Người Việt lọt top nhà khoa học ảnh hưởng nhất thế giới

PGS.TS Phạm Văn Hùng (trái) nhận giải thưởng Tạ Quang Bửu năm 2018.

Trưởng thành từ gian khó

Cuối tháng 10/2021, PGS.TS Phạm Văn Hùng (Trưởng phòng Quản lý khoa học, giảng viên Khoa Công nghệ Sinh học, IU) trở thành 1 trong 28 nhà khoa học Việt Nam được vinh danh trong bảng xếp hạng Top 100.000 nhà khoa học có ảnh hưởng nhất thế giới năm 2021. Theo bảng này, PGS.TS Phạm Văn Hùng giữ vị trí 37.520 trên bảng xếp hạng này. Đây cũng là năm thứ 2 ông được xuất hiện với thứ hạng tăng vượt bậc so với vị trí 85.932 vào năm 2020.

Bảng xếp hạng này do các Giáo sư Jeroen Baas, Kevin Boyack và John P.A. Ioannidis của Đại học Stanford (Hoa Kỳ) nghiên cứu và công bố trên tạp chí PLoS Biology. Theo đó, nhóm tác giả đã dùng cơ sở dữ liệu của Scopus từ 1960 đến tháng 8/2021 trong hơn 7 triệu nhà khoa học và lọc ra Top 100.000 người có ảnh hưởng nhất. Các nhà khoa học được phân chia vào 22 lĩnh vực khoa học và 176 lĩnh vực phụ (ngành/chuyên ngành).

Để thực hiện bảng xếp hạng này, nhóm nghiên cứu dựa trên các tiêu chí quan trọng như: Chỉ số ảnh hưởng trong giới khoa học (composite score); tổng số trích dẫn (không bao gồm các tự trích dẫn); chỉ số Hirsch h-index; chỉ số Schreiber hm-index; số trích dẫn cho các bài báo được đăng với tư cách là tác giả duy nhất (single author); số trích dẫn cho các bài báo là tác giả chính (tên đầu tiên - first author và tác giả liên hệ - corresponding author), và tác giả cuối cùng - last author…

Trao đổi về việc được lọt vào Top 100.000 nhà khoa học có ảnh hưởng nhất thế giới năm 2021 của bảng xếp hạng này, PGS.TS Phạm Văn Hùng chia sẻ ông rất vui, vì những nghiên cứu của mình đã được các nhà khoa học trên thế giới đón nhận và chia sẻ, góp phần lan tỏa sâu rộng trong cộng đồng.

Là tác giả của hơn 90 bài báo khoa học trên các tạp chí thuộc danh mục ISI, tạp chí chuyên ngành trong nước và quốc tế, PGS.TS Phạm Văn Hùng cũng là chủ nhân của giải thưởng Tạ Quang Bửu năm 2018.

PGS.TS Phạm Văn Hùng có một tuổi thơ đầy gian khổ. Ông sinh năm 1974, trong một gia đình công chức nghèo tại xã ven biển Quảng Nham, huyện Quảng Xương (Thanh Hóa), nơi có đến 90% dân số sống bằng nghề chài lưới. Bố của ông làm cán bộ viên chức, mẹ là giáo viên tiểu học. Tuy hoàn cảnh khó khăn, nhưng bố mẹ ông luôn khuyến khích và động viên các con học hành chu đáo để sau này cuộc sống bớt cơ hàn hơn.

Chủ nhân của giải thưởng Tạ Quang Bửu năm 2018 chia sẻ: “Chính nhờ sự động viên và tạo điều kiện tích cực từ bố mẹ mà việc học của tôi diễn ra thuận lợi hơn rất nhiều. Mặc dù học trường làng nhưng tôi đã tham gia nhiều kỳ thi học sinh giỏi Toán của huyện và đoạt giải Nhì cấp huyện vào năm lớp 8. Đồng thời, tôi được gọi vào học lớp chuyên Toán của tỉnh. Vì điều kiện không cho phép nên tôi đã ở lại để thi vào lớp 10 khóa đầu tiên của Trường THPT Quảng Xương 4 (là một trường cấp 3 mới thành lập của tỉnh Thanh Hóa). Sau đó được bố mẹ động viên, tôi đã cố gắng học và thi đỗ vào Trường ĐH Bách khoa Hà Nội và gắn bó với ngành Công nghệ thực phẩm cho tới nay”.

