Gửi bình luận
Theo các chuyên gia, công tác tư vấn hướng nghiệp cho học sinh cần có sự phối hợp linh hoạt giữa gia đình - nhà trường - xã hội chứ không chỉ ở thầy cô giáo.
Từ thực tiễn quản lý, ông Hà Văn Hải - Hiệu trưởng Trường THPT Mỹ Tho (Phong Doanh, Ninh Bình) nhận thấy, công tác hướng nghiệp chỉ thực sự hiệu quả khi có sự phối hợp đồng bộ giữa ba bên gồm nhà trường, gia đình và xã hội. Một số giải pháp nhà trường đang triển khai và bước đầu mang lại kết quả tích cực.
Trong đó có việc tích hợp hướng nghiệp trong dạy học và hoạt động trải nghiệm. Nhà trường chỉ đạo giáo viên chủ nhiệm, tổ chuyên môn lồng ghép nội dung hướng nghiệp vào tiết sinh hoạt, hoạt động trải nghiệm - hướng nghiệp; tăng cường các buổi nói chuyện chuyên đề cho học sinh 12.
Phối hợp chặt chẽ với phụ huynh thông qua họp phụ huynh, sổ liên lạc điện tử, nhà trường cung cấp thông tin về cơ cấu ngành nghề, thị trường lao động để phụ huynh đồng hành cùng con, tránh tình trạng áp đặt hay buông lỏng.
Kết nối với doanh nghiệp, cơ sở giáo dục nghề nghiệp, trường đại học và mời các đơn vị đến trường tư vấn theo từng nhóm ngành; tổ chức cho học sinh tham quan thực tế doanh nghiệp, trường nghề, trường đại học để các em có trải nghiệm thật, giúp hình thành nhận thức đúng về nghề nghiệp.
Xây dựng hệ thống tư vấn hỗ trợ học sinh, phát huy vai trò của giáo viên chủ nhiệm, giáo viên tư vấn tâm lý, Đoàn thanh niên trong việc nắm bắt nguyện vọng, năng lực từng em, từ đó có định hướng phù hợp. Ứng dụng công nghệ trong hướng nghiệp, cung cấp cho học sinh các công cụ đánh giá sở thích - năng lực, chia sẻ thông tin tuyển sinh và xu hướng nghề nghiệp trên nền tảng số của nhà trường.
“Tôi cho rằng việc hướng nghiệp không chỉ là nhiệm vụ của riêng giáo viên hay nhà trường, mà cần sự liên kết bền chặt giữa gia đình và xã hội, giúp các em được trải nghiệm, lắng nghe và lựa chọn con đường tương lai phù hợp nhất với năng lực của bản thân”, ông Hà Văn Hải nhấn mạnh.
Từ góc độ quản lý cơ sở, ông Vũ Văn Tiến - Hiệu trưởng Trường THPT chuyên Sư phạm (Hà Nội) cho hay, công tác hướng nghiệp những năm qua còn nhiều trường thực hiện chưa tốt. Học sinh lớp 9 chưa biết lựa chọn môn học nào, học sinh lớp 12 không biết chọn trường đại học nào...
Để công tác hướng nghiệp hiệu quả, theo ông Tiến cần có sự phối hợp nhịp nhàng giữa thầy cô, đặc biệt giáo viên chủ nhiệm với phụ huynh và các tổ chức xã hội. Trong các giờ học môn trải nghiệm, hướng nghiệp thầy cô cần trang bị cho học sinh kiến thức tối thiểu về lựa chọn môn học và chọn ngành, nghề.
Thầy cô chủ nhiệm cần kết hợp với chi hội phụ huynh có thể mời thêm các chuyên gia (có thể chính là phụ huynh) trao đổi với học sinh về nghề nghiệp để các em có thêm những hiểu biết cần thiết. Trong những giờ học môn Trải nghiệm hướng nghiệp, thầy cô cần chuẩn bị những clip nói chuyện về việc chọn nghề và có thể cho học sinh tìm hiểu về những nghề trong tương lai.
