Gửi bình luận
Giáo dục đại học Việt Nam đang đứng trước yêu cầu đổi mới mạnh mẽ, trong đó công nghệ số và trí tuệ nhân tạo là động lực vô cùng quan trọng.
Ứng dụng công nghệ có thể đem đến những thay đổi căn bản, từ quản trị đại học đến tổ chức giảng dạy, đánh giá chất lượng, quản trị tài chính và kết nối doanh nghiệp…
Để góp phần thúc đẩy hình thành và phát triển phương thức linh hoạt kết hợp với trí tuệ nhân tạo (AI) trong quản trị giáo dục đại học, tôi xin đề xuất một số nội dung sau:
Ở cấp hệ thống, mục tiêu đặt ra là tổ chức điều phối và kiến tạo chính sách nhằm hỗ trợ và thúc đẩy các cơ sở giáo dục đại học ứng dụng hiệu quả AI tích hợp với quản trị linh hoạt, nâng cao năng lực đổi mới sáng tạo, phản ứng nhanh và điều hành dựa trên dữ liệu.
Muốn vậy, trước hết cần xây dựng và ban hành hướng dẫn triển khai quản trị linh hoạt tích hợp AI trong các cơ sở giáo dục đại học; tích hợp nội dung Agile + AI vào khung đánh giá chuyển đổi số đại học; xây dựng chính sách ưu tiên tài chính, đầu tư và đấu thầu công nghệ số có tích hợp AI hỗ trợ quản trị linh hoạt.
Tiếp nữa, cần tăng cường năng lực và phát triển nguồn nhân lực có liên quan. Bao gồm, tổ chức tập huấn về “Lãnh đạo Agile + AI” cho cán bộ quản lý cơ sở giáo dục đại học; tổ chức các khóa bồi dưỡng quốc gia và hội thảo chia sẻ thực tiễn giữa các trường tiên phong; hỗ trợ xây dựng “Hệ sinh thái học tập Agile + AI” thông qua MOOCs, nền tảng học tập mở.
Trên cơ sở các bước đi trên, tiến hành thử nghiệm chính sách và mở rộng quy mô. Lựa chọn 5 - 7 cơ sở giáo dục đại học làm thí điểm quốc gia cho mô hình Agile + AI; thiết kế khung sandbox quốc gia cho thử nghiệm chính sách giáo dục ứng dụng AI; tổng hợp và công bố thường niên Báo cáo chỉ số Agile + AI trong quản trị giáo dục đại học.
Ở cấp trường, mục tiêu đặt ra là vận dụng tài liệu hướng dẫn của Bộ GD&ĐT để xây dựng và triển khai mô hình quản trị linh hoạt tích hợp AI phù hợp với bối cảnh cụ thể của nhà trường, từng bước nâng cao hiệu lực điều hành, minh bạch, ra quyết định theo dữ liệu và tăng cường trải nghiệm người học.
Muốn vậy, trước hết cần thiết lập tổ chức và thể chế nội bộ: Thành lập Ban chỉ đạo Agile + AI do một lãnh đạo chủ trì, với sự tham gia của các phòng/ khoa/ trung tâm liên quan; xây dựng quy trình quản trị linh hoạt (sprint điều hành, điều phối nhóm agile đa ngành); ban hành quy chế hoặc hướng dẫn sử dụng AI trong quản lý, dạy học và đánh giá.
Thứ hai, ứng dụng công nghệ AI vào quy trình quản trị. Theo đó, trên cơ sở hoàn thiện cơ sở dữ liệu nhà trường, tích hợp các công cụ AI trong phân tích dữ liệu (hành vi người học, giảng viên, tiến độ chiến lược), tạo nội dung điều hành (biên bản, báo cáo, thông báo, mô hình mô phỏng); kết nối công cụ AI với nền tảng Agile nội bộ (có thể vận dụng các phần mềm hiện có như Trello, Notion, Jira, hoặc phần mềm do trường phát triển).
Thứ ba, phát triển năng lực và văn hóa tổ chức bằng tập huấn nội bộ về Agile cơ bản, kỹ năng dùng AI trong quản lý, đánh giá; khuyến khích các nhóm học thuật và giảng viên xây dựng tài nguyên mở dùng chung; tạo diễn đàn nội bộ chia sẻ thực hành tốt giữa các đơn vị trong trường.
Sự phát triển mạnh mẽ của AI tạo sinh đang tạo nên cuộc cách mạng toàn diện trong hệ thống giáo dục đại học. Đối với giảng viên, AI đã chứng minh khả năng tối ưu hóa quy trình chuẩn bị học liệu và thiết kế nội dung giảng dạy, giải phóng thời gian để tập trung vào các hoạt động có giá trị gia tăng cao hơn.
Sinh viên cũng đang trải nghiệm sự thay đổi căn bản trong quá trình học tập, khi AI hỗ trợ hoàn thành bài tập, soạn thảo luận văn và tham gia nghiên cứu khoa học. Tuy nhiên, sự thay đổi này đặt ra những câu hỏi quan trọng về tính xác thực trong đánh giá năng lực học thuật và giá trị thực tiễn của bằng cấp đại học.