Trải qua 5 năm học tập với nhiều khó khăn về vật chất nhưng nhờ sự động viên tích cực từ gia đình, ông đã tốt nghiệp ĐH với tấm bằng loại giỏi và là một trong 30 sinh viên (khóa 1993 - 1998) xuất sắc nhất của Trường ĐH Bách khoa Hà Nội.

Tốt nghiệp ĐH, ông được giữ lại trường và cũng từ đó mục tiêu đi học nước ngoài được hình thành. Sau đó, ông vừa học cao học, vừa đầu tư học tiếng Anh để có thể tìm cơ hội nhận học bổng du học. Bởi, thời học phổ thông, ông chưa được học ngoại ngữ nào. Năm 2001, ông bảo vệ thành công luận văn Thạc sĩ với thành tích xuất sắc và nhận được học bổng đi học Tiến sĩ tại Trường ĐH Osaka, Nhật Bản.

“Tôi đã quyết định chọn học trường của Nhật vì thấy ngoài việc trau dồi kiến thức chuyên môn thì cũng cần phải học tập văn hóa, phong tục tập quán và đặc biệt là cách làm việc của người Nhật”, PGS.TS Phạm Văn Hùng chia sẻ.

Nhận bằng Tiến sĩ tại xứ sở Phù Tang, ông đã tiếp tục tham gia các chương trình nghiên cứu sau Tiến sĩ tại Nhật và Canada, đồng thời xuất bản nhiều công trình nghiên cứu trên các tạp chí khoa học chuyên ngành uy tín. Mặc dù có nhiều cơ hội để ở lại nước ngoài, nhưng ông đã về nước với mong muốn được góp sức xây dựng quê hương. Năm 2009, ông về công tác tại Trường ĐH Quốc tế - ĐHQG TPHCM, sau đó làm Trưởng Bộ môn Công nghệ thực phẩm, rồi Trưởng phòng Quản lý khoa học IU và được phong Phó Giáo sư năm 2014.

Với cương vị Trưởng phòng Quản lý khoa học IU, PGS.TS Phạm Văn Hùng cho rằng, hoạt động nghiên cứu khoa học (NCKH) của trường đang diễn ra rất sôi nổi. Năm học vừa qua, IU đã thành lập được 32 nhóm nghiên cứu tiêu biểu thuộc tất cả các lĩnh vực đào tạo và NCKH. Đề tài của các nhóm không chỉ tập trung vào nghiên cứu cơ bản, mà còn vào cả nghiên cứu ứng dụng và chuyển giao công nghệ sát với đời sống thực tiễn hiện nay.

“Ngoài việc thu hút nguồn nhân lực chất lượng cao, trường còn đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng cho NCKH và thu hút nguồn kinh phí cho hoạt động NCKH. Hiện nay, nhà trường đã xây dựng được hệ thống 57 phòng thí nghiệm cho tất cả các chuyên ngành, lĩnh vực. Ngoài phần kinh phí được cấp từ ĐHQG TPHCM, trường đã trích một phần kinh phí từ nguồn thu để đầu tư xây dựng hệ thống các phòng thí nghiệm hiện đại đảm bảo tốt yêu cầu dạy học và NCKH”, PGS Hùng chia sẻ.

Nhiều nghiên cứu cho bữa ăn người bệnh

PGS.TS Phạm Văn Hùng là một trong những người đầu tiên tham gia xây dựng chương trình giảng dạy ngành Công nghệ thực phẩm bằng tiếng Anh tại IU và là Trưởng Bộ môn Công nghệ thực phẩm của trường này từ năm 2014 - 2018. Mặc dù bận rộn với công tác giảng dạy và quản lý, nhưng ông vẫn luôn chú trọng vào công tác NCKH, công bố công trình trên các tạp chí chuyên ngành uy tín.

Năm 2018, PGS.TS Phạm Văn Hùng trở thành một trong hai nhà khoa học đoạt giải thưởng chính của giải Tạ Quang Bửu, với công trình có tên “Nghiên cứu khả năng kháng tiêu hóa và khả năng sinh đường của các loại tinh bột gạo và tinh bột gạo biến đổi bằng phương pháp vật lý”.

Đây là một trong những sản phẩm của đề tài nghiên cứu cơ bản thuộc chuyên ngành sinh học nông nghiệp do Quỹ Phát triển Khoa học và Công nghệ Việt Nam tài trợ giai đoạn 2013 - 2015. Trong công trình này, PGS.TS Phạm Văn Hùng và các cộng sự đã tiến hành nghiên cứu về mối liên quan giữa cấu trúc phân tử của tinh bột gạo và khả năng tiêu hóa in vitro và khả năng sinh đường in vivo, nhằm tìm ra cơ chế kháng lại sự thủy phân của tinh bột đối với hệ enzyme tiêu hóa trong cơ thể người.

