Trao quyền quản lý giáo dục: Tạo 'đột phá' quản trị trường học

Tuy vậy, không ít nơi vẫn loay hoay vì thiếu nhân lực, chuyên môn và khối lượng công việc vượt quá khả năng đáp ứng.

Thuận lợi nhưng còn vướng mắc

Ông Phan Quốc Thanh - Phó Chủ tịch UBND xã Phúc Trạch (Hà Tĩnh), nhận định hai thông tư mới giúp cấp xã chuyển từ vị thế “tham gia phối hợp” sang “chịu trách nhiệm toàn diện” trong quản lý giáo dục. Nếu trước đây xã chỉ dừng lại ở hỗ trợ, thì nay phải tham gia quy hoạch mạng lưới, tổ chức hoạt động, giám sát, huy động nguồn lực, coi giáo dục là nhiệm vụ chung của hệ thống chính trị.

Tại Phúc Trạch, ngay sau sáp nhập hành chính, bộ máy hai cấp đã tiến hành quy hoạch lại mạng lưới trường học gắn với phát triển địa phương. Phân cấp mới cho phép xã tự quyết những vấn đề trước đây phải chờ huyện như: Thành lập, sáp nhập, giải thể trường; bố trí đầu tư; xử lý thừa – thiếu trường lớp theo biến động dân số.

Ông Thanh nhấn mạnh điểm mới quan trọng nhất là Thông tư 12/2025/TT-BGDĐT, khi địa phương được trao quyền mạnh hơn trong tuyển dụng, sử dụng, đánh giá và phát triển đội ngũ. Nhờ vậy, xã có thể chủ động điều tiết hoặc luân chuyển giáo viên giữa các trường theo nhu cầu thực tiễn, tránh tình trạng thừa – thiếu cục bộ kéo dài.

Cơ chế mới cũng tăng vai trò giám sát cộng đồng. Thông qua Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể, hội phụ huynh và ban giám sát đầu tư cộng đồng, người dân có điều kiện theo dõi chất lượng dạy học, tính minh bạch trong sử dụng ngân sách, an ninh trường học, phòng chống bạo lực – những lĩnh vực đòi hỏi sự vào cuộc của xã hội.

“Quyền tự chủ của các trường lớn hơn: Tự xây dựng kế hoạch giáo dục, chủ động sử dụng tài chính, tham gia quyết định nhân sự. Nhưng quyền nhiều thì trách nhiệm nặng hơn. Mỗi trường phải chứng minh hiệu quả bằng chất lượng đầu ra và sự hài lòng của phụ huynh, cộng đồng”, ông Thanh nói.

Theo ông Thanh, phân cấp sâu tạo cơ hội nhưng cũng là phép thử lớn. Thách thức khó nhất là chuyển từ làm hành chính sang tư duy quản trị, từ tuân thủ quy trình sáng tạo ra kết quả thực chất.

Xã Phúc Trạch hiện quản lý 9 cơ sở giáo dục với hơn 3.600 học sinh, nhưng bộ phận phụ trách chỉ 3 - 4 người, lại kiêm nhiệm nhiều lĩnh vực. Khi thông tư yêu cầu tăng giám sát, phân tích dữ liệu, quản lý tài chính - tài sản, đánh giá nhân sự…, áp lực dồn dập lên đội ngũ vốn đã mỏng.

Một số cán bộ chưa được đào tạo bài bản về quản lý giáo dục; việc vận dụng pháp luật, đặc biệt nhân sự và tài chính, vẫn lúng túng. Hệ thống dữ liệu chưa hoàn thiện, kỹ năng công nghệ thông tin hạn chế khiến công tác số hóa, phân tích phục vụ giám sát gặp khó. Bên cạnh đó, yêu cầu minh bạch trong huy động xã hội hóa ngày càng cao, tạo thêm thách thức cho cấp xã.

Để khắc phục, ông Thanh đề xuất tăng cường bồi dưỡng, tập huấn cho cán bộ phụ trách giáo dục; thúc đẩy tự học có hướng dẫn; ứng dụng công nghệ số và thiết lập kênh trao đổi trực tuyến giữa xã - nhà trường - phụ huynh nhằm xử lý công việc nhanh, rõ ràng, minh bạch.

Phường Thành Sen (Hà Tĩnh) quản lý 39 cơ sở giáo dục từ mầm non đến THCS. Ngay sau khi các thông tư có hiệu lực, phường đã kiện toàn bộ máy, phân công cán bộ, tổ chức tập huấn và cập nhật pháp luật cho đội ngũ.