Ranh giới mong manh giữa “hỗ trợ học tập” và “thay thế hoàn toàn quá trình tư duy” tạo nên thách thức lớn trong việc phân biệt sản phẩm trí tuệ nguyên gốc của sinh viên với nội dung được AI tạo ra. Sự thiếu vắng các định hướng rõ ràng có thể dẫn đến tình trạng ứng dụng thiếu kiểm soát, gây tổn hại đến chất lượng giáo dục đại học.
AI đòi hỏi chuyển đổi vai trò giảng viên từ “người truyền thụ kiến thức” thành “người tạo điều kiện học tập” với trách nhiệm hướng dẫn sử dụng AI đạo đức, khuyến khích tư duy sáng tạo và duy trì yếu tố con người trong giáo dục. Tái cấu trúc môi trường học tập cần xây dựng lớp học thông minh tích hợp AI, không gian cộng tác và phòng thực hành chuyên dụng.
Phương pháp giảng dạy mới bao gồm học tập dựa trên dự án, lớp học đảo ngược và lộ trình cá nhân hóa. Khung quản trị AI cần thiết lập quy tắc đạo đức mới, định nghĩa mức độ sử dụng chấp nhận, quy trình khai báo và biện pháp xử lý vi phạm. Mô hình quản trị bốn cấp độ sẽ đảm bảo triển khai AI có hệ thống trong tổ chức giáo dục.
Chiến lược triển khai tổ chức cần tập trung vào việc thành lập Trung tâm trí tuệ nhân tạo xuất sắc tại mỗi trường đại học để đóng vai trò then chốt trong nghiên cứu và phát triển các ứng dụng AI trong giáo dục, cung cấp đào tạo và hỗ trợ kỹ thuật cho toàn bộ cộng đồng trường, kết nối với các tổ chức nghiên cứu và doanh nghiệp, cũng như theo dõi và đánh giá tác động của AI đối với chất lượng giáo dục.
Bên cạnh đó, việc triển khai chương trình học viện AI toàn diện cho sinh viên, giảng viên và cán bộ quản lý sẽ đảm bảo toàn bộ các bộ phận đều có năng lực AI cần thiết để thích ứng với xu hướng chuyển đổi số trong giáo dục.
Cuộc cách mạng AI trong giáo dục đại học đòi hỏi một sự chuyển đổi mô hình tư duy toàn diện, từ vai trò của giảng viên, phương pháp giảng dạy, đến cơ sở hạ tầng và khung quản trị. Thành công trong việc tích hợp AI vào giáo dục không chỉ phụ thuộc vào công nghệ mà còn cần sự kết hợp hài hòa giữa đổi mới công nghệ và các giá trị nhân văn.
Các trường đại học cần chủ động trong việc xây dựng hệ sinh thái giáo dục được hỗ trợ bởi AI, đồng thời duy trì các giá trị cốt lõi của giáo dục đại học bao gồm tư duy phản biện, khả năng sáng tạo và sự phát triển toàn diện về nhân cách để khai thác hiệu quả tiềm năng của cuộc cách mạng AI nhằm nâng cao chất lượng đào tạo và chuẩn bị nguồn nhân lực cho thế hệ tương lai.
Trong kỷ nguyên AI, giáo dục đại học đang đứng trước cơ hội cũng như thách thức rất lớn. Nếu như trước đây, công nghệ trong nhà trường chủ yếu dừng lại ở hỗ trợ quản lý hành chính, xây dựng hệ thống dạy học trực tuyến, thì nay AI đã và đang thâm nhập trực tiếp vào giảng dạy, nghiên cứu, đánh giá chất lượng đào tạo. Vấn đề đặt ra cho các trường đại học không phải là có ứng dụng AI hay không, mà là ứng dụng như thế nào để vừa đạt hiệu quả cao, vừa giữ được những giá trị cốt lõi của giáo dục.
Trước hết, cần nhìn nhận AI mang lại cơ hội gì cho giảng dạy đại học? Một trong những ưu điểm nổi bật nhất là khả năng cá nhân hóa quá trình học tập. Trước đây, một giảng viên khó có thể theo dõi sát sao từng sinh viên trong lớp, đặc biệt ở những lớp đông hàng trăm người. Nhưng AI có thể phân tích dữ liệu học tập của mỗi sinh viên, từ đó chỉ ra điểm mạnh, yếu và gợi ý lộ trình học tập riêng.
Sinh viên sẽ không còn cảm giác bị bỏ lại phía sau, trong khi những người học nhanh cũng có thể được thử thách ở mức độ cao hơn. Song song đó, các công cụ như AI Chatbot - Giáo viên ảo hay hệ thống học liệu thông minh sẽ giúp sinh viên chủ động tìm hiểu, đặt câu hỏi và nhận được câu trả lời 24/7, mọi lúc mọi nơi.