Đánh giá về công tác hướng nghiệp tại đơn vị, ông Vũ Văn Tiến cho biết, nhà trường có điểm thuận lợi là trong trường học sinh được tiếp xúc với nhiều đối tượng khác nhau trong “hệ sinh thái” chung của Trường Đại học Sư phạm Hà Nội, từ trẻ mầm non, học sinh tiểu học, THCS, THPT đến sinh viên, học viên cao học và nghiên cứu sinh nên được làm quen với công tác hướng nghiệp ngay từ khi vào trường.
“Điểm thuận lợi thứ hai là trường đóng trên địa bàn Thủ đô nên các em có cơ hội đến các trường đại học, các cơ sở sản xuất để tham quan, trải nghiệm. Đặc biệt, phụ huynh rất quan tâm đến công tác hướng nghiệp và làm ở nhiều ngành nghề khác nhau nên thường xuyên trao đổi, tư vấn về việc chọn ngành, nghề cho con cái mình”, ông Vũ Văn Tiến thông tin.
ThS Lê Trung Kiên - Phó Viện trưởng Viện Tâm lý Giáo dục và Đào tạo (IPET) cho rằng, trong xã hội ngày nay, công nghệ, toàn cầu hóa và trí tuệ nhân tạo liên tục tạo ra những ngành nghề mới khiến nhiều công việc truyền thống dần biến mất. Thế hệ trẻ Gen Z và Gen Alpha phải đối diện với một thế giới được mô tả bằng khái niệm VUCA gồm 4 đặc trưng: Biến động (Volatility), không chắc chắn (Uncertainty), phức tạp (Complexity) và mơ hồ (Ambiguity).
Trong bối cảnh đó, việc định hướng nghề nghiệp không còn là lựa chọn xa xỉ, mà trở thành nhu cầu thiết yếu để học sinh chuẩn bị hành trang bước vào đời. Nếu thiếu sự dẫn dắt, các em dễ rơi vào tình trạng chọn nghề theo xu hướng nhất thời, chạy theo mong muốn của người khác, hoặc thậm chí là “nhắm mắt chọn bừa”, từ đó đánh mất cơ hội phát triển bản thân.
Khi hướng nghiệp đúng cách sẽ giúp các em xác định rõ mục tiêu dài hạn và trở nên có động lực hơn trong học tập, rèn luyện; hiểu năng lực và sở thích cá nhân, từ đó tránh lãng phí thời gian vào ngành nghề không phù hợp; và phát triển kỹ năng tự định hướng, một năng lực quan trọng để thích ứng với sự thay đổi không ngừng của thị trường lao động.
Theo ThS Lê Trung Kiên, hướng nghiệp là quá trình liên tục, không phải sự kiện đơn lẻ. Mỗi giai đoạn đều cần sự phối hợp chặt chẽ giữa cá nhân - gia đình - nhà trường - xã hội để học sinh có thể khám phá bản thân, xác định mục tiêu và vững bước vào tương lai. Một chương trình hướng nghiệp hiệu quả cần hội đủ ba yếu tố gồm tính khoa học, tính thực tiễn và tính cá nhân hóa.
Dựa trên các công cụ đánh giá tâm lý - nghề nghiệp giúp học sinh hiểu bản thân một cách khách quan hơn. Không chỉ dừng ở lý thuyết, học sinh cần được trải nghiệm thực tế như tham quan doanh nghiệp, trò chuyện với người đi trước, thử sức trong các dự án nhỏ để từng bước định hình được môi trường sự nghiệp lý tưởng cho bản thân. Mỗi em có năng lực, sở thích riêng nên hướng nghiệp phải phù hợp với thực tế của học sinh và tôn trọng sự khác biệt, tránh áp đặt.
