Nhân văn chính sách nhà ở xã hội, sao dân vẫn mua chung cư mini bất hợp pháp ?

Người mua NƠXH có xe sang

Trước Đổi mới, Nhà nước bao cấp về nhà ở, nhưng mô hình này hoạt động thiếu hiệu quả.

Sau Đổi mới, mọi thành phần kinh tế đều có thể tham gia xây dựng và cung cấp nhà ở. Thị trường nhà ở đã phát triển mạnh mẽ sau đó, diện tích nhà ở bình quân tăng từ 9,68 m2 năm 1999, lên 16,7 m2 năm 2009 và tăng lên 23,2 m2 năm 2019.

Một thực trạng là quá trình phát triển nhà ở đã nảy sinh nhiều bất cập, những tàn dư của cung cách quản lý tập trung khiến hình thành cơ chế xin – cho, làm thị trường nhà ở bị méo mó, xây dựng nhà ở giá thấp phục vụ đối tượng thu nhập thấp, đối tượng chính sách, đối tượng yếu thế trong xã hội chưa được quan tâm phù hợp thực tế...

Từ năm 2009, Nhà nước bắt đầu thực hiện chính sách về NƠXH. Đây là một chủ trương nhân văn, tích cực của chế độ. Nhiều chính sách về NƠXH được ban hành, đến nay chính sách này có nhiều thay đổi, nổi bật.

Luật Nhà ở năm 2006 có quy định chi tiết về phát triển NƠXH; Năm 2010 Chính phủ ban hành Chương trình Nâng cấp đô thị quốc gia giai đoạn 2009 – 2020, kèm theo các quyết định phát triển nhà ở cho công nhân, học sinh, sinh viên, người thu nhập thấp ở các đô thị; Năm 2013 thực hiện gói tín dụng 30.000 tỷ đồng từ Ngân hàng Nhà nước để hỗ trợ NƠXH; Năm 2014 Luật Nhà ở được sửa đổi, bổ sung và phải đến năm 2023 Chính phủ ban hành Đề án xây dựng ít nhất 1 triệu căn hộ NƠXH đến năm 2030... Đánh giá chung, chính sách về NƠXH luôn được điều chỉnh để phù hợp với điều kiện thực tế hơn.

Chủ trương về NƠXH có vai trò rất quan trọng. Nó không chỉ đơn giản là vấn đề nhà ở, mà còn tác động tới nhiều vấn đề khác như an sinh xã hội, mục tiêu phát triển kinh tế đô thị, chiến lược nhà ở quốc gia, một phân khúc quan trọng của thị trường bất động sản… của cả nước và mỗi địa phương, đặc biệt đối với các đô thị lớn.

Chính sách và khung pháp lý đã có. Tuy nhiên, cho đến nay Chủ trương NƠXH vẫn chưa được các chủ thể phát huy xứng với kỳ vọng và tầm quan trọng, chưa đáp ứng đúng nhu cầu của thật của về NƠXH của người dân.

Một thực trạng khách quan là người có thu nhập thấp, công nhân, học sinh, sinh viên… người có nhu cầu thật về NƠXH theo quy định, đến nay vẫn rất khó có thể tiếp cận để mua được NƠXH.

Một thực trạng khác là ở các khu NƠXH hiện nay như Ecohome (Bắc Từ Liêm); Kiến Hưng (Hà Đông), Đặng Xá (Gia Lâm)… hoặc ở các khu vực NƠXH khác ở các tỉnh thành trên cả nước có sự xuất hiện của nhiều xe sang, mà chủ lại không phải ai khác, chính là những chủ nhân của những căn hộ NƠXH.

Tháng 4/2021, ông Nguyễn Toàn Thắng - Phó Giám đốc Quỹ đầu tư phát triển Đắk Lắk từng lên báo thanh minh là khu NƠXH ở Km 4-5 phường Tân An, TP.Buôn Ma Thuột có một số ô tô, nhưng chỉ có vài chiếc hạng khá, còn lại là loại trung bình, giá rẻ…

Báo chí đã từng tốn khá nhiều giấy mực nói về vấn đề xuất hiện nhiều xe sang đi bốc thăm mua NƠXH đầu tiên ở tỉnh Hà Tĩnh. Hay gần đây nhất là sáng ngày 20/5/2023, khoảng 500m hai bên đường Trần Quý Kiên, đoạn qua cổng Nhà thi đấu quận Cầu Giấy là dãy ô tô xếp hàng dài cùng với 1.300 hồ sơ đi bốc thăm mua 149 căn NƠXH - NHS Trung Văn, quận Nam Từ Liêm, Hà Nội.

Người dân chọn loại hình chung cư mini không hợp pháp, vì sao?

Nhu cầu mua NƠXH của những người đi xe sang tham gia bốc thăm là có thật. Nhưng cũng cần nhìn nhận thẳng thắn, đối tượng mua nhà có đúng với thực tế, hay là người có tiền, có nhà, có xe hơi xịn, nhưng họ vẫn mua rồi bán lại kiếm lời, như là một hành vi trục lợi chính sách?

