khác sinh sống, mang theo cả giấy chứng sinh”.

“Bản thân tôi không có tờ giấy lận lưng nên rất thấu hiểu nỗi khổ sở của những người không có giấy tờ tùy thân. Điều mong muốn lớn nhất của tôi hiện giờ là con gái tôi không phải khổ như cha nó nên tôi sẽ cố gắng hết sức và bằng mọi giá để làm giấy khai sinh cho con tôi.

Việc đầu tiên tôi làm là đến BV xin lại giấy xác nhận chứng sinh. Có giấy xác nhận này, tôi đến một số nơi tư vấn thì được hướng dẫn phải tìm được mẹ bé mới làm được vì tôi không có giấy kết hôn và bản thân cũng không có giấy tờ tùy thân. Thế nên tôi đã cố gắng liên hệ với mẹ bé nhưng cũng không liên lạc được dù người này ở TP.HCM. Giờ tôi bất lực, không biết phải làm sao cho con tôi có giấy khai sinh để được đi học” - anh Quốc lo lắng.

Trao đổi với PV, bà Huỳnh Thị Như Loan, Chủ tịch UBND phường 13, quận 4, cho biết trường hợp của anh Quốc, gia đình chưa liên hệ phường để làm thủ tục đăng ký giấy khai sinh cho cháu bé. Từ thông tin mà báo cung cấp, phường sẽ liên hệ với gia đình anh Quốc để tiếp nhận và có hướng dẫn làm giấy khai sinh cho cháu bé theo quy định. Nếu trong quá trình tiếp nhận có khó khăn, vướng mắc, phường sẽ xin ý kiến của Phòng Tư pháp quận.

Ngày 7-5, chúng tôi đã liên hệ lại với anh Quốc để hỏi tình hình làm giấy khai sinh cho con anh, anh cho biết được sự hướng dẫn của UBND phường nên thủ tục làm giấy khai sinh cho con anh đã được tiếp nhận và đang trong quá trình giải quyết.

Con không được khai sinh vì mẹ không có CCCD Khác với trường hợp của anh Quốc, chị Võ Thị Mỹ Liên (ngụ quận Bình Thạnh, TP.HCM) gần ba năm nay phải chạy vạy khắp nơi tìm cách làm giấy khai sinh cho con gái hơn ba tuổi của mình. Thế nhưng đến nay mọi cố gắng của người mẹ này vẫn chưa có kết quả. Chị Liên kể chị sinh ra và lớn lên ở quận 4. Từ nhỏ đến nay chị chỉ được cấp giấy khai sinh bởi gia đình chị không có nhà để nhập khẩu vào nên mẹ chị và đứa em dù đã lớn tuổi nhưng không được cấp CCCD. Năm 2018, chị và chồng cưới nhau nhưng không thể đăng ký kết hôn được vì chị không có CCCD. Chị Võ Thị Mỹ Liên cùng con gái đã ba tuổi nhưng chưa có giấy khai sinh. Ảnh: NGUYỄN HIỀN “Dù cưới nhau rất nhiều năm nhưng tôi vẫn chưa dám có con bởi tôi sợ sinh con ra lại giống như tôi, không làm được giấy tờ tùy thân. Năm 2021, có người hướng dẫn tôi về công an phường nơi tôi từng sinh sống xin xác nhận chưa có CCCD. Sau đó, tôi mang về quê chồng ở huyện Lộc Ninh (Bình Phước) để nhập khẩu. Dù công an nơi đây đã tiếp nhận nhưng chỉ trả lời chờ xác minh thêm vì tôi không sinh sống ở địa chỉ yêu cầu đăng ký thường trú” - chị Liên chia sẻ. Nghĩ rằng mình sắp được đăng ký thường trú và làm được CCCD nên vợ chồng chị Liên quyết định sinh con. Tháng 8-2021, chị sinh một bé gái ở BV Từ Dũ. Do chị Liên không có CCCD nên BV chỉ cấp giấy ra viện, không cấp giấy chứng sinh. Chị Liên nghẹn ngào: “Giờ mong ước lớn nhất của tôi là được làm giấy khai sinh cho con tôi để cháu được cấp thẻ BHYT, được đến trường như bao đứa trẻ khác. Để con tôi có giấy khai sinh, dù hướng dẫn tôi đi đến đâu, cần làm gì, khó khăn mấy tôi cũng làm”.