ThS Lê Trung Kiên nhấn mạnh, một sai lầm phổ biến hiện nay là nhiều phụ huynh có tâm lý “trăm sự nhờ thầy cô” để phó mặc việc hướng nghiệp cho nhà trường, hoặc ngược lại, áp đặt mong muốn cá nhân lên con trẻ. Thực tế, hướng nghiệp chỉ hiệu quả khi có sự phối hợp chặt chẽ giữa các bên liên quan.
Trước hết, hướng nghiệp là trách nhiệm của mỗi học sinh. Không ai hiểu rõ năng lực, sở thích và khát vọng bằng bản thân mình. Các em cần chủ động khám phá, thử nghiệm, đặt câu hỏi và tìm kiếm thông tin để tự định hướng. Việc tự nhận thức và tự chịu trách nhiệm cho lựa chọn nghề nghiệp sẽ giúp các em trưởng thành, tránh tình trạng “học hộ” hay “sống hộ” theo mong muốn của người khác.
Những bước đi định hình tương lai đầu tiên của mỗi con người từ gia đình. Gia đình là nơi nuôi dưỡng, điểm tựa tinh thần và cũng là người bạn đồng hành cho mỗi đứa trẻ. Cha mẹ cần lắng nghe, khuyến khích con khám phá bản thân, thay vì áp đặt. Gia đình cũng nên tạo điều kiện cho con trải nghiệm thực tế, ví dụ cho con tham gia hoạt động ngoại khóa, dự án cộng đồng, “làm thêm” trong kỳ nghỉ.
Nhà trường đóng vai trò nền tảng thông qua việc tổ chức các buổi tư vấn, hội thảo, cung cấp công cụ đánh giá năng lực, mời chuyên gia chia sẻ. Giáo viên chủ nhiệm và bộ môn cần lưu tâm quan sát, định hướng dựa trên năng lực học tập và thái độ của học sinh.
“Các đoàn thể, tổ chức xã hội, doanh nghiệp có thể mở cửa cho học sinh tham quan, thực tập hoặc tổ chức chương trình trải nghiệm nghề nghiệp. Đây là cầu nối giúp các em tiếp cận môi trường làm việc thực tế, hiểu rõ yêu cầu nghề nghiệp. Chỉ khi các yếu tố này phối hợp nhịp nhàng, học sinh mới có cái nhìn toàn diện và đưa ra lựa chọn đúng đắn”, ThS. Lê Trung Kiên phân tích.
Từ góc độ chuyên gia, PGS.TS Đặng Thị Thanh Huyền – nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu Quản lý giáo dục (Học viện Quản lý Giáo dục) khẳng định, bước vào ngưỡng cửa lớp 9 hay lớp 12, học sinh đứng trước một trong những quyết định quan trọng nhất cuộc đời là chọn nghề.
Tuy nhiên, thực tế cho thấy không ít em vẫn "bơi" giữa vô vàn thông tin, trong khi phụ huynh lại có xu hướng phó mặc cho nhà trường, hoặc áp đặt định hướng cá nhân của mình lên con trẻ.
Các trường cần xây dựng phòng tư vấn tâm lý - hướng nghiệp chuyên trách. Thay vì để giáo viên chủ nhiệm kiêm nhiệm, nhà trường cần có đội ngũ chuyên gia được đào tạo sâu để đưa ra những lời khuyên khách quan, dựa trên dữ liệu thay vì cảm tính.
Ngoài ra, mỗi tiết học Lý, Hóa hay Ngữ văn đều có thể là một buổi hướng nghiệp sinh động nếu giáo viên chỉ ra được tính ứng dụng của kiến thức đó vào các ngành nghề thực tế như kỹ sư, dược sĩ hay biên tập viên…
Vị chuyên gia cho biết, hướng nghiệp cần bắt đầu càng sớm càng tốt, lý tưởng nhất là từ cấp THCS (lớp 8, 9) cần tập trung vào việc khám phá bản thân về sở thích, năng lực, giá trị nghề nghiệp. Đây là lúc các em cần xác định nên học tiếp THPT, học nghề hay theo mô hình 9+. Giai đoạn THPT sẽ tập trung vào việc tìm hiểu thị trường và rèn luyện kỹ năng. Đến năm lớp 12, hướng nghiệp chỉ còn là bước cuối cùng chọn trường và chuẩn bị tâm thế bước vào đời.