Bà Trần Thị Thủy Nga - Phó Chủ tịch UBND phường, cho biết phường cử cán bộ tham gia các khóa bồi dưỡng về quản lý trường học và công nghệ số; đồng thời thiết lập kênh trao đổi trực tuyến ba bên nhà trường – UBND phường – sở GD&ĐT để đảm bảo giải quyết công việc nhanh và đúng quy định. Thuận lợi lớn nhất của phường Thành Sen là đội ngũ chuyên trách giáo dục có nền tảng tốt, hỗ trợ hiệu quả cho cán bộ mới.

Tại xã Tuy Phước (Gia Lai), Phó Chủ tịch UBND xã Thái Văn Thuận cho biết, địa phương cũng gặp áp lực tương tự khi chuyển sang mô hình hai cấp. Trước đây, công tác quản lý toàn bộ hệ thống mầm non – THCS do phòng GD&ĐT huyện phụ trách. Nay, nhiệm vụ này giao cho phòng Văn hóa – Xã hội của xã, nhưng chỉ có một cán bộ đảm nhận toàn bộ công việc tương đương cả một phòng chuyên môn trước kia.

Tuy Phước hiện có 22 trường, hơn 670 cán bộ, giáo viên và 13.450 học sinh. Quy mô lớn trong khi nhân lực hạn chế khiến tiến độ xử lý hồ sơ phát sinh bị chậm; nhiều đề xuất của trường cần thời gian nghiên cứu, đối chiếu quy định. Năm nay việc đầu tư cơ sở vật chất tạm dừng, ảnh hưởng thêm đến hoạt động dạy, học. Dù xã có cán bộ từng công tác tại phòng GD&ĐT nên thuận lợi phần nào, nhưng ở nhiều địa phương khác, cán bộ phụ trách không đúng chuyên môn, khiến khó chồng khó.

Trước những vướng mắc trên, xã Tuy Phước kiến nghị sở GD&ĐT và sở Nội vụ tăng cường thêm biên chế phụ trách quản lý giáo dục, nhằm giảm tải và đảm bảo triển khai các thông tư mới kịp thời, hiệu quả.

Tạo động lực phát triển

Những thay đổi và tác động của Thông tư 10/2025/TT-BGDĐT và Thông tư 12/2025/TT-BGDĐT đối với chính quyền địa phương và các cơ sở giáo dục đã mang lại nhiều thay đổi căn bản, tác động trực tiếp. Đồng thời, hai thông tư giúp các nhà trường có quyền tự chủ cao hơn trong quản trị, quản lý, điều hành, nâng cao chất lượng giáo dục. Nhà trường được phân bổ nguồn lực theo định mức và phối hợp với chính quyền để tuyển dụng giáo viên, sử dụng viên chức theo vị trí việc làm…

Đứng ở góc độ nhà quản lý, bà Bùi Thị Ngọc Lương - Hiệu trưởng Trường Tiểu học Tây Tựu A (phường Tây Tựu, Hà Nội), chia sẻ: “Việc trao quyền cho nhà trường đặc biệt hiệu trưởng gắn liền với cơ chế chịu trách nhiệm. Điều này sát với Chỉ thị số 24-CT/TU của Ban Thường vụ Thành ủy Hà Nội về tăng cường trách nhiệm người đứng đầu; đảm bảo hiệu năng, hiệu lực khi thực hiện chính quyền hai cấp.

Mặt khác, hiệu trưởng sẽ phát huy vai trò, đúng chức trách, nhiệm vụ; giúp các quyết định sát thực tiễn hơn, tránh hình thức, phù hợp với địa phương và theo xu thế chung của giáo dục, thách thức đặt ra với thực tế của chính quyền 2 cấp đó là áp lực công việc và năng lực quản lý”.

Một thực tế hiện nay, khi thực hiện chính quyền hai cấp, không phải địa phương nào cũng có đội ngũ công chức làm chuyên về giáo dục ở phòng Văn hóa -Xã hội vì vậy, đội ngũ chưa đủ mạnh. Theo Thông tư 12/2025/TT-BGDĐT đổi mới trong đánh giá sẽ giúp đánh giá giáo viên sát năng lực, thực tiễn, tránh bình quân chủ nghĩa, cào bằng và tạo động lực, khích lệ tinh thần phấn đấu của thầy cô.

Bên cạnh đó, bà Lương cho rằng, Thông tư 10/2025/TT-BGDĐT và Thông tư 12/2025/TT-BGDĐT đòi hỏi hiệu trưởng phải có tư duy lãnh đạo, quản trị, nhà trường minh bạch khách quan, có khả năng dự báo, biết sử dụng đội ngũ theo thế mạnh từng cán bộ, giáo viên; trao quyền cho giáo viên; coi người cấp dưới của mình như thủ lĩnh; nhà quản lý cấp trung để khai thác hết thế mạnh đội ngũ...