Theo quy đinh đối tượng mua NƠXH chủ yếu thuộc ba nhóm: gia đình chính sách, người lao động tại khu công nghiệp và người thu nhập thấp tại các thành phố lớn.

Tuy nhiên, nếu như nhóm đầu tiên và thứ hai các tiêu chí khá rõ ràng, việc xác định nhóm người mua thứ ba lại gây nhiều tranh cãi bởi đây là nhóm có nhu cầu đông đảo nhất.

Việc phải có hàng chục loại giấy tờ xác nhận khiến nhiều người thu nhập thấp thực sự không thể đủ điều kiện mua NƠXH. Trong khi đó, nhiều người không thuộc nhóm thu nhập thấp hoặc đã có nhà, có xe sang vẫn có suất.

Nói về thực trạng này, bạn đọc Nangnv chia sẻ: “Để có câu trả lời đúng và giải quyết đúng đối tượng có nhu cầu “thật” mua NƠXH, thì cần thiết phải có sự can thiệp mạnh mẽ của cơ quan quản lý nhà nước. Như trường hợp của tôi là một ví dụ. Tôi đang ở một chung cư NƠXH. Tôi biết rằng, nhiều người được mua NƠXH tại chung cư tôi ở là những người có tiền, có nhà, có xe hơi xịn, nhưng họ vẫn mua, rồi sau đó bán lại.

Trong khi đó, những người có nhu cầu thực, rất ít có thể mua trực tiếp được từ chủ đầu tư, nhiều người chỉ có thể mua lại từ các F1 bằng hình thức ủy quyền, thừa kế để né luật, đương nhiên với giá chênh từ 300-400 triệu đồng. Tôi thấy rằng điều kiện hồ sơ chưa đến đúng người có nhu cầu thật - những người ít tiền và vì cơm áo, công việc nên đã không đủ thời gian, chi phí để lo đủ hồ sơ theo yêu cầu".

Theo GS Đặng Hùng Võ, để khơi thông được NƠXH cần phải có đủ 3 yếu tố, gồm: nguồn vốn, quỹ đất và chính sách.

Bộ trưởng bộ Xây dựng Nguyễn Thanh Nghị cũng từng thừa nhận trong một phiên chất vấn trước Quốc hội, đến nay cả nước mới có 7,79 triệu m2 NƠXH, trong khi yêu cầu đặt ra là 12,5 triệu m2. Như vậy, NƠXH mới đạt được hơn 36% so với nhu cầu.

Từ số liệu báo cáo của Bộ trưởng bộ Xây dựng cho thấy, nhu cầu về nhà ở đối với người dân là rất lớn. Điều đó đã thúc đẩy sự phát triển mạnh mẽ về loại hình chung cư mini bất hợp pháp, được xây dựng sai phép, sai quy hoạch, sai thiết kế, không đảm bảo an toàn phòng chống cháy nổ trên địa bàn thành phố Hà Nội và một số địa phương khác, nhằm đáp ứng nhu cầu người dân mua/thuê và phục vụ mục đích sinh lời của những chủ đầu tư loại hình nhà này.

Quay lại vụ việc chung cư mini trên phố Khương Hạ, phường Khương Đình, quận Thanh Xuân bị cháy, khiến 56 người tử vong. Trong số những nạn nhân đó, có rất nhiều trường hợp có trên 2 người trong cùng gia đình tử vong vì vụ cháy.

Nhưng thực trạng là trên địa bàn Hà Nội có rất nhiều tồn tại loại hình chung cư mini mất an toàn dạng như vậy, được chủ đầu tư biến tướng từ nhà ở riêng lẻ rồi bán/cho thuê căn hộ cho người có nhu cầu.

Từ những phân tích trên cho thấy, nhu cầu của người dân về nhà ở là rất cao và chính đáng. Nhưng vì sao họ lại không chon mua/thuê NƠXH, mà lại chọn loại hình chung cư mini vừa không hợp pháp lại đe dọa an toàn đến tính mạng gia đình để xuống tiền để mua/thuê?

Có lẽ là vì sự nhanh chóng của việc mua/thuê, không cần các điều kiện, tiêu chí như mua NƠXH và giá cũng chỉ bằng giá NƠXH.

Cũng phải thẳng thắn nhìn nhận, đó là số lượng NƠXH còn rất thấp, mới đạt được hơn 36% so với nhu cầu - theo báo cáo của Bộ trưởng bộ Xây dựng. Nhưng vì sao vẫn còn nhiều người có xe sang, có nhà vẫn mua được NƠXH, rồi sau đó chuyển nhượng để hưởng chênh lệch…. Điều này cho thấy, có sự bất cập từ mua NƠXH.

Liệu rằng việc xét và tiêu chuẩn hồ sơ có phải là nguyên nhân? Liệu một chính sách nhân văn của chế độ đã được các chủ thể triển khai thực sự đi vào đời sống, để người dân thực sự được thụ hưởng từ chính sách nhân văn ấy.