Bên cạnh hỗ trợ sinh viên, AI cũng giúp giảng viên nâng cao chất lượng bài giảng. Các công cụ phân tích dữ liệu có thể gợi ý cho giảng viên biết nội dung nào sinh viên tiếp thu chậm, phần nào gây khó hiểu, từ đó điều chỉnh cách giảng dạy. Ngoài ra, AI còn mở ra khả năng thiết kế các thí nghiệm ảo, mô phỏng tình huống nghề nghiệp hay tạo môi trường học tập với thực tế tăng cường (AR/VR).
Những hình thức này không chỉ khiến bài giảng sinh động hơn mà còn giúp người học có cơ hội rèn luyện kỹ năng gần gũi với thực tiễn nghề nghiệp, điều mà phương pháp truyền thống khó đáp ứng được.
Nếu coi giảng dạy là quá trình truyền đạt và hình thành tri thức, thì đánh giá chất lượng chính là thước đo phản ánh hiệu quả của quá trình đó. Ở phương diện này, AI đem đến nhiều đổi mới căn bản. Với các kỳ thi trắc nghiệm, AI có thể tự động chấm điểm nhanh chóng, chính xác và tiết kiệm thời gian, công sức cho giảng viên. Với các bài tự luận, AI có thể đưa ra gợi ý chấm điểm, chỉ ra lỗi chính tả, cách lập luận, từ đó giúp giảng viên có thêm căn cứ đánh giá khách quan hơn.
Quan trọng hơn, AI còn cho phép theo dõi tiến bộ của sinh viên trong cả quá trình, chứ không chỉ dựa vào kết quả cuối kỳ. Hệ thống phân tích dữ liệu có thể cung cấp báo cáo chi tiết: sinh viên nào đang có nguy cơ tụt lại, nhóm nào cần hỗ trợ thêm, chuẩn đầu ra nào chưa đạt. Nhờ đó, việc đánh giá không chỉ mang tính tổng kết mà trở thành công cụ để điều chỉnh giảng dạy kịp thời.
Tuy nhiên, ứng dụng AI trong giáo dục đại học cũng đặt ra những yêu cầu khắt khe. Thứ nhất, về hạ tầng công nghệ, trường đại học phải có hệ thống dữ liệu đủ lớn, được tổ chức khoa học và đảm bảo bảo mật. AI chỉ thực sự hiệu quả khi được nuôi dưỡng bằng dữ liệu chất lượng. Nếu dữ liệu rời rạc, thiếu nhất quán hoặc không bảo đảm an toàn, ứng dụng AI sẽ trở nên kém hiệu quả, thậm chí gây rủi ro.
Thứ hai, về con người, giảng viên, sinh viên cần được trang bị kỹ năng số và tư duy làm chủ công nghệ. Một công cụ dù hiện đại đến đâu cũng không thể phát huy tác dụng nếu người dùng không biết cách khai thác. Do đó, các chương trình tập huấn, bồi dưỡng kỹ năng sử dụng AI cho giảng viên, sinh viên cần được coi là nhiệm vụ thường xuyên, không phải hoạt động mang tính phong trào.
Thứ ba, về chính sách, cần quy định rõ ràng để đảm bảo AI được ứng dụng đúng mục đích giáo dục, có đạo đức, trách nhiệm và tránh lệ thuộc hoặc lạm dụng. Nhà trường phải xây dựng bộ quy tắc ứng xử với AI, đồng thời có cơ chế kiểm soát để đảm bảo tính minh bạch, công bằng trong dạy và học.
Điều quan trọng là phải hiểu rằng AI không thay thế giảng viên. Vai trò của người thầy trong truyền đạt kiến thức và cảm hứng, dẫn dắt và hình thành giá trị sống cho sinh viên không thể bị thay thế bởi bất kỳ công nghệ nào. AI chỉ là công cụ hỗ trợ để giảng viên có thêm thời gian tập trung vào đổi mới phương pháp, phát triển năng lực tư duy phản biện và sáng tạo cho người học. Khi giảng viên làm chủ được AI, họ không chỉ là người dạy kiến thức, mà còn là người hướng dẫn cách học, cách chọn lọc, sử dụng công nghệ hiệu quả.
Việc tích hợp quản trị linh hoạt với AI không chỉ là chiến lược đổi mới, mà là nền tảng phát triển bền vững và năng động hiện đang được triển khai ở nhiều hệ thống giáo dục đại học trên thế giới.
Ở nước ta, trong bộ tứ trụ cột thể chế tạo nền tảng cho Việt Nam bước vào kỷ nguyên mới, các Nghị quyết số 57/NQ-TW và Nghị quyết số 66/NQ-TW của Bộ Chính trị đang mở đường cho việc vận dụng cả mô hình quản trị linh hoạt và AI trong đổi mới quản trị giáo dục đại học. Đây là vấn đề rất mới và cũng mới đang ở những bước đi ban đầu ở nhiều hệ thống giáo dục đại học trên thế giới. - TSKH Phạm Đỗ Nhật Tiến.
