Vai trò của miêu tả và biểu cảm trong văn tự sự

Khắc họa ấn tượng hình ảnh ấy, Aitmatov đã vận dụng yếu tố miêu tả, biểu cảm. Đoạn văn miêu tả hình ảnh hai cây phong đẹp như một bài thơ, như một khúc hát về một loài cây “có tiếng nói riêng và hẳn phải có một tâm hồn riêng, chan chứa những lời ca êm dịu”.

Có lẽ chính tình yêu quê hương của người hoạ sĩ đã đem đến cảm giác choáng ngợp say sưa ấy: “Dù ta tới đây vào lúc nào, ban ngày hay ban đêm, chúng cũng vẫn nghiêng ngả thân cây, lay động lá cành, không ngớt tiếng rì rào theo nhiều cung bậc khác nhau. Có khi tưởng chừng như một làn sóng thủy triều dâng lên vỗ vào bãi cát, có khi lại nghe như một tiếng thì thầm thiết tha nồng thắm chuyển qua lá cành như một đốm lửa vô hình, có khi hai cây phong bỗng im bặt một thoáng, rồi khắp lá cành lại cất tiếng thở dài một lượt như thương tiếc người nào”.

Ngay cả khi gió mưa, bão tố hai cây phong ấy vẫn như một con người bền bỉ kiên cường đối chọi với sức mạnh tàn phá của bão dông, “nghiêng ngả tấm thân dẻo dai và reo vù vù như một ngọn lửa bốc cháy rừng rực”.

Cách miêu tả thật chi tiết, cụ thể, từ xa đến gần, từ màu sắc đến âm thanh. Hệ thống từ ngữ giàu tính tạo hình để tái hiện một không gian vừa bao la, vừa thiêng liêng nhưng cũng rất gần gũi. Hai cây phong mang chở cả linh hồn quê hương, đất nước.

Cảm nhận của tuổi thơ đã được người họa sĩ ấy trân trọng gìn giữ, và gửi gắm với chúng ta bằng những xúc cảm chân thành nhất, những câu từ đậm chất thơ, chất hoạ và chất nhạc vấn vương.

Bởi lẽ cây phong ấy đã gắn với cả một thời tươi đẹp: “Tuổi trẻ của tôi đã để lại nơi ấy, bên cạnh chúng như một mảnh vỡ của chiếc gương thần xanh...”. Hình ảnh thời ấu thơ đã tạo thành không gian cổ tích rất riêng, phải chăng chính từ tình yêu và sự gắn bó với hai cây phong, đã làm cậu bé năm xưa lớn lên trở thành họa sĩ với mong muốn vẽ lại linh hồn nồng thắm của làng quê?

***

Minh họa/INT

Tuổi thơ vui tươi gắn với bao tháng ngày hồn nhiên, thơ mộng bên hai cây phong ấy có thể khiến các cô, cậu bé quên đi người đã vun mầm, ấp ủ những niềm hi vọng, đem lại hạnh phúc tuổi thơ. Đó cũng là điều dễ cảm thông cũng như các em đôi khi không hiểu vì sao trường học được gọi là trường Đuysen.

Nhưng có một điều có thể khẳng định rằng hai cây phong của người chiến sĩ Hồng quân, đoàn viên thanh niên cộng sản Đuysen đã cùng trồng với em bé khốn khổ Altunai trong những ngày làng Kurkureu còn chìm đắm trong lạc hậu tối tăm và những hủ tục còn đè nặng trong đời sống dân làng những năm đầu sau cách mạng tháng Mười đã trở thành chứng nhân cho sự lớn khôn của bao thế hệ.

Và thầy Đuysen, sau bao tháng ngày cần mẫn, miệt mài bên lớp học ấy vẫn ở lại với làng, để trở thành một ông lão đưa thư mẫn cán. Có lẽ, điều thôi thúc và níu giữ bước chân của người thầy giáo, người cộng sản đáng kính - Đuysen chính là ở niềm tin bất diệt, tin vào bao thế hệ học sinh như Altunai mà trong nhật ký của mình người nữ bác sĩ, liệt sĩ Đặng Thuỳ Trâm đã từng dẫn lời trong “Nhật kí Đặng Thùy Trâm”: “Tinh thần của người Cộng sản trong suốt như pha lê, rắn chắc như kim cương và chói lọi muôn nghìn hào quang của lòng tin tưởng”.

Hai cây phong vì vậy đã trở thành biểu tượng, thành minh chứng cho sự hy sinh lặng thầm của những người cộng sản trẻ tuổi đã không ngại ngần cống hiến thời thanh xuân tươi đẹp cho quê hương, đất nước. Thầy Đuysen là hình tượng của người lính cách mạng thấm nhuần chủ nghĩa nhân văn, những người đã quên thân mình vì sự nghiệp chung, vì tương lai của đất nước.

Thầy đã thức dậy những khao khát tiềm tàng trong học trò của mình, biết thắp lên niềm hy vọng ở tương lai. Ánh sáng mà thầy mang lại cũng chính là ngọn hải đăng rực sáng cho thế hệ trẻ ở đó thoát khỏi sự tăm tối của những định kiến cổ hủ, lạc hậu.

Và câu chuyện đã có khúc vĩ thanh thật giàu ý nghĩa. Altunai trở thành Viện sĩ Viện Hàn lâm, tôi là một hoạ sĩ và bao học trò khác đã tìm thấy niềm vui trong cuộc đời vốn chật hẹp. Và thật đáng quý biết bao khi gặp lại hai cây phong, được sống lại thế giới tuổi thơ mơ mộng họ luôn nhớ tới và biết ơn lớp người đi trước, mở đường và gieo trồng những hạt giống, vun xới và thức tỉnh con người đứng lên.

Đó là biểu hiện cao đẹp của chủ nghĩa nhân văn uống nước nhớ nguồn, ân nghĩa thuỷ chung cùng quá khứ, là lời tự nhắc mình không được lãng quên cội rễ, quê hương.

Khép lại trang sách nhưng những dư âm vẫn mãi ngân vang. Không chỉ là hai cây phong, là làng Kurkureu yên bình, thơ mộng, không chỉ thầy Đuysen mà ẩn sau đó là tình thầy trò cao đẹp, là sức sống dẻo dai, sự vươn lên mạnh mẽ của một lớp người tuổi trẻ trên đất nước Kyrgyzstan những năm hai mươi của thế kỉ trước. Và để rồi mỗi chúng ta đều nhận ra rằng: Chỉ có ánh sáng của tri thức, của niềm tin, của tình yêu thương mới dẫn chúng ta tới xứ sở của thành công, hạnh phúc.

Tự sự là một trong những phương thức biểu đạt thông dụng nhất để trình bày, trao đổi thông tin. Văn tự sự được dùng để kể hoặc tường thuật lại các sự kiện theo một trình tự nhất định, nối tiếp nhau tạo thành một câu chuyện hoàn chỉnh. Những áng văn tự sự hay có sự đan cài nhuần nhuyễn với yếu tố miêu tả, biểu cảm để tăng hiệu quả diễn đạt.

Miêu tả là vẽ lại bằng ngôn ngữ một sự vật, sự việc, phong cảnh hoặc con người sao cho thật chân thực, cụ thể, sinh động. Biểu cảm là bày tỏ những tình cảm, cảm xúc, tư tưởng, suy nghĩ của người viết. Miêu tả và biểu cảm giúp câu chuyện được kể trở nên sinh động, hấp dẫn và có sức truyền cảm mạnh mẽ, thông điệp đến với người đọc sẽ sâu sắc hơn.