“Có như vậy, người đứng đầu mới có thể thực hiện tốt sứ mệnh khi được trao quyền... Đồng thời, không chờ chỉ đạo chi tiết từ cấp trên mà có thể dự báo, tham mưu đề xuất với chính quyền địa phương để nâng cao uy tín, chất lượng giáo dục của nhà trường cũng như của địa phương”, bà Lương nhấn mạnh.

Tại một số địa phương khác, việc trao quyền sâu hơn trong quản lý giáo dục phổ thông và đội ngũ đã giúp cơ sở chủ động hơn.

Từ góc độ người quản lý cơ sở giáo dục, ông Trần Thanh Kiên - Hiệu trưởng Trường THCS Lê Văn Thiêm (phường Thành Sen, Hà Tĩnh), chia sẻ: “Việc trao quyền sâu hơn cho cấp cơ sở, giúp nhiều địa phương, trường học chủ động trong quản trị trường học đã tạo điều kiện thuận lợi hơn trong giải quyết các vấn đề cấp thiết của nhà trường.

Trong giai đoạn bước vào năm học mới, UBND phường đã có buổi làm việc trực tiếp với nhà trường về kế hoạch phát triển; những quyết định về cơ sở vật chất như: Sửa chữa phòng học, mua sắm trang thiết bị hay phân bổ kinh phí đều được xử lý nhanh chóng và trực tiếp. Qua đó, giúp nhà trường chủ động hơn trong mọi hoạt động, tập trung nâng cao chất lượng dạy và học một cách hiệu quả”.

Còn theo ông Đặng Quốc Vũ - Hiệu trưởng Trường Tiểu học và THCS xã Đăk Plô (tỉnh Quảng Ngãi), nhận định, từ khi quy mô quản lý thu hẹp, nhiều thủ tục được giải quyết nhanh và trực tiếp. “Trước đây phải chờ hướng dẫn từ nhiều đầu mối, nay hành chính thông thoáng hơn. Việc trao đổi giữa trường và chính quyền cơ sở nhịp nhàng, rút ngắn tiến độ rõ rệt”, ông Vũ chia sẻ.

Ông Vũ cho rằng, phân cấp hợp lý giúp nhà trường hiểu sát thực tiễn hơn, nhất là ở vùng có địa bàn rộng, dân cư phân tán. Quyền chủ động trong xây dựng kế hoạch giáo dục, bố trí nhân sự, tham mưu cho địa phương… được phát huy khi khoảng cách giữa quản lý và thực tiễn được rút ngắn.

Tuy vậy, khó khăn vẫn tồn tại. Một số hoạt động chuyên môn như thi giáo viên giỏi, học sinh giỏi hiện chỉ tổ chức trong phạm vi vài ba trường. Quy mô nhỏ khiến tính giao lưu, học hỏi và cọ xát chuyên môn hạn chế, đặc biệt ở vùng sâu, xa, nơi đội ngũ giáo viên giỏi, học sinh giỏi vốn không nhiều.

Theo ông Vũ, từ thực tiễn triển khai, có thể thấy Thông tư 10 và 12 mở ra cơ hội để địa phương và cơ sở giáo dục chủ động hơn trong quản trị. Song để các văn bản thực sự phát huy hiệu quả, cần đi kèm việc tăng cường năng lực cho đội ngũ ở cấp dưới, những người trực tiếp “gánh” phần việc được phân cấp. Đồng thời, phải có cơ chế phối hợp rõ ràng giữa sở và UBND cấp xã, tránh tình trạng vừa trao quyền vừa loay hoay vì thiếu nhân lực, hướng dẫn hoặc tâm lý sợ sai.

“Thông tư 10/2025/TT-BGDĐT và Thông tư 12/2025/TT-BGDĐT đã chuyển nhiều nhiệm vụ, thẩm quyền từ cấp huyện và phòng GD&ĐT (cũ) về cấp xã, giúp việc quản lý và xử lý công việc của các trường diễn ra nhanh và chủ động hơn. Tuy nhiên, trách nhiệm của chủ tịch UBND xã vì thế cũng nặng hơn, đòi hỏi công chức phụ trách giáo dục và phòng Văn hóa - Xã hội phải hiểu sâu, nắm chắc quy định chuyên môn.

Trong khi đó, nhiều xã lại không có công chức chuyên ngành Giáo dục, khối lượng việc của phòng Văn hóa - Xã hội quá lớn, dẫn đến khó khăn trong rà soát quy hoạch và tham mưu kịp thời cho UBND xã theo yêu cầu của hai thông tư mới”, ông Ngô Văn Hiền - Phó Chủ tịch UBND xã Tri Lễ (Lạng Sơn), cho biết.