“Đây cũng là công trình được đăng trên tạp chí Food Chemistry - tạp chí khoa học hàng đầu thế giới trong lĩnh vực Sinh học nông nghiệp, được SCIMAGO xếp hạng 9/273 tạp chí chuyên ngành công nghệ thực phẩm. Kết quả nghiên cứu này có ý nghĩa cả về mặt khoa học và ứng dụng thực tiễn trong các lĩnh vực công nghệ sinh học, khoa học dinh dưỡng, công nghệ thực phẩm và chuyên ngành hóa hữu cơ” - PGS.TS Phạm Văn Hùng chia sẻ.

Theo PGS.TS Phạm Văn Hùng, hiện Việt Nam có tỷ lệ mắc bệnh thừa cân, béo phì và đái tháo đường tăng lên đáng kể trong thời gian gần đây, đặc biệt là ở lứa tuổi học sinh. Nguyên nhân chính gây bệnh đái tháo đường và béo phì là do cơ thể bị rối loạn chuyển hóa carbohydrate khi hormone insulin của tụy bị thiếu hụt, giảm tác động trong cơ thể, biểu hiện ở mức đường trong máu luôn cao. Đối với người đã mắc bệnh béo phì và đái tháo đường thì ngoài việc uống thuốc hỗ trợ, cần phải có chế độ ăn hạn chế carbohydrate.

Việc nghiên cứu phát triển các sản phẩm thực phẩm sinh đường thấp nhằm phòng chống các bệnh béo phì, tiểu đường là rất quan trọng và cần thiết. Từ thực tế trên cùng với các kiến thức, kinh nghiệm nghiên cứu có được ở các nước tiên tiến, ông và công sự đã tiến hành các nghiên cứu tạo ra các loại tinh bột biến đổi có khả năng kháng tiêu hóa và khả năng sinh đường thấp dành cho các bệnh nhân béo phì và đái tháo đường. Các kết quả nghiên cứu này sau khi công bố trên các tạp chí uy tín đã được các nhà khoa học trên thế giới sử dụng làm tiền đề cho các nghiên cứu tiếp theo. Các công trình nghiên cứu này đã nhận được hơn 2.500 trích dẫn bởi các nhà khoa học trên thế giới.

Nói về đồng nghiệp của mình, ThS Nguyễn Thị Bích Ngọc - Trưởng ban Truyền thông IU - chia sẻ: “Tôi biết thầy từ hồi thầy còn làm giảng viên bộ môn Công nghệ thực phẩm của Khoa Công nghệ sinh học IU. Thầy là một giảng viên giỏi, được nhiều sinh viên yêu quý và ngưỡng mộ. Khi thầy đạt giải thưởng Tạ Quang Bửu 2018, nhiều báo đài phỏng vấn viết bài, đưa tin nên tôi có cơ hội làm việc với thầy nhiều hơn.

Tôi nhận thấy thầy rất nghiêm túc trong công việc, hiền và cũng ít nói. Tuy nhiên, thầy nhiệt tình hỗ trợ công việc truyền thông của tôi. Sau đó, thầy đảm nhận chức vụ Trưởng phòng Quản lý khoa học, tôi nhận thấy thầy không chỉ giỏi trong việc nghiên cứu với nhiều bài báo khoa học, mà còn là lãnh đạo đơn vị rất nhiệt huyết. Thầy thân thiện với đồng nghiệp và luôn vui vẻ với tất cả những công việc phối hợp với tôi để làm tốt việc truyền thông cho trường”...

“Giảng dạy là đem những kiến thức mình có được truyền đạt lại cho thế hệ sau. Tuy nhiên, hiện nay với sự hỗ trợ mạnh mẽ của công nghệ thì khối lượng kiến thức không còn là một khối vững chắc mà đang thay đổi từng ngày, từng giờ. Do đó cần phải kết hợp nghiên cứu khoa học và giảng dạy để luôn đưa đến cho sinh viên những kiến thức mới mẻ cùng với các kiến thức cơ bản. Có được điều này thì công việc giảng dạy mới trở nên thú vị hơn”, PGS.TS Phạm Văn Hùng chia sẻ.