Nguy cơ tụt hậu về nghiên cứu và ứng dụng khoa học

Dù thiếu nhân lực và được xem là xương sống cho sự phát triển lâu dài của đất nước, nhưng số lượng người trẻ theo đuổi lĩnh vực này có xu hướng giảm. Nếu không có giải pháp căn cơ, Việt Nam có thể phải đối diện với nguy cơ tụt hậu về nghiên cứu và ứng dụng khoa học.

Nhìn vào dữ liệu mà các cơ sở giáo dục đại học và Bộ GD&ĐT công bố cho thấy, nhiều ngành thuộc lĩnh vực khoa học cơ bản có kết quả tuyển sinh không mấy khả quan. Đơn cử như năm 2023, kết quả tuyển sinh lĩnh vực nông lâm nghiệp và thủy sản, khoa học tự nhiên, toán và thống kê thuộc tốp có kết quả tuyển sinh kém nhất. Hay như năm 2024, các ngành khoa học cơ bản tiếp tục gặp khó vì chỉ 2% số thí sinh đăng ký dự thi.

Bài toán đặt ra là, làm thế nào để thu hút nhiều người học hơn vào lĩnh vực khoa học cơ bản? Muốn vậy, trước hết cần “bắt mạch” nguyên nhân để “kê đơn” đúng, trúng và đủ mạnh.

Thực tế cho thấy, so với những lĩnh vực khác, khoa học cơ bản đang phải đối diện với nhiều thách thức về cơ hội nghề nghiệp, sự cạnh tranh từ các ngành kinh tế - công nghệ. Cùng đó, nhiều người còn chưa nhận thức đầy đủ về giá trị của khoa học cơ bản. Ngoài ra, cơ hội việc làm của một số ngành thuộc lĩnh vực này thiếu hấp dẫn; lương và chế độ đãi ngộ không cao; chương trình học khó, yêu cầu tư duy cao.

Chưa kể, chúng ta còn thiếu định hướng nghề nghiệp rõ ràng. Nhiều học sinh không hiểu rõ khoa học cơ bản có thể làm gì sau khi tốt nghiệp, do thiếu sự tư vấn và hướng nghiệp hiệu quả từ nhà trường. Các ngành khoa học cơ bản ít được truyền thông mạnh mẽ như các ngành công nghệ, kinh tế.

Bên cạnh đó, các ngành khoa học cơ bản đang thiếu sự kết nối với doanh nghiệp và ứng dụng thực tiễn. Quan niệm xã hội vẫn chưa coi trọng khoa học cơ bản. Nhiều người quan niệm rằng học khoa học cơ bản chỉ phù hợp để trở thành giảng viên hoặc nhà nghiên cứu, trong khi thực tế, các kỹ năng từ ngành này có thể áp dụng trong nhiều lĩnh vực khác nhau.

Để tăng sức hút cho ngành này, thiết nghĩ, chúng ta cần nâng cao nhận thức về vai trò của khoa học cơ bản. Trước tiên, cần nhấn mạnh tầm quan trọng của khoa học cơ bản trong đời sống và sự phát triển của xã hội. Các nhà khoa học, giáo viên và cơ quan truyền thông cần lan tỏa những câu chuyện thành công, ứng dụng thực tiễn của khoa học trong công nghệ, y học và môi trường để truyền cảm hứng cho giới trẻ.

Phía cơ sở giáo dục đại học cần cải tiến chương trình và phương pháp giảng dạy. Theo đó, chương trình đào tạo cần thiết kế theo hướng thực tiễn hơn, kết hợp lý thuyết với thực hành, từ đó giúp học sinh hiểu rõ ứng dụng của khoa học trong đời sống. Ngoài ra, cần xây dựng cộng đồng học thuật mạnh mẽ, tạo ra các diễn đàn, nhóm nghiên cứu và câu lạc bộ khoa học giúp học sinh, sinh viên có môi trường giao lưu, học hỏi và phát triển niềm đam mê.

Mặt khác, cần có giải pháp hỗ trợ tài chính, cơ hội việc làm, kết nối khoa học với các ngành công nghiệp và khởi nghiệp. Đặc biệt, cần cải thiện chế độ đãi ngộ cho nhà khoa học như: Tăng lương và chế độ phúc lợi cho giảng viên, nhà nghiên cứu khoa học, giúp ngành này trở nên hấp dẫn hơn; hỗ trợ tài chính cho nghiên cứu; xây dựng quỹ tài trợ nghiên cứu…

Cùng với các giải pháp thiết thực, khoa học cơ bản khi được nhìn nhận đúng giá trị sẽ không còn “khô khan”, mà trở thành con đường hấp dẫn với nhiều người trẻ đam mê khám phá và sáng tạo.