Hướng nghiệp không phải đích đến tức thời. Khi nhà trường cung cấp “la bàn”, gia đình là “điểm tựa” và xã hội tạo ra “môi trường trải nghiệm”, học sinh sẽ có đủ bản lĩnh để tự tin cầm lái con tàu tương lai chính mình. Đừng để con em chúng ta phải thốt lên hai chữ “giá như” sau 4 năm đại học. Hãy bắt đầu công tác hướng nghiệp ngay hôm nay bằng sự thấu hiểu, khoa học và phối hợp đồng bộ của cả cộng đồng.
Theo ông Nguyễn Văn Hoàng - Hiệu trưởng Trường Tiểu học và THCS Kim Bôi (Kim Bôi, Phú Thọ), gia đình là nền tảng đầu tiên nhưng thường gây áp lực lớn nhất. Thói quen áp đặt mong muốn của cha mẹ lên con cái thường dựa trên những nghề nghiệp hào nhoáng hoặc để viết tiếp ước mơ dang dở của người lớn đang vô tình bóp nghẹt sở thích, năng lực thực tế của học sinh.
Phụ huynh cần học cách quan sát con từ sớm ngay từ lớp 6, 7 chứ không phải đợi đến lớp 12 để nhận ra thiên hướng. Thay vì hỏi “Con sẽ làm bác sĩ chứ?”, bố mẹ hãy hỏi “Con cảm thấy hào hứng nhất khi làm việc gì?”. Mỗi giáo viên bộ môn nên là tư vấn viên, giúp học sinh thấy được ứng dụng của môn học đó trong các ngành nghề thực tế.
Hiệu quả chỉ đạt được tối đa khi ba bên cùng phối hợp. Một kịch bản lý tưởng được các chuyên gia đề xuất là: Nhà trường trang bị cho học sinh nền tảng lý thuyết và công cụ đánh giá; doanh nghiệp cung cấp môi trường trải nghiệm thực tế; gia đình là nơi lắng nghe, ủng hộ về mặt tinh thần cũng như tài chính dựa trên những dữ liệu khách quan đó.
“Việc định hướng sớm cho học sinh không chỉ giúp giảm thiểu tình trạng lãng phí nguồn lực xã hội khi sinh viên ra trường làm trái ngành, mà quan trọng hơn, nó giúp các em tìm thấy niềm hạnh phúc khi chọn được công việc mình yêu thích và phù hợp. Chọn đúng nghề là chọn đúng tương lai. Đừng để các em đơn độc trên hành trình này”, ông Nguyễn Văn Hoàng nêu quan điểm.
Hướng nghiệp cho học sinh trung học không phải nhiệm vụ đơn lẻ của bất kỳ ai, mà là trách nhiệm chung của cá nhân - nhà trường - gia đình - xã hội. Việc trang bị kiến thức hướng nghiệp sớm giúp học sinh có cái nhìn toàn diện, tự tin xác định mục tiêu nghề nghiệp, tránh rơi vào tình trạng “học nhầm ngành, chọn sai nghề”.
“Dưới góc độ giáo viên kiêm chuyên gia tâm lý - hướng nghiệp, tôi cho rằng hãy bắt đầu từ những điều nhỏ nhất: Trò chơi, buổi trải nghiệm, cuộc trò chuyện chân thành. Hãy để học sinh được quyền khám phá, sai, và điều chỉnh. Khi đó, hướng nghiệp sẽ không còn là áp lực, mà trở thành hành trình thú vị giúp các em trưởng thành và vững bước vào tương lai”, ThS Lê Trung Kiên trao đổi thêm.
